به گفته ی کارشناسان پرشین هتل، مشهد، پایتخت معنوی ایران، شهری است که نه تنها برای زیارت حرم مطهر امام رضا شناخته می شود، بلکه گنجینه ای از اماکن تاریخی و فرهنگی است که نشان از تمدن کهن و هویت ملی ایران دارد.
بسیاری از زائران و گردشگران در سفر به مشهد، تنها به زیارت بسنده می کنند و از ثروت عظیم تاریخی این شهر بی اطلاع می مانند. جاهای تاریخی مشهد، داستان های فراوانی از گذشته پرافتخار این سرزمین برای ما تعریف می کنند. از آرامگاه فردوسی گرفته تا خانه های تاریخی، هر کدام گوشه ای از هویت فرهنگی و معماری ایران را در خود جای داده اند.
در این سفرنامه تاریخی، شما را با زیباترین و مهمترین جاهای تاریخی مشهد آشنا خواهیم کرد. از بناهای دوره تیموری و صفوی گرفته تا آثار معماری دوره قاجار، هر کدام نمادی از هنر و تمدن ایرانی هستند. با این مطلب از مجله گردشگری همراه باشید تا در دل تاریخ گام بردارید.
حرم مطهر امام رضا؛ قلب تپنده تاریخ مشهد
حرم مطهر امام رضا نه تنها مقدس ترین مکان شهر، بلکه یکی از با ارزش ترین مجموعه های تاریخی ایران محسوب می شود. ساخت اولیه این مجموعه به سده ششم هجری باز می گردد و در طول قرون مختلف توسعه یافته است. زائران و گردشگرانی که قصد دارند با رزرو تور مشهد به این شهر سفر کنند، حرم رضوی را مهمترین مقصد خود می‌دانند.
مهمترین بناهای تاریخی حرم در دوران تیموری و صفوی شکل گرفتند. معماری این مجموعه با مساحتی نزدیک به یک میلیون متر مربع، ترکیبی از سبک های مختلف ایرانی است که طی صدها سال شکل گرفته اند. کاشی کاری ها، تزیینات شیشه ای و چراغ آویزهای این حرم، هر بیننده ای را مجذوب زیبایی های خود می کند. اقامت در نزدیک‌ترین مراکز اقامتی و استفاده از خدمات رزرو هتل مشهد می‌تواند تجربه سفر زائران را کامل‌تر و راحت‌تر کند.
مسجد گوهرشاد؛ شاهکار معماری تیموری
یکی از درخشان ترین جواهر معماری در مجموعه حرم، مسجد گوهرشاد است که در دوران تیموری ساخته شد. این مسجد با گنبدی آبی رنگ به ارتفاع ۴۱ متر و دو مناره طلایی ۴۳ متری، نشان دهنده اوج هنر ایرانی است.
کتیبه های کوفی روی گنبد و تزیینات بی نظیر این مسجد، آن را به یکی از مهمترین آثار تاریخی مشهد تبدیل کرده است. جایی که می توانید خودتان را برای چند لحظه در قلب این تاریخ کهن احساس کنید.
مدرسه پریزاد؛ آموزشگاه تاریخی در حرم
مدرسه پریزاد از مکان های کمتر شناخته شده اما بسیار مهم حرم است که به قرن نهم هجری تعلق دارد. این مدرسه توسط پریزاد، ندیمه گوهرشاد خاتون ساخته شد و با باقی مانده مصالح مسجد گوهرشاد بنا گردید.
گچ کاری ها، آجرکاری ها و کاشی کاری های این مدرسه، نمایانگر اوج هنر معماری ایرانی و اسلامی است. امروزه این مکان در اختیار دفتر تبلیغات اسلامی است و برای خدمات مشاوره و پاسخگویی به سوالات دینی مورد استفاده قرار می گیرد.
آرامگاه فردوسی؛ سرزمین حماسه و شعر
در ۲۵ کیلومتری شمال غرب مشهد، در شهر توس، آرامگاهی قرار دارد که نه تنها یادبود بزرگترین شاعر حماسه سرای ایران، بلکه نمادی از زنده بودن زبان فارسی است. آرامگاه فردوسی که در سال ۱۳۴۷ با طراحی هوشنگ سیحون بازسازی شد، الهامی از معماری هخامنشی دارد. و یکی از مقاصد اصلی زائران و گردشگرانی است که با تور مشهد با قطار یا سایر مسیرهای سفر به این شهر می‌آیند.
این بنای چهارگوش شامل ۲۰ ستون مرمری در بخش پایین و ۸ ستون در بخش فوقانی است که فضای داخلی آن از معماری اشکانی الهام گرفته شده است. نقش برجسته هایی از داستان های شاهنامه روی دیوارهای این آرامگاه حک شده که هر کدام حکایتی از قهرمانان ایران باستان دارند.
موزه توس؛ گنجینه تاریخ محلی
در شمال غرب آرامگاه فردوسی، موزه توس قرار دارد که در سال ۱۳۴۷ ساخته شد. این موزه شامل چهار بخش است که در آن آثاری از کاوش های باستان شناسی در توس، انواع وسایل رزمی و حماسی مثل سپر، گرز و تیر کمان که در شاهنامه بسیار به آن ها اشاره شده، به نمایش گذاشته شده است.
اشیای باستانی متعلق به زمان حکیم فردوسی یعنی قرن چهارم و پنجم هجری و اشیای اهدایی و آثار نقاشی نیز در این موزه نگهداری می شوند. رزرو هتل در نزدیکی این مکان تاریخی، فرصتی عالی برای تماشای طولانی مدت این گنجینه های ملی است.
مقابر ادبی در کنار فردوسی
یکی از ویژگی های منحصر به فرد آرامگاه فردوسی، حضور مقابر دیگر بزرگان ادب و هنر ایران در کنار آن است. مقبره مهدی اخوان ثالث شاعر خراسانی در ضلع جنوبی موزه و آرامگاه محمدرضا شجریان در کنار مقبره فردوسی قرار گرفته است.
همچنین در قسمت جلوخان آرامگاه، مقبره الشعرا واقع شده که مزار شاعرانی همچون عماد خراسانی و محمد قهرمان است. این تجمع هنرمندان و ادیبان، آرامگاه فردوسی را به مکانی فراتر از یک آرامگاه تبدیل کرده و آن را به پایتخت ادب فارسی مبدل نموده است.
خانه های تاریخی مشهد؛ نگینه های معماری قاجار
مشهد دارای مجموعه ای از خانه های تاریخی است که هر کدام سندی از معماری مسکونی ایران در دوره های مختلف به شمار می آیند. این خانه ها با توجه ویژه سازمان میراث فرهنگی به عنوان آثار تاریخی ثبت شده و مورد مرمت قرار گرفته اند و می‌توانند بخشی از برنامه‌ی سفر گردشگرانی باشند که با تور مشهد از تبریز راهی این شهر می‌شوند.
خانه داروغه؛ نمونه ای از معماری قاجاری
خانه داروغه مشهد یکی از برجسته ترین خانه های تاریخی مشهد است که در دوره قاجار به دستور یوسف خان هراتی، آخرین داروغه مشهد ساخته شد. این خانه با سبک معماری سه طرف ساخت شامل دو ضلع نشیمن و یک ضلع غلام رو است که هر سه به هم متصل می باشند.
این بنا در خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه واقع شده و در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۳۵۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است. خانه داروغه نمونه ای بی نظیر از معماری مسکونی دوره قاجار است که معماران روس آن را بنا کرده اند.
خانه های توکلی و ملک؛ نمایش ثروت و هنر
خانه تاریخی توکلی یا خانه اجنه مشهد و خانه تاریخی ملک، دو نمونه دیگر از معماری مسکونی مشهد هستند که نشان دهنده ثروت و قدرت صاحبان آن در زمان خود بوده اند. این خانه ها با تزیینات خاص و فضاهای متنوع، تصویری از سبک زندگی اشراف و ثروتمندان آن دوره ارائه می دهند.
معماری این خانه ها دلنشین و سبک زندگی در آن ها، علاقه مندان به فرهنگ و تاریخ را مجذوب خود می کند. رزرو هتل در مشهد می‌تواند تجربه بازدید از این خانه‌های زیبا را کامل‌تر کند؛ برای نمونه، هتل سروش مشهد که در نزدیکی خانه تاریخی توکلی قرار دارد، گزینه‌ای مناسب برای اقامت گردشگران علاقه‌مند به بافت تاریخی شهر است.
در اطراف حرم مطهر، جاهای تاریخی فراوانی وجود دارد که اغلب مورد غفلت قرار می گیرند. این مکان ها هر کدام داستانی از تاریخ مشهد برای ما تعریف می کنند.
گنبد خشتی؛ آرامگاه سلطان محمد
گنبد خشتی یکی از جاهای تاریخی مشهد نزدیک حرم است که در واقع آرامگاه سلطان محمد از نوه های امام موسی بن جعفر قلمداد می شود. این بنای تاریخی معماری شبیه به دوره تیموری دارد و شامل فضای زیر گنبد به صورت چهار شاه نشین و هشت ورودی است.
این مکان تاریخی در بلوار طبرسی، بعد از میدان طبرسی در کوچه گنبد خشتی واقع شده و ۲۴ ساعته قابل بازدید است. معماری خاص این بنا و جایگاه تاریخی آن، آن را به یکی از مکان های دیدنی مهم مشهد تبدیل کرده است.
مسجد ۷۲ تن؛ رازهای تاریخی
مسجد ۷۲ تن از مکان های مقدس و دیدنی شهر مشهد است که فاصله کمی با حرم مطهر امام رضا دارد. این مسجد تاریخی در ناحیه سرشور، خیابان خسروی، ابتدای بازار بزرگ، در مجاورت ضلع جنوب غربی حرم قرار دارد.
درباره تاریخچه مسجد ۷۲ تن در مشهد، دیدگاه های متعددی وجود دارد که هر کدام افسانه ای از گذشته این مکان مقدس را روایت می کنند. رزرو هتل آپارتمان‌های مشهد در نزدیکی این مکان های تاریخی، امکان بازدید راحت از آن ها را فراهم می آورد.
موزه های تاریخی مشهد؛ خزانه آثار گذشته
مشهد دارای موزه های متعددی است که هر کدام بخشی از تاریخ و فرهنگ این شهر را در خود جای داده اند. این موزه ها مکان مناسبی برای آشنایی عمیق تر با تاریخ محلی و ملی هستند.
موزه آستان قدس رضوی؛ گنجینه حرم
موزه آستان قدس رضوی یکی از مهمترین موزه های مشهد است که در داخل مجموعه حرم، در ضلع شمال غربی صحن کوثر قرار دارد. این موزه که در سال ۱۳۵۶ آغاز به کار کرد، مجموعه ای بی نظیر از فرش ها، اجزای معماری حرم مطهر، وسایل روشنی و محراب ها را در خود جای داده است.
پس از انقلاب اسلامی موزه آستان قدس رضوی توسعه پیدا کرده و در حال حاضر ۱۶ گنجینه با ارزش با آثار نفیس زیر نظر موزه های آستان قدس فعالیت می کنند. این مرکز، یکی از مهمترین جاهای تاریخی مشهد و خراسان رضوی است که طرفداران خاص خود را دارد.
حمام مهدی قلی بیک؛ موزه مردم شناسی
حمام مهدی قلی بیک از نخستین حمام های عمومی و اماکن تاریخی مشهد و متعلق به دوره صفویه است. این حمام تاریخی از سال ۱۳۸۹ به موزه مردم شناسی تبدیل شده است و در خیابان اندرزگو، ورودی غربی حرم واقع شده است.
در این موزه می توانید با سبک زندگی مردم مشهد در گذشته آشنا شوید و ابزارها و وسایل مورد استفاده آن ها را مشاهده کنید. فاصله این موزه تا حرم حدود ۱۰۰۰ متر است که در ۱۰ دقیقه پیاده روی قابل دسترسی است.
بناهای تاریخی در اطراف مشهد؛ گشت و گذار در تاریخ
مناطق اطراف مشهد نیز سرشار از آثار تاریخی هستند که هر کدام قطعه ای از پازل تاریخ این منطقه را تشکیل می دهند. این مکان ها برای علاقه مندان به تاریخ و باستان شناسی بسیار جذاب هستند.
بقعه هارونیه؛ راز و رمزی در توس
بقعه هارونیه یکی از آثار مرموز به جا مانده از توس قدیم است که در ۶۰۰ متری آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی قرار دارد. این بنای چهارگوش با سبک معماری مشابه قرن هشتم هجری، رمز و راز زیادی در پشت پرده داستان خود دارد.
برخی معتقدند که این گنبد مدرسه یا خانقاه و مدفن امام محمد غزالی بوده است. تمام ساختمان این بنا از آجر ساخته شده و سبک معماری اش الهام گرفته از معماری آذری است. در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاخ خورشید کلات نادری؛ زندان افشاریه
کاخ خورشید در کلات نادری، بنایی تاریخی است که در ۱۵۰ کیلومتری مشهد در جاده کلات قرار دارد. این ساختمان استوانه ای سه طبقه دارای کاربردهای متفاوتی در هر طبقه بوده است. در طبقه اول یک زندان مخوف برای مجازات خاطیان و مخالفان تعبیه شده بود.
در طبقه دوم حکاکی آیه های قرآن بر دیوارها مشاهده می شود که احتمالا این مکان برای مقبره نادر شاه طراحی شده بود. در طبقه سوم ۶۶ نیم ستون وجود دارد که در تمام ایران نظیر آن دیده نمی شود. رزرو تور مشهد می تواند شامل بازدید از این آثار دوردست اما ارزشمند باشد.
آرامگاه خواجه ربیع؛ تاج محل مشهد
آرامگاه خواجه ربیع با معماری اصیل شرقی و زیبایی های هنری خود، به عنوان یکی از برجسته ترین جاهای دیدنی مشهد شناخته می شود. این مقبره که به دستور شاه عباس صفوی در اوایل سده یازدهم قمری بنا شده، نه تنها مکان مذهبی، بلکه اثر معماری منحصر به فردی محسوب می شود.
خواجه ربیع فردی بود که نقش بسیار مهمی در ترویج اسلام ایفا کرد و پس از وفات او به دستور شیخ بهایی آرامگاهی زیبا در میان یک باغ برای او ساخته شد. برخی معتقد هستند که بنای زیبای تاج محل با الهام از این آرامگاه بنا شده است، به همین دلیل آن را تاج محل مشهد نیز می نامند.
معماری این آرامگاه ترکیبی از سبک های ایرانی و اسلامی است که در زمان خود نوآوری محسوب می شد. باغ اطراف آرامگاه با طراحی اصیل ایرانی، فضایی آرام و معنوی برای بازدیدکنندگان فراهم می آورد.
جمع بندی؛ مشهد شهری فراتر از زیارت
جاهای تاریخی مشهد نشان می دهند که این شهر فراتر از یک مقصد زیارتی است و گنجینه ای از تاریخ و فرهنگ ایران محسوب می شود. از حرم مطهر امام رضا گرفته تا آرامگاه فردوسی، از خانه های تاریخی تا موزه های متنوع، هر کدام قطعه ای از هویت ملی ما را در خود جای داده اند.
بازدید از این مکان ها نه تنها سفری در زمان است، بلکه فرصتی برای درک عمیق تر از ریشه های فرهنگی و تاریخی ایران فراهم می آورد. این آثار تاریخی، میراثی ارزشمند هستند که وظیفه حفظ و معرفی آن ها بر عهده همه ماست.
در سفر بعدی خود به مشهد، فراتر از زیارت بروید و خود را در دل تاریخ کهن این سرزمین غرق کنید. مکان های تاریخی مشهد منتظر بازدید شما هستند تا راز و رمزهای گذشته پرافتخار ایران را برای شما باز گویند.
