تهران | شناخت شهر و معرفی دیدنی های پایتخت

تهران، از تاریخچه تا محله ها

تهران یک شهر جهانی در ایران است که پایتخت ایران بوده و سومین شهر بزرگ خاورمیانه محسوب می شود. تهران دارای موزه ها، پارک ها، رستوران ها و مردمانی خون گرم و مهمان نواز می باشد که از نظر مکان های تفریحی و گردشگری هم بی نظیر است. تهران آنقدر خوب است که لیاقت حداقل چند روز رزرو هتل و اقامت در هتل های تهران را دارد.

شهر تهران را می توان تقریباً به دو بخش مختلف - شمال و جنوب تقسیم کرد به این صورت که منطقه های شمالی مدرن تر و مرفه تر و خوش آب و هوا می باشند برعکس مناطق جنوبی شلوغ و نامرتب هستند اما از نظر قیمت هم ارزان می باشند. رزرو هتل تهران، از شمال تا جنوب به کلی متفاوت است به گونه ای که شما لوکس ترین هتل های تهران را در منطقه های شمالی و ارزان ترین هتل ها را در مناطق جنوبی پیدا خواهید کرد.

شهر بزرگ تهران در زمان سلسله زندیه، شهر کوچکی بود که از نظر استراتژیک اهمیت زیادی داشت که نخستین پادشاه قاجار آقا محمد خان، در سال 1778 شهر کوچک تهران را به عنوان پایتخت کشور ایران معرفی کرد و بیشتر رشد این شهر تهران، در زمان سلطنت پادشاهی فتح علی شاه آغاز شد. جمعیت شهر تهران در زمان قاجار دو برابر شد و ساخت کاخ های با شکوه و ساختمان های مجلل در شهرتهران رونق گرفت.

تهران شاهد افزایش چشمگیر ساختمان، میادین و مساجد در زمان قاجار

تهران در زمان قاجار کم کم شکل و شمایل یک شهر مدرن را به خود گرفت و با توجه به اهمیت روزافزون تهران، میدان ها، مساجد و دروازه های مختلفی ساخته شد تا بتوان جمعیت شهرتهران را کنترل کرد. در زمان ناصرالدین شاه، طرح استاد شهر آماده شد و بعد از جلب نظر سلطان، خیابان های مدرن تهران به دستور پادشاه ساخته شدند. بعد از اجرای طرح خیابان ها، میدان وسیعی مانند میدان توپخانه (امام خمینی فعلی تهران) و ساختمان های نظامی در دستور کار قرار گرفت تا ساخته شوند.

شهر شلوغ تهران کار خود را با ساخت ساختمان های بزرگ دولتی، خیابان های جدید، مراکز تفریحی تهران، سازمان های خدمات شهری تهران و مراکز دانشگاهی و متدولوژیک تهران آغاز کرد. اما این بدان معنی نبود که بافت قدیمی شهر تهران از بین برود و همچنان در کنار بافت جدید تهران، ساختمان ها و دروازه های قدیمی شهر هنوز نفس می کشند. ولی به مرور زمان تهران به قدری پیشرفت کرد که نمونه ای کامل از شهر های مشابه خود بود.

پایتخت ایران تهران همچنین شهرتی نسبتاً غیرقابل اجتناب از دود، آلودگی و بتن به دست آورده است. با وجود این لقب ها می توانید تعداد بی پایانی از مکان ها و هتل تهران خوب و دنج را در داخل و اطراف شهر تهران پیدا کنید که با دانستنی هتل تهران به آن دست خواهید یافت. تهران دارای لقب دیگری به نام شهر پارک است و دلیل این لقب وجود 800 پارک با متراژ های مختلف است که یکی از آن ها دارای دریاچه ای مصنوعی است که در عنوان های بعد به آن اشاره می شود.

آب و هوای تهران

طهران در فصلتابستان دماییحدود 36 درجه سانتی گراد یا حدود 95-100 درجه فارنهایت است. هوا در تهران نسبت به دیگر شهرهای توریستی جهان بسیار خشک می باشد. ترکیب برخی از فاکتورها باعث می شود تا تهران به مکانی دلنشین برای بازدید محسوب شود. بدین گونه که آب و هوای خشک که دائماً خنک است (حداقل عصرها)، نزدیکی به رشته کوه البرز، پارک ها و باغ هایی که در تمام سال، شکوفه می دهند.

شهر وسیع تهران با کوچه های پر از درخت در خیابان ها، آب هایی که از شهر فوقانی در امتداد رودخانه های عمیق و وسیع سرازیر می شوند، تا در طول بهار مانند رودخانه های کوچک به نظر برسند و گوش سپردن به صدای چکاوک ها که باعث می شود تا تهران بهترین انتخاب برای استراحت باشد. محدوده البرز به شمال تهران که میزبان بلندترین قله ایران است، شرایط خارق العاده ای را برای دوست داران اسکی در زمستان فراهم می کند.

استان و شهر تهران در فصل زمستانشاهد آب و هوایی کوهستانی و سرد است که رزرو هتل در پیست اسکی شمشک و دیزین تهران در 2 هفته به صورت کامل پر می شوند. برخی از اسکی بازان متخصص معتقد هستند، ارزش برف در شمال تهران بسیار بالا بوده و می توان یکی از بهترین های جهان برای اسکی و برف بازی دانست. اگر شما هم اهل اسکی و مناطق سردسیر هستید پیشنهاد می کنیم رزرو هتل ها کوهستانی مانند هتل دیزین تهران را از دست ندهید.

بیشتر بخوانید: راهنمای مسافر تهران

گردشگری در تهران

شهر بزرگ تهران هم مانند برخی از کشورها دارای محدودیت های خاصی برای گردشگران خارجی است که در ادامه این مطلب می خواهیم به آن ها اشاره کنیم. محدودیت ویزا: ورود شهروندان اسرائیلی به تهران و رزرو هتل تهران توسط آن ها در این شهر یعنی تهران ممنوع است. برای توریست هایی که ویزای 30 روزه می خواهند، این امکان وجود دارد تا هنگام ورود به فرودگاه های بین المللی ایران، ویزای فرودگاهی دریافت نمایند.

شهروندان جمهوری آذربایجان، آلبانی، آلمان، اتریش، ارمنستان، ازبکستان، اسپانیا، استرالیا، اسلوونی، اسلواکی، امارات متحده عربی، اندونزی، اوکراین، ایتالیا و ایرلند می توانند از ویزای فرودگاهی استفاده نمایند. کشورهایی که در ذیل مطلب اعلام می شوند، نیازی به ثبت نام الکترونیکی قبلی ندارند و تنها ارائه مدرک بیمه الزامی می باشد.

بحرین، برزیل، بلاروس، بلژیک، بلغارستان، دانمارک، روسیه، رومانی، ژاپن، سنگاپور، سوئد، سوئیس، سوریه، عربستان سعودی، عمان، فرانسه، فلسطین، قبرس، قرقیزستان، قطر، کرواسی، کره جنوبی، کره شمالی، کلمبیا، کوبا، کویت، گرجستان، لبنان، لوکزامبورگ، فیلیپین، لهستان، مالزی، مجارستان، مغولستان، مکزیک، نروژ، نیوزلند، ونزوئلا، ویتنام، هلند، هند، یوگسلاوی و یونان از جمله این کشورها هستند.

هزینه ویزا براساس کشور مبداء متفاوت است و به یورو (اروپا 75 یورو ) در نظر گرفته می شود. شهرواندان استرالیا 130 و نیوزلند 140 یورو باید پرداخت کنند و رزرو هتل های تهران برای گردشگران خارجی اغلب به نرخ ریال محاسبه می گردد. گردشگران خارجی تهران ابتدا برای پرداخت گذرنامه باید هزینه بیمه را پرداخت کنند، سپس برای ویزا مدت زمان اندکی یعنی حداقل یک ساعت زمان باید صرف کنند.

سیستم حمل و نقل تهران

در زمان های گذشته وسیله تردد میان شهر تهران و فرودگاه تهران تنها اتوبوس بود که مسافران فرودگاه را به شهر تهران برسانند. اما با به روی کار آمدن مترو تهران، تاکسی و خطوط ویژه تهران، سرویس حمل و نقل درون شهری نیز وسعت یافت و مسافران بسیاری در طول روز با ناوگان حمل و نقل عمومی تهران، عبور و مرور می کنند. ایستگاه مترو فرودگاه تهران در طبقه اول قرار دارد و خروجی آن در نزدیکی پله برقی طبقه 2 قرار دارد. قطار هر 8 دقیقه به ایستگاه می رسد، زمان سفر حدود 35 دقیقه می باشد که برنامه حرکت خط مترو فرودگاه تهران به این قرار می باشد. 6:10، 7:30، 8:50، 10: 10، 11:30،12:50،، 14:10، 15:30، 16:50، 18:10، 19:30.

تاکسی در تهران

هزینه تاکسی های تهران با نرخ ثابت تاکسی متر محاسبه می شود و این هزینه در حال حاضر از 30 تا 50 هزار تومان متغیر است. رانندگان تاکسی در تهران دلار یا یورو را از گردشگران قبول می کنند. از فرودگاه تا مرکز شهر تهران بدون احتساب ترافیک 45 دقیقه و با احتساب ترافیک 90 دقیقه به طول می انجامد. غرفه ای که سازماندهی تاکسی های تهران را بر عهده دارد، درست در خارج از سالن ورودی فرودگاه قرار دارد.
همچنین با تاکسی هایی که مسافران خود را در سالن ورودی پیاده می کنند می توانید معامله کنید، زیرا در غیر این صورت آنها باید بدون مسافر راهی تهران شوند. همچنین می توانید تاکسی تهران را از طریق شرکت های تاکسیرانی رزرو کنید که البته کمی گران هستند. گرانی تاکسی های تهران علتی دارد و آن هم بلد بودن زبان انگلیسی رانندگان است که هزینه ای شاید بیش از 20 یورو داشته باشند.

راه ارتباطی تهران به وسیله قطار و راه های زمینی

روزانه حداقل یک قطار به شهرهای ایران مثل مشهد، اصفهان، تبریز، کرمان، یزد، ساری، گرگان، اهواز، شیراز و بندرعباس می رود. بلیط قطار و اتوبوس را می توان از هر ایستگاه مجاز، آژانس های مسافرتی و یا به صورت آنلاین از وب سایت های مختلف رزرو کرد. یکی از بهترین سایت هایی که می توانید ارزان ترین بلیط قطار و اتوبوس تهران و دیگر شهرها را تهیه کنید، پرشین هتل است که 30 سال در زمینه گردشگری تخصص دارد. اکنون در تمامی شهر و روستاهای حومه تهران رفت و آمد با اتوبوس امکان پذیر است، همانگونه که صدها اتوبوس هر روز از تهران روانه شهرها و روستاهای دیگر می شوند.

بیشتر اتوبوس ها وارد یکی از چهار پایانه اصلی اتوبوسرانی تهران می شوند یا از آن خارج می شوند. ترمینال اتوبوس غربی تهران بزرگ ترین، شلوغ ترین و بهترین و مجهزترین پایانه اتوبوسرانی تهران است. بیشتر اتوبوس های بین المللی (به عنوان مثال ارمنستان) و همچنین کسانی که به سمت دریای خزر و مقصد غرب تهران حرکت می کنند از اینجا سفر خود را شروع می کنند.

ترمینال غرب تهران تنها 10 دقیقه پیاده روی تا میدان آزادی دارد و با کمی پیاده روی، ایستگاه مترو صادقیه تهران در دسترس می باشد. ترمینال اتوبوس شرقی تهران (ترمینال شهر)، 7 کیلومتری شمال شرقی میدان امام حسین (ع)، اتوبوس ها را به استان خراسان رضوی هدایت می کند. اتوبوس برای دماوند هم از این پایانه حرکت می کند.

ترمینال اتوبوس بیهقی تهران (ترمینال بیهقی) در کنار میدان آرژانتین قرار گرفته که حدوداً 1 کیلومتری غرب ایستگاه مترو مصلی واقع شده است. این ایستگاه بیشترین اتوبوس ها را به مقصد های ایران از جمله مشهد، اصفهان، رشت، شیراز، تبریز و یزد روانه می کند و در سطح بین المللی، یک سرویس اتوبوس به ایروان (یک طرفه 60 دلار) از این ترمینال حرکت می کند.

فرودگاه های تهران

فرودگاه مهرآباد تهران از فرودگاه های قدیمی ایران است که برای پروازهای داخلی و باری استفاده می شود. با وجود هشدارها در برخی از راهنمای مسافر تهران و دیگر شهر ها، نه تنها در فرودگاه مهرآباد و نه در فرودگاه امام خمینی (ره)، هیچ هزینه ای برای خروج مسافران خارجی نباید پرداخت شود. هزینه خروج فقط در هنگام ترک ایران آن هم از طریق دریا برای مسافران خارجی باید پرداخت شود.

فرودگاه امام خمینی (ره)تهران از دیگر فرودگاه های تهران است که نوساز بوده و برای دیگر پروازهای داخلی و خارجی استفاده می شود. در این فرودگاه امکانات بسیار خوبی فراهم شده تا مراجعه کنندگان این فرودگاه تهران آسایش داشته باشند. بانک و صرافی، رستوران و نمازخانه و ... از جمله امکاناتی هستند که در این فرودگاه بین المللی وجود دارد. یکی از نزدیک ترین هتل های تهران به فرودگاه امام خمینی تهران، هتل نووتل تهران می باشد.

تهران و راه های ارتباطی و حمل و نقل درون شهری

گردش در تهران و چانه زنی برای پرداخت کرایه در شلوغی و انبوه ترافیک، یک آزمایش واقعی برای سنجش صبر است. در حالی که تاکسی ها بهترین گزینه شما برای رفت و آمد هستند، اما نسبت به بقیه کشورها گران تر هستند. یک شبکه بزرگ اتوبوس محلی تقریباً شما را به هر مکانی که باید بروید خواهد برد. مترو تهران نیز نقشی مهم و موثر در جا به جایی مسافران داخل شهری و خارج شهری دارد.

اتوبوس تهران

شهر تهران دارای یک شبکه اتوبوس گسترده اما گیج کننده است که برخی از آنها نیاز به کارت (حداقل 20000 ریال) دارند که می توانید از غرفه های کنار اتوبوس و ایستگاه های مترو که هنگام پیاده شدن از اتوبوس یافت می شوند تهیه کنید. در برخی اتوبوس ها نیز باید پول نقد (از 3500-6000 ریال) پرداخت کنید. توجه داشته باشید که اتوبوس ها به دو بخش تقسیم می شوند که قسمت جلوی اتوبوس مردانه و قسمت عقب اتوبوس زنانه است.

البته توجه داشته باشید که در خطوط BRT تهران، بخش زنان فقط در قسمت جلو است و همچنین هزینه در ایستگاه، با استفاده از کارت بدون تماس با پیش پرداخت (مشترک با مترو)، یا پرداخت به کارت انجام می شود. از آنجا که شماره اتوبوس، توضیحات مسیر و سایر اطلاعات به زبان فارسی است، بهترین وضعیت برای گردشگران خارجی این است که در پایانه اتوبوسرانی یا مترو، از دفتر اطلاعات آن سوال های خود را بپرسند.

اتوبوس های BRT تهران به رنگ قرمز هستند. BRT ها خطوط ویژه ای دارند و خیلی سریع از میدان آزادی (غرب تهران) به طور مستقیم به شرق (ترمینال شارجه) سفر می کنند. این اتوبوس ها از میدان راه آهن (جنوب تهران) به طور مستقیم به شمال (میدان تجریش) می رود. در ساعات پر ترافیک (7 صبح- 7 شب و 4 بعد از ظهر تا 8 شب) بهترین انتخاب اتوبوس های بی آرتی است.

مترو تهران

سیستم جدید مترو تهران از پنج خط تشکیل شده است که بدون نیاز به مقابله با سر و صدا، آلودگی و هرج و مرج در ترافیک تهران، سریعاً از انتهای شهر تهران به سمت دیگری خواهید رسید. با این حال بسیاری از ساکنان شهر تهران تصمیم به ترک خودروهای خود گرفته اند و رفت و آمد با مترو را ترجیح می دهند. بنابراین انتظار است جمعیت زیادی در ساعات شلوغی، وارد متروی تهران شوند.

پنج خط مترو تهران در دسترس است (1 ، 2 ، 3 ، 4 و 5)،(بعضی از ایستگاه های خط 3 هنوز در دست ساخت هستند) اما دو مورد از خطوط قطار شهری تهران برای گردشگران مفید است که می خواهیم در این قسمت به آن بپردازیم. خطوط 1 (از شمال به جنوب- از شمالی ترین ایستگاه تجریش تا ایستگاه کهریزک) و خط 2 (از شرق به غرب) که در ایستگاه مرکزی امام خمینی (ره) متصل می شوند.

همه ایستگاه های مترو تهران به دو زبان فارسی و انگلیسی دارای علائم هستند تا توریست های خارجی نیز دچار مشکل نشوند. قطارشهری تهران در هر 10 دقیقه یک بار به ایستگاه می رسند. ساعت کار قطار ها حدود 5:30 صبح تا 11:00 می باشد. بلیط های معتبر برای 1 سفر (از جمله تغییر خط) 7000 ریال هزینه دارند. بلیط رفت و برگشت 11000 ریال قیمت دارد. غرفه بلیط در هر ایستگاه وجود دارد.

همچنین اگر قصد استفاده از مترو تهران را دارید، می توانید یک کارت خریداری کنید که بهترین گزینه است و می توانید در ایستگاه اتوبوس نیز از این کارت استفاده نمایید. توجه داشته باشید که اگر از این کارت استفاده کنید، معمولاً کمتر از سایر بلیط ها هزینه پرداخت خواهید کرد، زیرا آنها طولانی ترین سفر در شبکه حمل و نقل درون شهری محسوب می شوند. سه واگن اختصاصی مخصوص زنان در ابتدا و انتهای قطار شهری تعبیه شده است، اما با این حال باز هم بانوان از دیگر واگن ها سوار قطار می شوند.

تاکسی موتور در تهران

تاکسی موتور سیکلتی از دیگر راه های سریع حمل و نقل درون شهری به شمار می روند که یک ویژگی خاص در تهران محسوب می شود. موتور سیکلت شما را از محاصره ترافیک نجات داده و در سریع ترین زمان به مقصد می رساند. تعداد زیادی از این رانندگان را می بینید که در کنار خیابان ایستاده اند و همه را صدا می کنند "موتور".

معرفی ساختمان های مهم شهر تهران

برج آزادی تهران، نماد دیرینه تهران است که در هرجایی از جهان به آن شناخته می شود. این بنا برای بزرگداشت 2500 سالگی امپراطوری پارس ساخته شده که ترکیبی از عناصر معماری ساسانی و اسلامی است. ورودی برج به طور مستقیم در زیر طاق اصلی قرار دارد و به موزه آزادی در طبقه زیرزمین منتهی می شود. پذیرش برای افراد خارجی: 150،000 ریال است.

تئاتر شهر تهران از دیگر ساختمان های مهم شهر محسوب می شود که در خیابان ولیعصر قرار گرفته است. معمار علی سردار افخمی ساختمان اصلی تئاتر شهر تهران را در دهه 1960 طراحی کرد و بعداً گسترش پیدا کرد. اکنون تئاتر شهر تهران مکانی مهم برای برگزاری کنسرت ها، نمایش ها و دیگر اهداف هنری است که میزبانی، بسیاری از هنرمندان را به عهده گرفته است.

بهارستان، ساختمان تاریخی پارلمان ایران است که در 126 سال پیش (1275 هجری شمسی) احداث شده است که به کاخ سنا یا مجلس سنا مشهور بوده است اما اکنون به مجلس بهارستان معروف می باشد. این ساخت و ساز توسط معمار حیدر غیاچ، طراحی شده و توسط رحمت صفایی تکمیل گردیده است. گنبد این بنا یکی از چالش برانگیزترین پروژه های فنی می باشد.

خانه هنرمندان در پارک جنوبی خیابان موسوی شمالی، خیابان طالقانی قرار دارد. برج طغرل یک بنای تاریخی قرن دوازدهم است که در نزدیکی قلعه راشان است. حرم شاه عبدالعظیم حسنی از دیگر مراکز مذهبی تهران است که بزرگ ترین آن هم نیز محسوب می شود. شاه عبدالعظیم نسل پنجم از فرزندان حسن بن علی است و از همراهان امام محمد التقی بوده است.

بازار بزرگ تهران یکی از قدیمی ترین بازارهای پایتخت است که به نوعی قلب تپنده اقتصادی تهران محسوب می شود. ورودی اصلی بازار از خیابان 15 خرداد است. این بازار که در جنوب تهران واقع شده دارای راهروهایی بیش از 10 کیلومتر است. ورودی های مختلفی وجود دارد که برخی از آنها در شب قفل و محافظت می شوند. البته توجه داشته باشید که در این بازار مواظب اشیاء قیمتی خود باشید زیرا جیب برهای حرفه ای در این بازار تهران قدم می زنند.

برج میلاد تهران، چهارمین برج بلند دنیا و دوازدهمین سازه مرتفع در جهان است که از اقصی نقاط تهران قابل مشاهده است. یک رستوران گردان در ارتفاع 390 متری از سطح زمین قرار دارد که انواع غذاهای بین المللی و ایرانی را ارائه می دهد که یکی از گران ترین رستوران های ایران به شمار می رود.

گنجینه جواهرات ملی ایران، (خیابان فردوسی، در نزدیکی نبش خیابان جمهوری اسلامی، در داخل بانک مرکزی ایران) از دیگر ساختمان های با ارزش و موزه تهران می باشد که اکنون خزانه ملی شده است. بازدید از موزه ملی جواهرات تنها در روز شنبه تا سه شنبه از 2:00 تا 4:30 بعد از ظهر امکان پذیر می باشد. در این موزه گران بهاء تاج کیانی، الماس کوه نور و ... نگهداری می شوند.

موزه ملی ایران در خیابان 30 تیر، خیابان امام خمینی قرار گرفته که این موزه از دیگر مکان های دیدنی تهران به شمار میرود. خیابان لاله زار قدیمی ترین خیابان تهران است که شامل برخی از با ارزش ترین و مهم ترین آثار باستانی از ایران باستان با قدمتی 5000 هزار سال قبل از میلاد) و آثاری از ایران پس از اسلام در 800 سال پیش می شود.

گنبد مینا تهران

گنبد مینا تهران در واقع بزگترین افلاک نمای ایران است و البته باید عنوان کرد افلاک نما نیمه تمام نیشابور با مساحتی بیشتر پیشتاز است که در حال حاضر به بهره برداری نرسیده است. افلاک نماها، مکانی بسیار جذاب برای کودکان و نوجوانان هستند که علاوه بر مرکزی آموزشی برای مباحث نجوم و زمین شناسی به صورت پیشرفته تر نیز قلمداد می شود. گنبد مینا تهران در واقع سقفی قوس دار است که فضایی شبیه به آسمان و حضور در فضای واقعی را شبیه سازی می کند.

سقف گنبد مینا تهران در لایه داخلی، قابلیت چرخش داشته و می تواند حرکت سیارات و ستارگان را با قدرت بیشتری شبیه سازی نماید. خوب است بدانید علم نجوم و اخترشناسی از ایران و کشورهای عربی به اروپا راه یافته است. در ادامه مقاله در می یابیم که افلاک نما در واقع ایده ای از جهان عرب به کشورهای دیگر بوده است. خیام نیشابوری اختر شناس معروف جهان و دیگر دانشمندان ایرانی در این حوزه پیشتاز جهان بوده اند. ولی متاسفانه اولین افلاک نماهای بروز و مدرن در کشورهای اروپایی ساخته شد.

تاریخ مربوط به گنبد مینا و افلاک نماهای جهان

گنبد مینای کنونی الهام گرفته از یک چادر به سبک اعراب می باشد اما چگونه؟ اولین وسیله ای که ممکن است بتوان آن را افلاک نما نامید، به این معنی که فضایی را برای دیدن یک آسمان مصنوعی محصور کرده بوجود بیاورد، به نظر می رسد نوعی چادر با سوراخ هایی در آن است که توسط صنعتگران عرب ساخته شده است. این وسیله با خراب شدن صلیبی در اروپا ظاهر شد.در سال 1229 امپراتور فریدریک دوم هوهنشتوفن چادر را با خود از خاور نزدیک آورد.

این چادر قابلیت چرخشی داشت. اگرچه جزئیات فضایی و آسمان به صورت در دیواره چادر کشیده شده بودند و بیننده داخل چادر می نشست، در حالی که یک اهرم کوچک چادر را جابجا می کرد. این پوشش چادر مانند با سوراخ های ریز و درشتی که برای نمایش ستاره ها استفاده می شد قابلیت آموزشی و سرگرمی داشت.در طول 600 سال از ساخت این چادر، ایده هایی در ذهن ها جرقه خورد تا گنبدها و کره های مختلفی برای مشاهده ستارگان با کارکرد مکانیکی و دامنه حرکت بیشتر در طول زمان یک ساعته ساخته شوند و امروزه نیز افلاک نماهایی همچون گنبد مینا را به ارمغان آورد.

تا سال 1900 این دستگاه ها به خوبی شناخته شده بودند، اما در سال 1903، یک محقق آلمانی به نام اسکار فون میلر، برنامه ریزی موزه ای را آغاز کرد که در آن موفقیت های علوم و فناوری را جشن می گرفتند. موزه آلمان در مونیخ باید بخشی را به نجوم اختصاص می داد. این بار فون میلر تصمیم گرفت سعی کند هر دو مکانیزم مکانیکی را نشان دهد، حرکات سیاره ها به علاوه یک صحنه طبیعی از شب با ستارگان در همان فضا.

مهندسان شرکت زایس تصمیم گرفتند لامپ های سبک را به جای سوراخ برای ستاره ها امتحان کنند. این امر باعث می شود سطح نور قابل کنترل باشد و حتی در روزهای ابری و در ساعات عصر صحنه های زیبا سیارات تضمین شود. در نهایت شرکت Zeiss Planetarium یک توپ بزرگ با ظرفیت حداکثر 100 بیننده را به عنوان افلاک نما ساخت که بعدها با تغییرات به شکل افلاک نما درآمد.

آدرس گنید مینای تهران کجا است؟

تهران دیدنی های زیادی دارد که می توان ساعت های طولانی در تهران سرگرم بود. اما اگر عاشق نجوم و تماشای سیارات در فضایی شبیه سازی شده هستید و یا مباحث علمی و آموزشی را برای وقت گذرانی ترجیح می دهید و یا می خواهید کودک خود را به گردش علمی ببرید، بهتر است به مرکز شهر تهران کمی به سوی شمال تهران حرکت کنید تا در موقعیت مکانی گنبد مینا قرار بگیرید.

برای رسیدن به گنبد مینا تهران راه های متفاوت وجود دارد اما بهتر است بدانید این ساختمان در منطقه طرح ترافیک واقع شده و استفاده از مترو و اتوبوس منطقی ترین راه ممکن برای بازدید از آن می باشد. برای این منظور در ایستگاه شهید حقانی از ایستگاه مترو خارج شوید. در واقع این مکان در جوار بزرگراه همت و خابان شهیدی در بوستان نوروز قرار دارد. پل طبیعت دیدنی و پارک آب و آتش و اراضی عباس آباد از جمله جاذبه های اطراف این افلاک نما زیبا و دیدنی است.

همچنین کتابخانه ملی تهران فاصله زیادی با این منطقه ندارد. آدرس اول: تهران، میدان ونک بزرگراه حقانی به سمت شرق - بعد از چهارراه جهان کودک - انتها خیابان فرعی شهیدی آدرس دوم: تهران، بزرگراه مدرس جنوبی - میدان آرژانتین بلوار آفریقا بعد از ساختمان راه آهنتهران - ورودی شهر گل

قیمت بلیط گنبد مینا تهران و دانستنیهای دیگر راجع به آن

گنبد مینا تهران بزرگ ترین افلاک نما پلانتاریوم خاورمیانه است و دارای خصایص فوق العاده‌ای است که هر گردشگری را ترغب به بازدید از خود می کند. هزینه بلیط گنبد مینا تهران بسیار منطقی است و ارزش پرداخت دارد. در این افلاک نما با پرداخت مبلغ پانزده هزار تومان می توانید فیلم های سه بعدی نجوم و زمین شناسی را مشاهده کنید و از آموزش‌هایی در این حوزه بهره مند شوید.

از سال 1387 پروژه ساخت گنبد مینا آغاز شد و در سال 1393 به پایان رسید. به طور کلی مجموعه گنبد مینا هزار و هشتصد متر مربع مساحت دارد که شامل یک سالن نمایش با گنجایش صد و پنجاه نفر است. در این سالن موضوعات فیزیک، شیمی و همچنین زمین شناسی مورد بررسی قرار می گیرد. یکی از ساختمان های این مکان به صورت خورشید طراحی شده کاملاً سنتی و ایرانی است. در ساختمان خورشید می توان ستاره ها و کهکشان ها را به صورت سه بعدی بررسی کرد. اگر تمایل به رزرو بلیط اینترنتی گنبد مینا تهران ندارید بهتر است نیم ساعت قبل از شروع برنامه ها به این مکان برای تهیه بلیط مراجعه کنید. مدت اجرای برنامه 45 دقیقه است.

کاخ گلستان تهران و کاخ نیاوران، بناهای با شکوه قاجار

کاخ گلستان تهران از قدیمی ترین بناهای تاریخی تهران است که هتل های زیادی در اطراف آن وجود دارد. این ابنیه تاریخی تهران شامل 17 کاخ، موزه و تالار است. ارگ گلستان (باغ گل رز) یکی از مکان های عمدتاً بازدید شده در تهران بوده که محل اقامت پادشاهان قاجار بوده است. بنای اصلی از نظر معماری بی تکلف است و با اشیائی گران قیمت از دوره قاجار، اکنون به موزه تبدیل شده است.

کاخ نیاوران تهران یک مجموعه تاریخی باشد که از چندین ساختمان و یک موزه تشکیل شده است. کاخ صاحبقرانیه تهران از زمان ناصرالدین شاه قاجار نیز در داخل کاخ گلستان تهران قرار دارد. موزه آبگینه (موزه ظروف شیشه ای) انواع شیشه ها و سرامیک های ماقبل تاریخ را نشان می دهد. گالری هنرهای زیبا سعدآباد، موزه فرش و گالری فرش ملی: نمایشگاه انواع فرش های ایرانی از سراسر ایران، از قرن 18 تا کنون است. موزه رضا عباسی به نام رضا عباسی یکی از هنرمندان دوره صفویه نامگذاری شده است. مجموعه های این موزه متعلق به دوره ای از هزاره دوم قبل از میلاد تا اوایل قرن بیستم است.

موزه های تهران

موزه هنرهای معاصر تهران از آثار هنرمندان بزرگی همچون ون گوگ ، پابلو پیکاسو و اندی وارهول بهره می برد. مجموعه این نقاشی ها توسط ملکه سابق، فرح دیبا انتخاب شده است. این موزه بیشتر برای نمایشگاه های هنرمندان ایرانی و عرب استفاده می شود. موزه صلح تهران (درست درون دروازه شمالی پارک شهر در مرکز تهران) این موزه عمدتاً در مورد استفاده از سلاح های کشتار جمعی است. دیدن اثرات گاز سمی بر رو انسان در این موزه بسیار شوکه کننده می باشد.

موزه تاریخ طبیعی دارآباد مشهورترین موزه ایران برای ویرایش طبیعت و حیوانات وحشی است. کاخ سعدآباد نخستین بار در قرن نوزدهم توسط سلسله قاجار و خاندان سلطنتی در قرن نوزدهم ساخته شد و بعد ها توسط سلطنت پهلوی گسترش یافت. در حال حاضر بخش هایی از مجموعه کاخ سعدآباد موزه هایی است که بازدید کنندگان می توانند از آن عبور کنند و به تاریخ غنی ایران پی ببرند.

موزه عبرت: تورهایی که از زندان سابق شاه انجام می شود 1 ساعت است و شما می توانید تا پایان راهروهای بیشمار این زندان با چهره های مردان و زنانی که در این زندان شکنجه و کشته می شده اند مواجه خواهید شد. بسیاری از افراد برجسته از جمله رهبر معظم انقلاب، آیت الله علی خامنه ای در این دیوارها مورد بازجویی و شکنجه قرار گرفته اند. معماری جذاب و اتاق های هندسی با دیوارهای ضخیم برای جذب صداها جالب هستند. هزینه موزه عبرت برای هر نفر 20،000 ریال هزینه دارد. باغ نگارستان، خیابان دانشسرا، میدان بهارستان آدرس این موزه است.

باغ وحش، باغ های گیاه شناسی و پارک ها در تهران

باغ ملی گیاه شناسی ایران در تهران، خیابان شهید گودرزی، خروجی پیکانشهر، بزرگراه تهران- کرج (کیلومتر 5) قرار گرفته است. مساحت باغ ملی گیاه شناسی حدود 150 هکتار است و پیش بینی می شود مرکز اصلی باغداری و طبقه بندی گیاهان در ایران باشد. گیاهان دارویی، گیاهان ایرانی به تدریج ساخته می شوند و اکنون شامل حدود 160،000 عدد است. همچنین باغ هایی از گیاهان غیر ایرانی مانند هیمالیا، آمریکایی، ژاپنی، آفریقایی و استرالیایی وجود دارد.

باغ وحش تهران: (باغ وحش ارم)، 4 کیلومتری اتوبان تهران - کرج در پارک تفریحی ارم قرار گرفته است. پارک جمشیدیه که در منطقه نیاوران در پایه کوه کولاچال قرار دارد یکی از خوش منظره ترین و زیباترین پارک های تهران محسوب می شود. پارک نیاوران یکی از مشهور ترین و دلپذیر ترین پارک های عمومی شهر تهران است و در ناحیه نیاوران واقع شده و در جنوب مجتمع کاخ نیاوران واقع می باشد.

پارک ملت در خیابان ولیعصر (طولانی ترین خیابان خاورمیانه) واقع شده است و یکی از بزرگ ترین پارک های تهران است که در مجاورت دفتر مرکزی تلویزیون ملی قرار دارد. پارک ابو اوتاش؛ پارک طالقانی؛ پل طبیعت، بزرگراه مدرس، اراضی عباس آباد، تهران و ... از دیگر پارک های شهر تهران هستند.

جاذبه های تهران از نگاه گردشگران

مجتمع ورزشی و تفریحی توچال (تله کابین توچال) در انتهای خیابان ولنجک (مسیر خط 1 مترو را به سمت قیطریه بروید، سپس به سوی اتوبوس یا تاکسی به میدان تجریش (حدود 5 دقیقه) قرار گرفته و از طریق خط مترو به آن مراجعه کنید. اگر شما در تعطیلات به این مکان بروید بسیار شلوغ بوده و تعداد بسیاری از شهروندان را در تله کابین مشاهده خواهید کرد. ورودی تله کابین مبلغ 20000 ریال می باشد. منطقه تفریحی توچال مسیرهای پیاده روی، پیاده روی اسکی، سالن بدنسازی و فعالیت های دیگر را ارائه می دهد.

تله کابین توچال مکان بسیار خوبی برای تماشای منظره های دیدنی از تهران و لذت بردن، کمی آرامش و صلح در مقابل شهر شلوغ است. اگر می خواهید به قله صعود کنید حتی در تابستان نیز یک ژاکت بیاورید، زیرا قله 4000 متر از سطح دریا بالاتر است و می تواند سرد باشد. در زمستان لباس گرم، ژاکت ضد باد بپوشید، کفش و عینک خوبی را برای حفاظت از چشم و پوست در برابر آفتاب حتما به همراه داشته باشید.

ییلاقات دربند و درکه تهران

دربند و درکه تهران یکی دیگر از نقاط ورود به کوه های مجاور است که فوق العاده سبز بوده و با ده ها رستوران و لمکده مهیای پذیرایی از شهروندان و گردشگران است. وجود یک رودخانه زیبا و پرآب از دیگر نقطه های قابل توجه این مکان ییلاقی می باشد. آسان ترین راه برای رسیدن به ییلاقات درکه و دربند، گرفتن تاکسی از میدان تجریش است. رستوران کوبابا تهران شعبه های مختلفی در ییلاقات تهران دارد که یکی از آن ها در لواسان می باشد.

بازار بزرگ تهران در جنوب تهران قرار دارد و ایستگاه مترو 15 خرداد راه دسترسی آسان به بازار است. ورودی اصلی در خیابان 15 خرداد به هزارتوی غرفه ها و مغازه ها منتهی می شود که زمانی موتورخانه ی بازارهای کالاهای ایران و یکی از بزرگ ترین منابع پشتیبانی محافظه کار و طرفدار انقلاب از امام خمینی (ره) بود. طبق معمول، مغازه ها طبق کالاهایی که می فروشند، دسته بندی می شوند.

دانشگاه های تهران

دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه صنعتی طوسی، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران، دانشگاه رفاه اجتماعی و علوم توانبخشی، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشگاه هنر، دانشگاه صنعتی نیرو و آب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه الزهرا، دانشگاه امام صادق، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشکده فنی انقلاب اسلامی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی، موسسه و مرکز بین المللی مطالعات فارسی لغت نامه دهخدا و ... از دانشگاه های برتر تهران و مراکز علمی تهران می باشند.

مراکز خرید تهران

تهران برای خرید کردن عالی می باشد و بسیاری از گردشگران برای خرید به شهر تهران سفر می کنند. هر آنچه که مدنظر داشته باشید از جنس های گران قیمت تا اجناس ارزان قیمت در بازار های تهران وجود دارد که می توانید با مراجعه به هرکدام از آن ها بیشترین بهره را ببرید. مراکز خرید تهران در خیابان های مختلفی وجود دارند که اطلاعات کامل این بازارها در مراکز خرید تهران وجود دارد که می توانید به آن مراجعه کنید.

خیابان ولیعصر و میدان تجریش دارای بیشترین غرفه ها هستند که به صورت سنت مشغول فعالیت هستند که مهم ترین آن بازار تجریش است. برخی از مراکز و مجتمع های خرید عالی تهران در زیر ذکر شده است: مرکز خرید میلاد نور، منطقه شهرک غرب، مرکز تندیس، مرکز خرید گلستان، مرکز خرید تیراژه، بلوار اشرفی اصفهانی، پالادیوم مال، خیابان مقداد اردبیلی و ... از جمله بازار های مهم در تهران هستند.

محله های تهران

تهران قدیم تنها از 4 محله به نام های سنگلج، عودلاجان یا اودلاجان، بازار و چاله میدان تشکیل شده بود. همانطور که قبلاً ذکر شد تهران در زمان ناصرالدین شاه بسیار پیشرفت کرد و چندین محله جدید در تهران ساخته شد. نام این محله ها پاچنار، پامنار، یافت آباد، چاله حصار، ارگ، خانی آباد، گود زنبورک خانه، دروازه قزوین و ... می باشند. اما با گذر زمان محله ها و خیابان های جدیدی ساخته شدند که اکنون تهران قدیم به شکلی وسیع درآمده است.

از دیگر محله های مهم شهر تهران می توان به شهر ری (آرامگاه شاه عبدالعظیم حسنی)، محله تجریش، تهران پارس، تهران نو، فرحزاد، طرشت، نازی آباد، کیان شهر، حسن آباد، بریانک، دولت آباد، کوی سیزده آبان و ... اشاره کرد. البته هنوز هم بسیاری از محله های قدیمی تهران با نام قدیمی خود شناخته می شوند که در ذیل مطلب به برخی از محله های تهران خواهیم پرداخت.

محله دولت به دلیل نزدیکی با کاخ ‌ها و مکان های مهم دولتی یکی از مرکزی ترین محلات به شمار می رفت که این محله ها شامل خیابان لاله‌ زار، خیابان شاه‌آباد، خیابان استانبول، خیابان فردوسی، خیابان سعدی، خیابان اکباتان، خیابان ژاله، دروازه شمیرانو ...می شود.

بیشتر بدانید: مراکز مذهبی تهران

محله عودلاجان یا اودلاجان از خیابان های خیام، ناصر خسرو (کاخ گلستان تا ناصریه)، حدود مسجد شاه و شمال ابوذر، جمهوری شرقی و پامنار، جنوب خیابان امیر کبیر (چراغ برق سابق)، میدان امام خمینی یا همان توپخانه، محله کلیمیان و زرتشتیان مقیم تهران تشکیل می شده است.

محله سنگلج که در حال حاضر پارک شهر را تشکیل می دهد در زمان های گذشته مهم ترین مرکز سیاسی تهران بوده که به دلیل بازاسازی ها از بین رفته و تنها قسمت کمی از آن بافت قدیمی قابل مشاهده است. چاله حصار از دیگر محله های جنوبی شهر تهران به شمار می رود که وجه تسمیه آن خاکبرداری از این قسمت و ایجاد چاله هایی بود که خاک آن برای حصار کشی اطراف تهران استفاده می شد.

چاله میدان هم مانند چاله حصار خاکبرداری شده بود و بعد از ایجاد گودال ها، محلی برای تخلیه زباله ها محسوب می شود. محله چاله میدان محدود به بازار چهل تن، میدان مال خرها، میدان امین السلطان، دروازه غار، گمرک، امامزاده اسماعیل و ... می شود. محله امامزاده یحیی که یکی از تاریخی ترین مناطق تهران محسوب می شود که در چهار خیابان ری، امیر کبیر، مصطفی خمینی و 15 خرداد واقع شده است.

در محله امامزاده یحیی خانه وزیر فرانسه قرار دارد که سید حسن مدرس در زمان مجلس، این خانه را برای سکونت خود انتخاب نمود. خانه فخرالملوک هم که از خانه های تاریخی تهران است در محله امامزاده یحیی قرار گرفته است. یک درخت چنار در محله امامزاده یحیی وجود دارد که در دل این درخت، محل کسب و کار کفش دوزها بوده است. حمام گلشن، نواب و حمام کوچه هداوند در منطقه امامزاده یحیی و مقابل مسجد هداوند قرار دارد.

بعد از انقلاب بهمن 57 تعداد بیشماری از محله ها و شهرک های فعلی ساخته شده اند که بیشتر محله های کنونی، همان دهکده های اطراف تهران هستند. بدین ترتیب محله های شمالی، جنوبی، غربی و شرقی تهران در ادامه مطلب به طور مختصر شرح داده شده اند تا با این محلات تهران آشنا شوید.

محله هایی که در ناحیه شمالی تهران قرار دارند می توان به نام لویزان، مینی سیتی، اقدسیه، زعفرانیه، فرمانیه، کامرانیه، نیاوران، الهیه، جردن یا همان خیابان آفریقا، سوهانک، قلهک، جماران، تجریش، درکه، دربند، سعادت آباد، دزاشیب، اوین، ولنجک، فرحزاد، پونک، ونک، شهرک غرب، اُزگُل، و جنت آباد اشاره کرد.

محله های شرقی تهران شامل تهران نو، تهران پارس، شهرک امید، سرخه حصار، پیروزی، گرگان، شهرک اکباتان، وحیدیه، شمس آباد، نیروی هوایی، حشمتیه، نظام آباد، مجیدیه، شهرک ویلایی زیتون، منصور آباد و ... می شوند. حال نوبت به معرفی محله های غربی تهران می رسد که شهرک آزادی، ستارخان، دهکده المپیک، کَن، وردآورد، آریاشهر، طرشت، چیتگر، کوی بیمه، حصارک، آزادی، فردوس، حصارک و ... نام دارند.

مشیریه، افسریه، امیر بهادر، مولوی، شوش، باغ صبا، سهروردی، آپادانا، توحید، اتابک، کوی سیزده آبان، بازار چینی فروش های کیان شهر، دروازه غار، خزانه دارایی، شهر ری، عباس آباد، خزانه بخارایی، سیروس، خزانه بخارایی، بازار مبل ایران و بازار یافت آباد، بازار بزرگ، خزانه فلاح، و ... از جمله محله های جنوب تهران هستند.

از جمله محله های مرکزی تهران می توان به چهارراه استانبول، خیابان لاله زار، میدان توپخانه، میدان آرژانتین، باغ صبا، تخت جمشید، تخت طاووس، یوسف آباد، جلفا، خواجه عبدالله، بهجت، زرتشت، امیر آباد، عباس آباد و ... اشاره کرد. خیابان ولیعصر نیز در مرکز تهران قرار دارد که از جنوب تهران به سمت شمال تهران مسیر دارد.

خیابان جماران: تمامی اراضی جماران مربوط به فردی است که سید محمد باقر جمارانی نام دارد. این فرد یکی از روحانیون مبارز و معروف در زمان ناصر الدین شاه بوده و نزد مردم جایگاهی والا داشته است. دلیل نامگذاری این منطقه به گفته اهالی قدیمی آن، وجود مارهای فراوان در کوه می باشد. عده ای دیگر نیز معتقدند وجود سنگ های بسیار و بزرگ که از کوه ها استخراج می شده است نام آن را به جمر یا جماران تغییر داده است.

محله لویزان: منطقه ای ییلاقی و خوش آب و هوا که بسیاری از ویلاهای تهران، در این منطقه قرار دارند. لویزان نام روستایی است که گسترش یافته و از حومه شمیرانات به وجود آمده است. این منطقه مرفه نشین و خوش آب و هوا است و بسیای از شهروندان تهرانی هم برای استشمام آب و هوایی پاک به آن مراجعه می کنند. تعدادی از رستوران های تهران و لمکده ها در لویزان جای گرفته اند.

بیشتر با رستوران های تهران آشنا شوید

خیابان کامرانیه: در این خیابان که زمین های اولیه آن مربوط به میرزا سعید خان بوده که وزیر امورخارجه در زمان قاجار بوده است. بعد از آن کامران میرزا، فرزند ارشد ناصر الدین شاه زمین های حصار بوعلی، نیاوران و جماران را خریداری نمود و سپس نام خود را به عنوان کامرانیه بر آن نهاد. مردم منطقه های خریداری شده به دستور فرزند پادشاه مجبور به ترک خانه و زمین های خود شدند.

محمودیه، نیاوران و تهران نو

محمودیه در واقع یک باغ بوده است که حاج میرزا آقاسی، مالک آن بوده است و به دلیل این که عباس نام داشته منطقه را نیز به عباسیه نام گذاری کرده اند. در زمان های گذشته نیاوران نامی به نام روستای گردوی داشته که ناصر الدین شاه؛ نام نیاوران را برای آن انتخاب می کند. این کلمه ترکیبی از "نیا" به معنی قدرت و شوکت، "ور" به معنای صاحب، "ان" به معنی شخص مفرد می باشد.

تهران نو از محله های جدید و نوظهور تهران است که از شرق به تهران شرق، سرخه حصار، کوی زینبیه و از غرب به شهرک نیروی هوایی و قاسم آباد متصل می شود. این محله از شمال به نارمک، تهران پارس، دماوند و از جنوب به خیابان ژاله و پیروزی دسترسی دارد. این خیابان مهندسی ساخته شده و خیابان های آن از واژه مهر، نام گرفته اند. محله تهران نو 5 میدان به نام های آشتیانی، اطلاعات، امامت، لوزی و چایچی دارد.

تهرانپارس، محله ای زرتشتی و نوین

در دههٔ ۱۳۱۰ هجری شمسی مرد بزرگی به نام ارباب هرمز که دین زرتشت داشت، تمامی اراضی را خرید و شهرکی به روز ساخت و نام آن را تهرانپارس نهاد. ارباب هرمز با سرمایه ی هنگفتی شهرکی ساخت که به به روز ترین سازه های مهندسی ساخته شده است. بعد از ساخت شهرک، تعداد بسیاری از زرتشتیان به این شهرک کوچ کردند. شهرسازی تهران پارس به قدری مهندسی و اصولی است که تا کنون هم به عنوان اصولی ترین سازه های معماری شهرسازی محسوب می شود.

بخش بزرگی از تهرانپارس مربوط به زرتشتیان بود که در حال حاضر بسیار گسترش یافته است. اکنون این محله جزئی از منطقه های 4 و 8 شهرداری تهران به شمار می رود. این محله وسیع و زیبا دارای 4 میدان است و شهرک هایی به نام شهرک شهید بهشتی، شهرک فرهنگیان، شهرک پارس، شهرک امید و ... دارد.

از مهم ترین خیابان های تهران پارس می توان به بلوار وفادار، خیابان رشید، بلوار تیرانداز، خیابان پروین، خیابان استخر، خیابان جشنواره و ... اشاره کرد. تهرانپارس به دلیل موقعیت جغرافیایی خود به کوهپایه های جنوبی البرز نزدیک می باشد. علاوه بر این مورد دسترسی به جنگل سرخه حصار و لویزان نیز سبب شده تا آب و هوای آن بیش از پیش مطبوع شود.

در تهران پارس دوباغ و کاخ وجود دارد که به ثبت آثار ملی ایران نیز رسیده است. کاخ اربابهرمز که در باغ اناری قرار گرفته یکی از این عمارت ها است.نام آن عمارت دیگر رستم باغ می باشد که در فلکه دوم تهرانپارس قرار دارد. این باغ به دست رستم گیو ساخته شده که نمونه مشابه آن را می توان در هند و چین پیدا کرد. محله تهرانپارس از شرق به خاک سفید و از غرب به بزرگراه شهید باقری می رسد. این محله از شمال به بزرگراه شهید بابایی و از جنوب به محله تهران نو راه دارد.

محله نارمک و شهرک زیتون تهران

یک محله ی بسیار زیبا و محبوب در تهران وجود دارد که نام آن نارمک است. محله نارمک در شمال شرقی تهران قرار گرفته و در جنوب شرقی تجریش و شوسه دماوند واقع می باشد. این محله تهران دارای لقبی جالب است که آن محله صد میدان می باشد. وجه تسمیه نام نیز به دلیل تعداد زیاد میدان ها در منطقه نارمک  تهران است. مساحت محله نارمک تهران 12،7 کیلومتر مربع می باشد و به 3 ناحیه شهری تهران تقسیم می شود.

این محله یکی از کهن ‌ترین مناطق تهران است که در زمان های گذشته روستایی به نام نارمک بوده است. خوش آب و هوا و سردسیری بودن این محله، سبب محبویت آن نزد شهروندان شده است. نارمک در قسمت شمالی تهران نو قرار گرفته است. محله نارمک در سال 1320 به دست فرانسوی ها ساخته شد و از این رو منطقه ای مهندسی ساز به شمار می رود.

جمعیتی که در محله نارمک زندگی می کنند ۸۹ هزار و ۱۰۳ خانوار هستند که بالغ بر۳۳۶ هزار و ۷۷۲ نفر جمعیت می شوند. از مهم ترین میدان های نارمک می توان به میدان نبوت، میدان هفت حوض و ... اشاره کرد. این محله به صورت کلی جنبه تجاری دارد. مسجد بزرگ نارمک که بسیار مهم است در خیابان سمنگان واقع می باشد. در سال 1330 این محله برای فرهنگیان مورد بازسازی و گسترش قرار گرفت.

محله شهرک زیتون یکی دیگر از محله های مهم تهران محسوب می شود که برای کارکنان جهاد سازندگی و وزارت کشاورزی در سال 65 ساخته شد. 240 هکتار از زمین های فاقد کاربری منابع طبیعی، به تعاونی مسکن فروخته شدند و با تفکیک اراضی و سند، به متقاضیان واگذار شد. البته اختلاف هایی میان سازمان محیط زیست و وزارت کشاورزی وجود دارد که با رای دیوان عدالت به نفع شهرداری تمام شد.

ونک، یوسف آباد و پل چوبی

محله ونک همانطور که از نامش پیدا است از کلمه های ون ( نوعی درخت)، و ک به عنوان صفت گرفته شده است. محله یوسف آباد را مردی به نام یوسف آشتیانی مستوفی الممالک، در ضلع غربی کاخ ناصری ساخت و نام (یوسف آباد) خود را بر روی آن نهاد. پل چوبی مکانی است که قبل از شکل گیری تهران امروز، مسئول حفظ امنیت از دروازه های شهر بود. یکی از این دروازه ها شمیران نام داشت که حفره هایی در اطراف آن مملو از آب بود. البته در این مکان اثری از آب و دروازه نیست، اما نام پل چوبی همچنان پا برجا است.

شمیران تهران، محله ای لوکس و زیبا

یکی از محله های لوکس و زیبای تهران شمیران است. نظر های مختلفی درباره نام شمیران وجود دارد که یکی از مشهور ترین نظرات درباره این منطقه، ترکیب کلماتی مانند سمی یا شمی به معنی سرد بودن و ران به معنی جایگاه است. عده ای دیگر اتفاق نظر دارند که یک قلعه نظامی در این منطقه وجود داشته و به آن شمیران می گفته اند، و برخی دیگر می گویند یکی از 9 شهر تهران، شمع ایران بوده که بعد به شمیران تغییر نام داده است.

محله های فرحزاد، گیشا، منیریه، داودیه و درکه

فرحزاد به دلیل آب و هوای خوب و مطلوب خود به این نام مشهور شده است. وجود آب فراوان و درختان سبب شده تا این مکان عالی ترین مکان برای تفریح باشد. گیشا که در اوایل کیشا نام داشته است، از دو نام بانی آن یعنی آقای شاپوری و آقای کینژاد گرفته شده تا برای آیندگان یادگاری بماند. محله منیریه، از محله های اشرافی زمان قاجار محسوب می شده که وجه تسمیه آن، برگرفته از زن کامران میرزا پسر ناصر الدین شاه گرفته شده است.

داودیه که ما بین میرداماد و خیابان ظفر قرار گرفته اراضی بی سامانی بود که میرزا آقاخان نوری، برای فرزندش داود خان خریداری کرد و بعد ها به دلیل مالک اصلی، به نام داودیه شناخته شد. درکه یکی از محله های خوش آب و هوا تهران است که دلیل اصلی نام آن مشخص نیست اما به گفته برخی اهالی، نوعی کفش وجود دارد که نام آن درگ بوده و وجه تسمیه آن هم همین کفش بوده است.

پل رومی، جوادیه، سید خندان، فرمانیه

پل رومی از دیگر مکان های مطرح تهران است که در واقع پل کوچکی بوده وسفارت روسیه و ترکیه را به هم متصل می کرده است. عده ای هم معتقد هستند که نام این پل از مولانا جلال الدین رومی گرفته شده است. جوادیه در جنوب تهران قرار دارد و زمین های آن به مربوط به آقای فرد دانش می باشد. یک مسجد جامع توسط جواد آقا بنا شد که به مسجد فرد دانش نیز معروف می باشد.

وجه تسمیه سیدخندان برگرفته از پیرمردی خوش خنده و سخن دان می باشد که پیش گویی می کرده و اغلب آنان درست بوده است. پیش گویی های وی، تا چهل سال برای مردم محقق می شده و به دلیل احترام به این مرد اسم منطقه را به سید خندان نام نهاده اند. فرمانیه یکی از محله های لاکچری تهران است که زمین های آن مربوط به کامران میرزا بوده و بعد از فوت وی، به عبدالحسین فرماندار فروخته شد و به این نام مشهور گشت.

محله های آجودانیه، اقدسیه و جوانمرد قصاب

آجودانیه مربوط به رضا خان اقبال السلطنه می باشد که در شرق نیاوران قرار گرفته و تا محله اقدسیه ادامه پیدا می کند. آجودانیه یکی از وزیران ناصرالدین شاه بوده که در ابتدا آبجودان مختص شاه بوده است. محله اقدسیه در زمان های گذشته حصار ملا نام داشته و ناصر الدین شاه زمین های آن را برای یکی از همسران خود به نام اقدس خریداری نمود و کاخی در آن ساخت و از آن به بعد، اقدسیه نام گرفت.

جوانمرد قصاب، منطقه ای افسانه ای

جوانمرد قصاب یکی از منطقه های افسانه ای در جنوب تهران است که شخصیتی نیمه افسانه ای بر آن نام دارد. جوانمرد قصاب در نزدیکی شهر ری واقع شده و آرامگاه وی نیز در این محله است. محله جوانمرد قصاب یکی از پاک ترین مناطق تهران است که از آلودگی کمتری برخوردار می باشد. طبق متون تاریخی و جغرافیایی از قبر جوانمرد قصاب، گمانه زنی هایی را پدید می آورد که او قصه ای تاریخی ناشناخته ای دارد.

بزرگان بسیاری از مقبره آن یاد می کنند که حمدالله مستوفی و عبدالرزاق سمرقندی اختلاف نظر دارند. زمانی که شما به سوی جنوب تهران حرکت می کنید، زمین های منصور آباد را مشاهده خواهید کرد که منطقه 20 شهرداری تهرانمحسوب می شود. احتمالات نشان می دهد در عهد فتحعلی شاه مقبره این مرد قصاب ساخته شده است. لوح های سنگی موجود در قبر نشان می دهد پیر افسانه ای صنف قصاب ها، مردی عادل و درستکار بوده است.

معرفی هتل های تهران در یک نگاه

هتل انقلاب تهران یکی از هتل‌های چهار ستاره تاپ منحصر به فرد در قلب تهران می باشد. هتل با 18 طبقه در سال 1355 با شکوهی بی نظیر در خیابان طالقانی، حدفاصل حافظ و ولیعصر احداث گردید. این هتل تهران برای ارتقاء سطح کیفیت خدمات خود در سال 1397 مورد بازسازی قرار گرفت. هتل پارسیان انقلاب تهران هتلی مناسب برای اقامت گردشگران خارجی نیز می باشد.

هتل هما تهران زیرگروه هتل‌ های زنجیره ای و باکیفیت ایران است که زیر نظر شرکت هواپیمایی ایران (هما) اداره می شود. این هتل‌ ها در سراسر ایران 5 ستاره هستند و استانداردهای مهمان داری و هتل داری را به خوبی رعایت کرده اند. این هتل تهران برای کسانی که اقامتی لوکس می پسندند بهترین گزینه است. هتل هما تهران در سال 1351 در خیابان ونک و زیباترین میدان تهران افتتاح شد. میدان ونک یکی از اصلی ترین میدان‌ های تهران است که به تمامی مکان ‌های مهم شهر تهران دسترسی دارد.

هتل اسپیناس پالاس تهران یکی از محبوب ترین هتل‌ های تهران است که با نمایی مجلل و زیبا در سال 1394 در منطقه ی سعادت آباد، انتهای بزرگراه یادگار امام، میدان بهرود افتتاح شد. این هتل با 21 طبقه در منطقه ی خوش آب و هوای تهران سعادت آباد، قرار گرفته است که سبب شده طرفداران خاص خود را داشته باشد. هتل اسپیناس پالاس تهران با 400 باب واحد اقامتی مجلل و متنوع طراحی شده که متناسب با سلیقه ی افراد سخت پسند است. اتاق‌های هتل شامل: اتاق دبل استاندارد(این اتاق‌ به سبک سنتی و مدرن طراحی شده است، اتاق با متراژ 35 متر مربع، مجهز به امکاناتی مانند: صبحانه سلف سرویس رایگان، مینی بار، سرویس چای و قهوه رایگان، چشم انداز زیبا از شهر و کوه و...) می باشد.

هتل اسپیناس خلیج فارس تهران یکی از زیر مجموعه‌های هتل اسپیناس می باشد که در بلوار کشاورز واقع شده است. این هتل تهران 5 ستاره بوده و با تلفیقی از معماری مدرن و اقلام طبیعی ساخته شده که سبب ایجاد فضایی متفاوت با دیگر هتل های تهران شده است. لابی وسیع هتل با بهترین و لوکس ترین لوازم روز دنیا آراسته شده تا میهمانان جلوه باشکوه هتل را به نظاره بنشینند. هتل اسپیناس خلیج فارس تهران لابی خود را به مبل‌هایی لوکس و مجسمه‌هایی زیبا تزئین نموده است. آسانسورهای سریع، نمازخانه، اتاق چمدان، بلمن و ... از دیگر امکاناتی است که در لابی مجلل این هتل تهران وجود دارد. از هتل مذکور تا فرودگاه تهران سی دقیقه فاصله وجود دارد.

هتل پارسیان آزادی تهران یکی از برترین هتل‌های قدیمی تهران در عرصه ی هتلداری می باشد. این هتل در بزرگراه شهید چمران، تقاطع یادگار امام قرار دارد. هتل تا به امروز میزبان چهره‌های مهم سیاسی، تجاری و بین المللی بوده است که به همین دلیل هتل، چندین بار برای رضایت طرفدارانش مورد بازسازی قرار گرفت. هتل پارسیان آزادی با 26 طبقه دارای 475 باب واحد اقامتی می باشد.
از جمله اتاق‌ های هتل می توان به: اتاق استاندارد(با یک تخت دابل و یا دو تخت یکنفره، حمام مجهز به وان، دید شهر و کوه)، سوئیت رویال(با فضایی وسیع دارای اتاق خواب، فضای نشیمن، آشپزخانه)، سوئیت دوبلکس(در دو طبقه طراحی شده که طبقه ی پایین سالن پذیرایی و محیطی برای صرف غذا و عصرانه، طبقه ی بالا اتاق خواب با فضای نشیمن)، اتاق ویژه معلولین و... اشاره کرد. تمامی اتاق‌های هتل علاوه بر دیزاین شیک و مجلل به دلیل وجود امکانات رفاهی لازم برای داشتن یک اقامت به یادماندنی سبب شده تا رضایت میهمانان از انتخاب این هتل تهران بالا باشد.

هتل پارسیان کوثر تهران یکی از زیر مجموعه‌های گروه هتلداری پارسیان می باشد که در سال 1341 ساخته شده است. این هتل در راستای خدمات هتلداری تجربه فراوانی دارد که از میهمانان خود به‌ شایستگی پذیرایی می کند. با این که هتل قدیمی است اما بار‌ها و بار‌ها مورد بازسازی قرار گرفته است. لازم به ذکر است هتل پارسیان تهران و هتل پارسیان انقلاب تهران نیز از زیر مجموعه های این گروه هتلداری هستند. هتل کوثر تهران 4 ستاره بوده و دارای لابی نسبتا بزرگی می باشد که با وسایل سنتی و قدیمی آراسته شده است. در لابی هتل تلویزیون صفحه تخت، مبلمان‌های شیک و راحت، سرویس بهداشتی ایرانی و فرنگی و ... وجود دارد. این لوازم برای آسایش بیشتر میهمانان در بدو ورود فراهم شده است.

هتل پارسیان اوین تهران یک هتل 4 ستاره است که در منطقه ی بکر تهران قرار دارد. این هتل در سال 1348 احداث شده، ولی در سال 1378 مورد بازسازی قرار گرفته است. هتل مذکور از نظر کیفیت، بسیار مشهور بوده و مورد توجه همگان می باشد. این هتل تهران خدماتی مانند: استخر، لاندری، روم سرویس 24 ساعته، تاکسی سرویس و گل آرایی را به میهمانان خود ارائه می دهد. هتل پارسیان اوین تهران مانند هتل پارسیان استقلال، هتل پارسیان کوثر و هتل پارسیان انقلاب، از زیر مجموعه این گروه بزرگ هتلداری در کشور است. لازم به ذکر هتل پارسیان اوین اصفهان هم یکی دیگر از هتل‌های این گروه می باشد. نزدیک ترین ایستگاه مترو به هتل اوین ایستگاه تجریش است.

هتل پارسیان استقلال تهران یکی از برترین و قدیمی ‌ترین ‌ها در عرصه ی هتلداری می باشد. این هتل زیر مجموعه ی هتل‌های بین المللی پارسیان است که با مساحت 70 هزار متر مربع احداث شده است. هتل استقلال تهران بزرگترین هتل از زیر مجموعه هتل‌های پارسیان می باشد. هتل دارای دو برج شرقی و غربی است که طی سال‌های 1341 و 1351 به بهره برداری رسیده اند. اما هر دو ساختمان هتل برای بهبود سطح کیفی در سال‌های اخیر برای رضایت هر چه بیشتر مسافران مورد مرمت قرار گرفته است.

هتل پرشین پلازا تهران یکی از هتل‌های لوکس تهران است که در منطقه ای به نام عباس آباد قرار دارد. اما آدرس هتل پرشین پلازا تهران به این شرح است. تهران، منطقه ۷، سهروردی شمالی، پایین تر از بهشتی، خیابان میرزای زینالی شرقی، پلاک 42 موقعیت مکانی دقیق این هتل تهران می باشد. هتل پرشین پلازا تهران 5 ستاره بوده و خدمات خوبی را به میهمانان خود ارائه می دهد. البته این هتل تهران مجموعه آبی خود را که شامل: استخر، سونا، جکوزی و سالن ماساژ می باشد به زودی افتتاح خواهد کرد.
در بدو ورود به هتل با لابی منحصر به فرد و خاصی مواجه خواهید شد که چشمان شما را مسحور خود می کند. هتل پرشین پلازا تهران در لابی خود امکانات خوبی همچون: نمازخانه، تلویزیون، مبلمان لوکس و راحتی، سرویس بهداشتی ایرانی و فرنگی و ... را مهیا نموده است. کارکنان این هتل تهران به زبان‌های انگلیسی، ترکی، فرانسوی و ... مسلط هستند.

هتل المپیک تهران یکی از بهترین هتل‌ های 4 ستاره تهران است که همجوار ورزشگاه آزادی می باشد. همین علت باعث شده تا میهمانان خارجی بسیاری در این هتل تهران اقامت داشته باشند. نا گفته نماند قیمت اتاق‌های ذکر شده برای میهمانان ایرانی بوده و قیمت اتاق برای میهمانان خارجی گران تر است. هتل المپیک تهران محوطه زیبایی دارد که در بدو ورود به هتل، چشمان شما را مجذوب خود می کند. لابی زیبا و شکیل هتل نیز برای استراحت میهمانان وسایلی همچون: تلویزیون صفحه تخت، مبلمان هایی راحت و سلطنتی، نمازخانه و سرویس بهداشتی ایرانی و فرنگی را مهیا کرده تا آسایش بیشتری برای میهمانان مهیا شود.

هتل بین المللی لاله تهران، شواهد و قرائنی از مالک اولیه ‌ی آن وجود ندارد؛ اما بنا به گفته‌ ی جناب آقای رحیم مشایی مالک فعلی گروه هتل‌ های تهران که یکی از سهامداران اصلی این مجموعه است. برابر پیگیری ‌های پیشین هتل، آقای حسین ثابت خریدار این مجموعه هتل‌ های تهران بوده است.

گاه نگاری مقايسه ای سفال های پيش از تاريخ تپه پرديس و ديگر مناطق باستانی دشت تهران، ویژگی های جغرافیایی دشت تهران

مقدمه

با مروری بر تاریخچه مطالعات باستان شناختی در فلات مرکزی ایران در می یابیم که بیشتر این مطالعات در دشت قزوین و شمال شرقی فلات متمرکز بوده است و در دشت تهران تا سالهای اخیر مطالعات اندکی صورت پذیرفته است. دشت حاصلخیز تهران در شمار یکی از مناطق مهم و كليدي باستانی است که از دوره پارينه سنگي تا بحال و بطور پيوسته جمعيت هاي انساني مختلفي را در خود جاي داده است. اين جوامع نقش اساسی در شكل گيري اولين هسته هاي حكومتي در هزاره پنجم و چهارم ق .م داشته اند. همین مطالعات اندک باستان شناسي در چند دهه اخير بیانگر اهمیت دشت تهران در دوره هاي تاريخي و اسلامي نیز می باشد. وجود شهرري بعنوان پايتخت ايران در دوره هاي مختلف تاریخی خود گواه اين واقعيت است.

نگارنده در این پایان نامه سعی در معرفی مناطقی که در سالهای اخیر مورد بررسی و حفاری قرار گرفته اند نموده است. به علت غنای سفالهای بدست آمده از تپه پردیس (که تمام ادوار مس و سنگ را شامل میشود) من به مقایسه سفالهای این تپه با طیف وسیعی از مناطق دیگر دشت تهران مانند .تپه صادق آبادی.، . معین آباد. ، فخرآباد. و غیره نموده ام. نتیجه این مطالعات پایان نامه ای است که هم اکنون در دست دارید. این پایان نامه در چهار فصل به صورت زیر تنظیم شده است،

در فصل اول به مطالعات جغرافیایی دشت تهران پرداخته ام. به دلیل وجود ارتفاعات متعدد، دشت ری همواره از منابع آبی مطمئنی برخوردار و کانونی برای زندگی انسانها بوده است . فصل دوم به تاریخچه مطالعاتی که در گذشته در این دشت صورت گرفته اختصاص دارد. در فصل سوم به معرفی بیشتر مناطق مورد بررسی و یا حفاری شده این دشت پرداخته ام. به دلیل اهمیت تپه چشمه علی به صورت کامل به مطالعات پیش از انقلاب و پس از انقلاب آن همت گمارده ام. مهمترین این مطالعات در تپه چشمه علی توسط اشمیت انجام شده که فقط دو خبرنامه با گزارشی محدود از آن منتشر شده است. با مرگ دلخراش اشمیت در سانحه هوایی نتایج کارهای او در این محوطه منتشر نشده است لذا آگاهی ما از چگونگی شکل گیری فرهنگ ها، الگوی استقرار و به طور کلی تطور فرهنگی اقتصادی اجتماعی و سیاسی جوامع این منطقه بسیار اندک بوده است. از دیگر کسانی که در بعد از انقلاب به حفاری و مطالعه در این منطقه پرداخته دکتر حسن فاضلی است که رساله دکتری ایشان به منطقه چشمه علی اختصاص داده شده است. ایشان پس از بازگشت به ایران با بررسی تصادفی که در دشت تهران انجام دادند به معرفی 12 محوطه پیش از تاریخ (مربوط به هزاره ششم تا هزاره چهارم )پرداختند که 7 محوطه برای نخستین بار شناسایی شده .(فاضلی،1380: 214). طی بررسی های انجام شده مشخص شد که در میان محوطه های پیش از تاریخی دشت تهران تپه پردیس به دلیل دارا بودن سفالهای تمام ادوار مس و سنگ از اهمیت خاصی برخوردار است بنابراین دکتر فاضلی در سال 1383به حفاری در این منطقه پرداختند و با جمع آوری نمونه های کربن 14 ،گاه نگاری مطلق این ادوار را نیز مشخص کردند (فاضلی و دیگران،1385). در نهایت در فصل چهارم نتیجه گیری و کارهای باقیمانده آورده شده است.

ماسیف عظیم البرز که در دوران چین خوردگی الپی تکوین یافته با قللی مرتفع و دره های عمیق مانند سد عظیم قوسی شکل به طول تقریبی 600 کیلومتر بین دریای خزر و فلات مرکزی ایران واقع شده است. این دیوار عظیم در غرب به وسیله دره عمیق سفیدرود از کوههای طالش جدا شده از سوی شرق به کوههای خراسان می پیوندد و حبله رود آنرا به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می کند. ارتفاع و عرض رشته کوههای البرز متفاوت است. عریض ترین و مرتفع ترین ناحیه این کوهستان ها قله دماوند در البرز میانی یا اصلی است و هر چه از دو سوی آن به دو طرف شرق و غرب پیش برویم هم از ارتفاع و هم از عرض آن کاسته می شود. ارتفاعات البرز دارای دو دنیای اقلیم نباتی متمایز در دو سوی شمالی و جنوبی خود می باشد. اگر بر روی یکی از قلل این کوهستان بایستیم و به دو جبهه شمالی و جنوبی بنگریم بسهولت خواهیم دید که دو قضیه متفاوت اقلیمی و پوشش گیاهی در آن به وضوح مشاهده می شود. دامنه های شمالی با پوشش انبوه از نباتات و درختان جنگلی انبوه و دامنه جنوبی خشک و بدون درخت و نبات می باشد. چون البرز تا دریای خزر فاصله چندانی ندارد اختلاف سطح موجب پیدایش جریانات جوی و رگبارها و بارانهای طولانی شدید می شود که به طور مداوم جبهه های شمالی مشرف به دریا را مورد حمله قرار می دهد، در حالی که همین ارتفاعات غالبا مانع بزرگی برای گذشتن بخارهای دریای خزر و جریانات جوی بسوی حاشیه های جنوبی می گردد و در این صورت است که تقسیم آب و رطوبت یکی از نقش های بارز این رشته کوهستانها می باشد. دشت تهران درست در بخش جنوبی البرز مرکزی و در ارتفاع 1191 متر از سطح دریاهای آزاد جهان قرار گرفته است. در حد شمالی این دشت رودخانه های لار ، جاجرود، و کرج جاری می باشند و البرز مرکزی را به سه قسمت تقسیم می کند.

کوههای توچال و لواسانات که بین رودخانه های لار و جاجرود قرار دارند و مشرف به دشت ورامین هستند.کوههای شمیرانات که بین سرچشمه های جاجرود و کرج قرار دارند و بلندترین نقطه آنها قله توچال با ارتفاع 3933 متر است.رشته کوههای ممتد فیروز کوه که از هزار تا گردنه عباس آباد کشیده شده است و سر انجام به سفید کوه متصل می شود.

مهمترین بخش دشت تهران را دشت ری تشکیل می دهد که میانگین ارتفاع آن از سطح دریا حدود 1200 متر می باشد که بتدریج از ارتفاع آن به طرف جنوب کاسته می شود و به حدود 800 متر می رسد. بخش های شمالی دشت ری را دیواره جنوبی البرز مر کزی در بر می گیرد که ارتفاع بالای 1500 متر را شامل می شود. ارتفاعات و قله های بلند این ناحیه به صورت کانون آبگیر دایمی، رودهایی را که از این ارتفاعات سرچشمه می گیرند، در طول سال تغذیه می کند. بدین ترتیب دشت ری همواره از منابع آب مطمینی در طول فصل خشک و گرم برخوردار می باشد. کوههای مرکزی و جنوبی این ناحیه عبارتند از بی بی شهربانو، نامک، سه پایه، القدر و حسن آباد. در بخش جنوبی دشت تهران دریاچه ای به نام دریاچه قم که با نامهای دیگری همانند حوض سلطان، دریاچه ساوه، و دریاچه شاهی مشهور است به مساحت تقریبی 2400 کیلومتر مربع در جنوب تهران واقع شده است. طول آن حدود 80 و عرض آن حدود 30 کیلومتر می باشد. وسعت و شکل آن متناسب با واردات و میزان بارندگی در فصول مختلف سال متفاوت است. رودخانه هایی که به این دریاچه میپیوندند عموما از جهت شمال و مغرب اند. دریاچه از طرف شرق بهکویر متصل شده و هیچ نوع وارداتی ندارد. واردات شمالی آن رودخانه هایی هستند که آبهای دامنه جنوبی البرز را جمع کرده و با حفر دره های وسیع در جلگه تهران در جنوب این جلگه به هم نزدیک شده و در مجاورت یکدیگر وارد دریاچه می شوند. اهم این رودخانه ها عبارتند رود شور، کرج، جاجرئد، حبله رود و قره سو. در دشت ری رودهای متعددی جریان دارد که مهمترین رودهای دایمی آن عبارتند از :

جاجرود. این رودخانه از کوههای گلون بسته که جزو ارتفاعات خرسنگ کوه است، سرچشمه گرفته و پس از عبور از روستای فشم به آن می ریزد و دیگری رود دماوند است که در نزدیکی های دشت ورامین به آن می پیوندند. این رودخانه پس از مشروب ساختن دشت ورامین در جهت جنوب به مسیر خود ادامه داده و در 2 کیلومتری جنوب سالاریه به رودخانه کرج متصل می شود.

2)رود کرج.منبع اصلی آب بخش غربی و جنوب غربی دشت تهران، رودخانه کرج می باشد که از کوههای خرسنگ کوه به ارتفاع 4183 متر سرچشمه گرفته و رودخانه های متعددی در منطقه کوهستانی همانند ولات رود، وارنگ رود، رود گچسر و شهرستانک را می توان نام برد که در طول مسیر رودخانه به آن می پیوندند. این رود پس از مشروب نمودن دشت کرج وارد جلگه شهریار شده و اراضی شهریار را مشروب می نماید. این رود پر آب که در واقع به عنوان پرآب ترین رود سلسل جبال جبهه جنوبی البرز محسوب می شود، در کوهستان رود دایمی و در دشت پایکوهی و در مجاورت مسیله، از ویژگی رودهای اتفاقی برخوردار است. طول رود کرج حدود 220 کیلومتر می باشد و بازده متوسط آن 17 متر مکعب در ثانیه است که این مقدار در تابستان و اوایل پاییز کمتر، و در زمستان و اوایل بهار بیشتر می شود. آب این رودخانه از بارانهای فصلی ، و ذوب برفهای کوهستانی تامین می شود. رود کرج در مسیر خود که جهت شمال غربی-جنوب شرقی دارد و به موازات رود شور به جریان خود ادامه می دهد و ضمن یک گردش قوسی شکل به سمت جنوب متمایل می گردد و در 20 کیلومتری سالاریه به رود جاجرود ملحق می شود.

دشت تهران با توجه به ارتفاع و شرایط جغرافیایی که از یک طرف بین رشته کوه البرز و از طرف دیگر منطقه بیابانی آنرا محصور کرده است از پوشش گیاهی یکسانی برخوردار نیست. مناطقی که بین 1000 تا 1300 متری واقع شده اند بواسطه کمی بارندگی و طولانی بودن فصل خشک، تنها گیاهانی که قادر به تحمل چنین شرایط دشواری باشند، امکان رویش پیدا می کنند در دشت تهران با توجه به سردی هوا در زمستان و خشکی آن در تابستان موانعی که پوشش قابل ذکر گیاهی داشته باشند وجود ندارد. در واقع پوشش گیاهی در دشت تهران عبارتند از: انواع بوته های خاردار, خشخاش، یونجه، کتیرا، خارشتر، انواع بوته های گز و انواع گیاهان خانواده گندمیان. دشت تهران نه تنها تحت تاثیر عوامل کلی اقلیمی مانند عرض جغرافیایی، ارتفاع و فاصله از دریاها و آبهای بزرگ جهان، تحت تاثیر سه نوع توده هوای مختلف است که عبارتند از:

توده هوای محلی
توده هوای غربی و شمالی
توده هوای شرقی
میزان متوسط بارش باران در تهران حدود 216 میلیمتر است. این بارندگیها بیشتر در ماههای آذر و دی بیشتر است.در کوهپایه های جنوبی ارتفاعات البرز بواسطه ارتفاع بیشتر مقدار بارندگی بیشتر می شود و با دشتهای حاشیه کویر متفاوت است چگونگی وزش باد در دشت تهران و نقاط اطراف آن با موقعیت جغرافیایی خود کاملا مرتبط است. در واقع می توان سه نوع منطقه جغرافیایی متفاوت از هم را در دشت تهران برشمرد که عبارتند از :
منطقه کویر قم
دشتهای حاشیه کویر در جنوب و جنوب شرق
کوهستانهای مرتفع البرز و تپه ماهور های دامنه جنوبی آن در شمال.
(فاضلی،1378، 3- 6) (بدیعی،1362، 14 -10)

مروری برتاریخچه مطالعات باستان شناسی در دشت تهران

2-1نظری به تاریخ مطالعات باستان شناسی در دشت تهران

بررسی های باستان شناختی در تپه چشمه علی با ورود دمورگان باستان شناس فرانسوی به این منطقه آغاز شد.(واندنبر،1959، . 121). وی در سالهای 1291و 1292 ه.ش نخستین بار دست به تحقیقات باستان شناختی در این محوطه زد. تحقیقات دمورگان را در سال 1303 ه.ش دایت وابسته امور سفارت فرانسه در ایران دنبال کرد.در سال 1312 ه.ش اریک اشمیت پس از پایان کاوش در تپه حصار از طرف موزه دانشگاه فیلادلفیا با مشارکت موزه هنرهای زیبای شهر بوستون و بنیاد ویلیام بویس به سرپرستی هیئت باستان شناختی ری در جنوب تهران منصوب شد. این حفاری طی سالهای 15-1313 ه.ش در سه فصل انجام شد اما بر اثر در گذشت اشمیت در سال 1964 نتیجه این کاوش مهم که از قدیمی ترین زمانها تا سده نهم هجری دوران اسلامی را در بر می گیرد تاکنون به چاپ نرسیده است. تنها اطلاعات قابل استفاده از این حفریات گزارشهای کوتاه بسیار کوتاهی است که در بولتن موزه دانشگاه فیلادلفیا چاپ شده است. کاوشهای اشمیت در چشمه علی مشخص نمود که جوامعی در حدود 7000 سال قبل در پایکوه های جنوبی دشت تهران استقرار یافته بودند که مشخصه فرهنگی آنان سفال قرمز رنگی بوده است که بعدها بنام سفال نوع چشمه علی معروف گشت. نخستین طبقه بندی دوره های فرهنگی تپه چشمه علی را با توضیحاتی کلی که از چند سطر تجاوز نمی کند کاوشگر آن اریک اشمیت در سال 1316 ه.ش ارائه کرد.(اشمیت،1935-1936)

براساس این طبقه بندی که پیش از چاپ نتیجه حفریات تپه سیلک در سال 1317 ه.ش انجام شد فرهنگ چشمه علی به دو دوره تقسیم شده است. دوره قدیمتر همزمان با تپه آنو در ترکمنستان ( دارای سفال های از نوع سیلک I ) ودوره جدیدتر I که خود به دو زیر دوره IA و IB تقسیم شده همزمان با دوره IA و IB تپه حصار است.(اشمیت 1936). یکی دیگر از پژوهشگرانی که با مطالعه آثار به دست آمده از چشمه علی و احتمالا استفاده از دست نوشته های اشمیت اطلاعات ارزشمندی در اختیارمان قرار داده است دونالد مک کان است که در کتاب یادمانی "لایه نگاری مقایسه ای ایران باستان " و دو اثر مهم دیگر خود اساس مطالعات بعدی درباره چشمه علی از جمله مطالعات گاهنگاری آثار پیش از تاریخ چشمه علی را پایه گذاری کرد وی در سال 1942 در جدول طبقات پیش از تاریخی ایران دوره های فرهنگی تپه چشمه علی را به طور کلی به دو دوره IA و IB تقسیم کرد.(مک کان،1942،1957) (ملک شهمیرزادی ،1378، 353)

در سال 1959 لویی واندنبرگ در تقسیم بندی جغرافیایی فرهنگی ایران چشمه علی را در بخش عراق عجم قرار داد. دایسون در سال 1991 فرهنگ چشمه علی را به چهار دوره تقسیم کرد. دکتر عزت الله نگهبان در جدول مقایسه ای تمدنهای ایران و دنیای باستان چشمه علی را در فلات مرکزی بعد از سیلک قرار داد و سپس در سال 1976 دکتر یوسف مجید زاده ادوار مختلف فرهنگی پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران را به چهار دوره فلات عتیق، فلات قدیم، فلات میانه، و فلات جدید تقسیم کرد و دوره های فرهنگی تپه حصار، سیلک، چشمه علی، قبرستان، زاغه را هر کدام در یک ستون عمودی قرار داد. در این جدول دوره های فرهنگی چشمه علی به سه دوره تحتانی IA ، IA فوقانی، IB تقسیم شد

دکتر ملک شهمیرزادی که سفال های تپه چشمه علی در موزه پنسیلوانیا را مطالعه کرده است اعتقاد دارد که سفال های نوع چشمه علی مخلوطی از سفال های دوره اول ودوره دوم سیلک بر اساس تقسیم بندی گیرشمن است. به این دلیل ایشان سفال های به دست آمده از لایه های I-VIII در تپه زاغه را که مخلوطی از سفال نوع زاغه و دوره های اول و دوم سیلک بود با عنوان سفال نوع چشمه علی معرفی می کند. که در جدول گاهنگاری پیشنهادی برای فلات مرکزی ایران در سال 1373 بعد از سفال نوع زاغه قرار گرفته است.(ملک شهمیرزادی،1378، 353)

آقای دکتر فاضلی در سال 1375 با گرفتن بورس در مقطع دکتری به پژوهشهای باستان شناختی در دشت تهران پرداختند. در رساله دکتری ایشان پرسش اصلی بر محور مطالعه تخصص پذیری فن و رابطه آن با پیچیدگی فرهنگی و اجتماعی ساکنان دشت تهران در دوره پیش از تاریخ بود. مهم ترین این اهداف عبارت بودند از:

1-چگونگی شکل گیری جوامع سلسله مراتبی
2-تخصص پذیری فن و ارتباط آن با سطح پیچیدگی اجتماعی
3-مطالعه الگوهای استقرار و بررسی بافت درون و بین استقراری
4-رابطه آداب تدفین و سطح پیچیدگی اجتماعی (Fazeli 2001 )
ایشان در سال 1377 به حفاری در تپه چشمه علی پرداختند . در این حفاری دو ترانشه به اسمهای H7 در غرب تپه و 4-5 E درجنوب شرقی تپه قسمت سایت در ابعاد 5×2 متر ایجاد شد. عمق لایه های باستانی ترانشه 4-5 E نسبت به سطح تپه به حدود 11 متر می رسد. براساس دو شیوه تاریخ گذاری نسبی و مطلق، تپه چشمه علی حداقل دارای دوره های استقراری زیر است:
دوره نوسنگی جدید6000-5500 ق.م
دوره انتقالی کالکولتیک 5500-4600 ق.م
دوره کالکولتیک قدیم 4600-4000 ق.م(fazeli et al 2004)

موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران با همکاری دانشگاه برادفورد و سازمان میراث فرهنگی کشور ازتاریخ 15 الی 30 مرداد سال 1382 دشت تهران را مورد بررسی باستان شناسی و بازدید مقدماتی قرار دادند. اهداف این بررسی عبارت بودند:

1- تهیه اطلاعات آماری با ارزش از فراوانی ،توزیع، تراکم، و وضعیت استقرارهای باستان شناسی از دوره پالئولتیک 8000 ق.م تا 3000 ق.م با نظر به وضعیت کنونی دشت.
2-انتخاب برخی از محوطه ها برای گمانه زنی و لایه نگاری (Test Excavation) برای ارائه طرح پژوهشی. (فاضلی،علی یاری ،1382، 2)
در بررسی های باستان شناسی 45 محل باستانی شناسایی شدند که 12 محوطه مربوط به دوره پیش از تاریخ هستند. از میان 12 استقرار مورد مطالعه ، 7 استقرار آن برای نخستین بار شناسایی و معرفی شدند 12 محوطه باستانی دشت تهران در برگیرنده آثاری از هزاره ششم تا اواخر هزاره چهارم است. از منظر گاه نگاری به جای استفاده از اصطلاحات جغرافیایی یا محل ها در تدوین گاه نگاری از دو اصطلاح نوسنگی و کالکولتیک استفاده شد و این دو دوره به پنج فاز کوچکتر تقسیم شد که عبارتند از:
نوسنگی جدید (6000-5500 ق.م)
کالکولتیک انتقالی (5500-4700 ق.م)
کالکولتیک قدیم(4700-4000ق.م)
کالکولتیک میانی(4000- 3500ق.م)
کالکولتیک جدید (3500-3000 ق.م)(Fazeli 2001)

دلیل اصلی این تقسیم بندی این بوده است که بتوان چگونگی فرایند تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جوامع ساکن در این دوره را در دو بعد زمانی و مکانی مطالعه کرد. همانطور که قبلا به آن اشاره شد در گذشته پژوهش های گاه نگاری فلات مرکزی همراه با استفاده از نام محلها یا اصطلاحات جغرافیایی بوده است. از طرف دیگر دهه 1960 به بعد، باستان شناسان نوگرا مدلهای جدیدی را جهت تبیین فرآیند تحولات پویایی جوامع گذشته پیشنهاد کرده اند که تطبیق هر یک از آنها در تشریح سطح پیچیدگی اجتماعی و اقتصادی جوامع پیش از تاریخ خود اشکالهایی دارد. برای مثال آقای دکتر فاضلی در پژوهشهای خود درباره ارایه مدلی از سطح پیچیدگی اجتماعی – اقتصادی دوره انتقالی کالکولتیک دشت تهران به این مشکل برخورد که این جوامع در مدلهای پیشنهادی جوامع قبیله ای ایلمان سرویس و جوامع رتبه ای مورتون فراید(Fried 1967) قرار نمی گیرند. به ویژه اینکه هر دو این دو پژوهشگر ویژگی های جوامع بی طبقه و طبقاتی و چگونگی مرحله گذار از یک مرحله به مرحله دیگر را فهرست وار مشخص کرده اند. کلارک و بلیک (Clark and Blake 1989) در تشریح شکل گیری جوامع پیچیده از اصطلاح Transegalitarian استفاده کرده اند که معنای ساده و لغوی آن این است که این جوامع در حال گذار از یک جامعه نابرابرند. به نظر می رسد که نخستین دگرگونی ها در تمامی سطوح جوامع پیش از تاریخ ساکن در فلات مرکزی بعد از 5500 پیش از میلاد روی داد و به صورت پویا روند تکاملی خود را طی کرد در نتیجه واژه دوره انتقال بیانگر تحول پویایی جوامعی است که رتبه بندی اجتماعی ، تحولات گسترده اقتصادی و تغییرات تکنولوژیکی را تجربه کردند. نمود این تحولات عبارت از اهلی شدن کامل بز، گوسفند، خوک و گاو، تولید تخصصی سفال ،ابزار سنگی ، تفاوت در پایگاه اجتماعی ظهور و بروز شکاف اجتماعی، به وجود آمدن پایگاه در درون جامعه، دسترسی نابرابر حاکمان درون جامعه به کالاهای تجملی و تجارت با مناطق دور دست است. همچنین در این تقسیم بندی تغییرات تکنولوژیکی که در فن سفالگری از هزاره ششم تا اواخر هزاره چهارم به وجود آمده بود به عنوان یکی از شاخص های مهم در پژوهشهای گاه نگاری مورد استفاده قرار گرفت. (Fazeli 2001)

در پژوهشهای گاهنگاری مشخص شد که در برخی از استقرارهای دشت تهران همانند چشمه علی بین دو دوره کالکولتیک انتقالی و قدیم (سیلک II به سیلک III ) تداوم استقرار وجود دارد و هیچ وقفه ای در آن اتفاق نیافتاده است. دیگر اینکه به طور کلی جابجایی و کاهش و افزایش جمعیت های انسانی از هزاره ششم تا اواخر هزاره چهارم در بین استقرارهای دشت بسیار شدید بوده است. از این رو آقای دکتر فاضلی ضمن رد نظریه پیشنهادی دکتر مجیدزاده در تهاجم و مهاجرت اقوامی جدید به فلات مرکزی در دوره سیلک II و سیلک III نظری های دیگری درباره علل جابجایی استقرارها پیشنهاد دادند.(Fazeli 2001) .امروزه در ارتباط با جابجایی استقرارها در دوره های پیش از تاریخ دیدگاههای گوناگونی ابراز شده و از نتایج پژوهش های میان رشته ای در کنار داده های باستان شناسی استفاده های زیادی شده است. برای مثال فرانک هول معتقداست که ناپایداری آب و هوا نقشی در متروک شدن بسیاری ااز استقرارها و سقوط بسیاری از جوامع در منطقه جنوب غربی ایران و بین النهرین و ایران مرکزی در هزاره های پنجم و چهارم داشته است. ماریتزیو توزی نیز معتقد است جمعیت جوامع انسانی پیشرفته شهرنشین منطقه شرق ایران در دوره برنز به گروههای کوچک تر تقسیم و در روستاها و واحه ها پخش شدند. وی معتقد است که بخاطر بحران های اقتصادی-اجتماعی و همچنین بهره برداری گسترده از زیست محیط منطقه، نظام های پیچیده و پیشرفته استقرارهایی همانند شهر سوخته سقوط کردند. به نظر می رسد شرایط مختلفی به ویژه رشد پیچیدگی فرهنگی در این جابجایی نقش داشته اند. بررسی های چند ساله گذشته در دشت تهران و قزوین نشان می دهد که در دوره کالکولتیک بیشتر با افزایش تعداد روستاها رو به رو هستیم تا گسترش وسعت آنها.(فاضلی 1385، 24). به طور کلی جوامع انسانی دوره پیش از تاریخ شمال فلات مرکزی تا آنجا که امکان کشاورزی و استقرار در دشت وجود داشت سکونت داشتند، بطوری که فاصله بعضی از استقرارها تا حاشیه کویر بسیار کم است.(فاضلی، 1385،همان صفحه ) گرچه هنوز اطلاعات باستان شناختی از جوامع کوچ رو در دست نیست، ولی احتمالا گروه های کوچ رو و دامدار نیز در کنار جوامع کشاورزی اسکان داشتند. (فاضلی، 1385،همان صفحه ) یکی از مسایل مهم درباره جابجایی استقرارها این است که همراه با رشد پیچیدگی اجتماعی، بعضی از روستاها بر دهکده های دیگر تسلط می یافتند و سلسله مراتبی در بافت استقرار به وجود می آوردند. این استقرارها با در دست گرفتن انحصار شبکه تجارت با مناطق دوردست و کنترل منابع اقتصادی/ ایدئولوژیکی و سیاسی قدرت خود را بر جوامع پیرامونی تحمیل و نوعی یکپارچگی سیاسی را در منطقه تحت کنترل اعمال کردند. اما چنین سلسله مراتبی در پیچیدگی اجتماعی ناپایدار بود و به محض اینکه روستایی به صورت محل مرکزی ظهور می کرد، پیوسته جا به جا می شد. (فاضلی، 1385،همان صفحه ) .بوگوچکی معتقد است که در مناطقی با منابع حاصلخیز متنوع که به وسیله عوامل طبیعی همانند صحرا و کوه محصور شده اند، پیچیدگی اجتماعی به سرعت رشد کرده و مراکز خان سالار کوچک به سرعت به حداکثر رشد می رسند. پس از آن این مراکز پسرفت کرده و تسلط خود را بر دیگر استقرارها از دست می دهند. هیچ استقراری نمی تواند به طور طولانی مدت حاکمیت مرکزی خود را تداوم بخشد گرچه مراکز مذهبی ممکن است در این مورد استثنا باشند(Bogucki 1999) بنابراین مساله جابجایی استقرارها در منطقه شمال فلات مرکزی امری پیچیده است و به پژوهشهای بسیار گسترده تر نیاز دارد و نمی توان با ساده گویی و پیدا کردن چند نوع سفال رد پای اقوام را پیدا کرد.

معرفی استقرارهای دشت تهران

تپه صادق آبادی تهران

تپه صادق ابادی یکی از استقرارهای پیش از تاریخی است که در کنار روستایی به نام محمد آباد واقع است و نزدیک ترین شهر به آن حسن آباد است که فاصله آن با تهران 32 کیلومتر است. این تپه باستانی در بخش جنوب شرقی رشته کوههای حسن آباد قرار گرفته است و در حال حاضر در محدوده شرکت مرغداری صادق آبادی قرار گرفته است. جاده واقع بین سه راه چرمشهر به پاسگاه حسن آباد در بخش جنوب تپه قرار دارد. به عبارتی تپه در حد فاصل بین دو روستای محمد آباد و روستای عشتازون قرار گرفته است.تپه صادق آبادی در موقعیت جغرافیایی 35.19.44 درجه شمالی و 51.23.97 درجه شرقی قرار دارد. ارتفاع تپه از سطح دریا 932 متر است. مساحت تپه در حدود 90×90 می باشد. ارتفاع میانگین تپه در حدود 7 متر نسبت به مناطق اطراف خود می باشد.(فاضلی،1378، 22) تپه صادق آبادی تنها استقرار پیش از تاریخ دشت تهران می باشد که دارای قدیمی ترین آثار شناخته شده همزمان با سیلک I

می باشد(فاضلی،1378،همان صفحه). براساس مطالعه و طبقه بندی سفالینه های تپه صادق آبادی دارای سه دوره استقراری است که عبارتند از:

دوره نوسنگی جدید (سیلک I)
دوره انتقالی کالکولتیک (سیلک II)
دوره کالکولتیک قدیم (سیلک 3-1 III)
دوره کالکولتیک میانی (سیلک 5- 4 III)
دوره کالکولتیک جدید (سیلک 7-6III)
3-1-1 توصیف سفال

سفال های دوره سیلک I دست ساز بوده و به طور کلی حرارت آن نامناسب می باشد. بطوری که مغز سفال به صورت سیاه در آمده و بدلیل اینکه این نوع سفالینه ها در کوره باز پخته شده اند و سفالگر قادر به کنترل حرارت سفال در کوره نبوده است(فاضلی،1378، 20).. نوع رنگ این نوع از سفال ها به صورت قهوه ای بسیار کم رنگ (10YR 7/3 Very Pale Brown) می باشند. نوع نقش ها به صورت نقوش متداول سیلکI می باشد و عمدتا هم داخل و هم بیرون ظرف منقوش شده است. در بعضی موارد به علت حرارت کم، سطح ظرف را می توان به وسیله ناخن خراش داد و به نظر می رسد که می توان یکی از مراحل تکنولوژیکی این دوره را نسبت به دوره قبل در همین مساله جستجو نمود. در دوره دوم استقراری سفالینه های تپه صادق آبادی از لحاظ رنگ، نقش و به طور کلی از لحاظ تکنولوژیکی تفاوت های عمده ای با دوره قبل دارند. سفالینه های این دوره به صورت ظریف می باشند و ضخامت آنها از 2 میلیمتر تا یک سانتی متر متغیر می باشد.بر اساس کتاب مانسل رنگ سفالها عمدتا به صورت قرمزRed) 2/5YR7/3) ، قرمز روشن2/5YR 6/8 Light Red) ) ، قهوه ای ) 7/5YR5/4 Brown) و غیره می باشد. عمده این سفال ها دست ساز بوده و دربعضی از موارد سفال ها با چرخ کند ساخته شده اند. دوره سوم استقراری تپه صادق آبادی که بیشتر بخش مرکزی و شرق تپه را در بر می گیرد شامل دوره سیلک III می باشد. استفاده از چرخ سفالگری از اختصاصات این دوره می باشد. همچنین در این دوره سفال ها دارای سفال های دوره قبلی نیستند و ضخامت، رنگ و نقش سفال ها نسبت به دوره قبلی تغییرات محسوسی می یابد. رنگ این دوره از سفال ها بیشتر به رنگ قهوه ای (7/5 YR 5/4 Brown) ، زرد کم رنگ 2/5YR 8/3 Pale Yellow)) ، نخودی روشن10YR 7/2 Light Gray)) و غیره می باشند. همچنین تعداد متعددی ابزار سنگی بدست آمده که شامل تیغه(Blade) ، تراشه (Flake)، خراشنده (scraper) و دیگر ابزار ها در اندازه های و اشکال مختلف می باشند.

نقوش بر روی سفال هایی که نگارنده مورد بررسی قرار داده است به شرح زیر است :

3-1-1-1نقوش هندسی

نقوش نردبانی: نقشی است که برای تزیین در بیرون ظرف از آن استفاده می کردند. نقوش نردبانی در داخل سفالهای سیلک I به وفور دیده می شود.

نقش حصیری
لوزی های هاشوردار که به صورت ردیف لوزی های متصل به هم دور تا دور ظرف را تزیین می کند.
خطوط مورب که خطهایی به شکل برگ از بغل این خطوط بیرون زده است.
بیضی هایی که در داخل آن به صورت یک دایره کوچک پر شده است
خطوط موربی که در داخل آن به صورت لوزی های کوچک پر شده است که این نقش در داخل ظرف نقش شده است.خط های پهنی که از کف داخل ظرف تا بالای ظرف کشیده شده است.
3-1-1-2نقوش حیوانی
چهار تکه سفال پیدا شده است که نقش پلنگ بر روی آن نقش شده است که چون این سفال ها به صورت شکسته است فقط نقش پلنگ بر روی آن مشخص است و مشخص نیست که این پلنگها به چه صورتی در کنار هم قرار دارند. (فاضلی،1378، 22-20)

تپه فخر آباد تهران

تپه باستانی فخر آباد در جنوب شهرستان ورامین و در جهت جغرافیایی 35.11.51 شمالی و 51.33.44 شرقی قرار دارد . ارتفاع تپه از سطح دریا در حدود 935 متر و ارتفاع آن نسبت به زمینهای اطراف خود حدود 4.5 متر می باشد. طول شمال تپه 90 متر و عرض آن 70 متر می باشد. مساحت کل محوطه 6300 متر مربع می باشد. در واقع مساحت تپه بیش از اینها بوده است و به مرور زمان بخش های مهمی از تپه به طور کامل تخریب و نابود شده است. (فاضلی،1378،18) این تپه برای اولین بار توسط گوتیر و لامپر گمانه ای در سال 1903 میلادی در این تپه حفر شد و مجددا در سال 1961 بازدید شد.دوره های استقراری این محل همزمان با سیلک می باشد. تپه در کنار جاده چرمشهر به ورامین و در نزدیک پل جهاد قرار گرفته است. وجه تسمیه تپه به خاطر قرار گرفتن آن در اراضی روستای فخر آباد می باشد. تپه امروزه در کناره مجتمع کشت و صنعت اشراق وابسته به بنیاد انقلاب اسلامی قرار گرفته است. بخش شمال غرب تپه توسط شرکت راه سازی و در زمان ایجاد جاده ورامین به چرمشهر به طور کامل تسطیح و تخریب شده است و متاسفانه بخش های شمال، شرق و جنوب تپه توسط مجتمع کشت صنعت به وسیله تراکتور صاف و تخریب شده است بطوری که در زمان بررسی شیارهایی که توسط بیل مکانیکی برروی سطح تپه ایجاد شده حدود 30 سانتی متربوده است. در حدود 300 متر دورتر از بخش شمالی تپه فخرآباد محوطه های دیگری متعلق به دوران اسلامی وجود داشت که قبلا به طور کامل تخریب و صاف شده است. بر روی سطح صاف شده می توان بقایای معماری از قبیل خشت های پهن چهارگوش و سفالینه های دوره اسلامی را مشاهده نمود. رنگ سفالینه های دوره پیش از تاریخ تپه فخرآباد براساس کتاب Soil munsel colour chart به طیف های مختلفی از رنگ قرمز تا قهوه ای تقسیم می شود.

اکثر سفال های ساخته شده دست ساز می باشند و سفال های چرخ ساز نیز عمدتا مربوط به دوره سیلک III هستند . ابزارهای سنگی بدست آمده از فخرآباد بایستی به انواع تیغه های سنگی، تراشه ها، سنگ مادر ودور ریزهایی که در نتیجه ساخت ابزار در محل بجای مانده است اشاره نمود. همچنین در مطالعات مقدماتی ابزارهای سنگی مشخص شده که تولید این ابزارها می بایستی در محل صورت گرفته باشد. عمده مواد خام سنگی استفاده شده در محل جنبه محلی داشته اند.

در مطالعات مقدماتی که آقای دکتر فاضلی با همکاری آقای دکتر امینی از گروه زمین شناسی دانشگاه تهران داشته اند ایشان معتقدند که منشا مواد خام این سنگها و کوههای اطراف دشت تهران همانند کوههای مره و از نوع شیست کرج می باشند. (فاضلی، 1378، 18-20 )

تپه معین آباد تهران

معین آباد یکی از روستاهای دهستان عسکریه از بخش پیشوای شهرستان ورامین است. که در بخش قرچک ورامین قرار دارد نزدیک ترین روستا به آن عسگریه و نزدیک ترین شهر به آن پیشوا است و فاصله آن تا تهران 45 کیلومتر میباشد. این روستا در 4 کیلومتری جنوب ورامین و در موقعیت 51 درجه و 40 دقیقه و 43 ثانیه طول جغرافیایی و 35 درجه و 17 دقیقه و 09 ثانیه عرض و 925 متر ارتفاع از سطح دریا قرار دارد.

در روستای معین آباد چند قلعه وجود داشته که معروفترین آنها قلعه سید ابراهیم، قلعه آقاخان و قلعه شیر خان است. هم اکنون فقط قسمت هایی از قلعه سید ابراهیم باقی مانده که فعلا از آن به عنوان انبار علوفه و محل نگهداری احشام استفاده می شود . علاوه بر چند شترخان و اصطبل که از این قلعه مرمت شده دروازه ورودی به غرب و برج و باروی خشتی آن نیز پا بر جاست. هم اکنون از قلعه شیرخان و آقاخان متاسفانه اثری باقی نمانده است. درفاصله 800 متری شرق روستا و در موقعیت 51 درجه و 40 دقیقه و 43 ثانیه طول و 35درجه و 17 دقیقه و 09 ثانیه عرض جغرافیایی و 925 متر ارتفاع از سطح دریا ، در میان زمینهای کشاورزی مربوط به ورثه آقای لاریجانی تپه ای باستانی باقی مانده است.

در نگاه اول به تپه، لایه های رسوبی از ماسه و خاکستر و گلهای رودخانه ای در قسمتهای حفاری شده آن قابل مشاهده است. ولی در لایه های پایین تر قطعات سفال مربوط به هزاره پنجم و چهارم ق.م به فراوانی پیدا می شود.)حاتمی، 1382، 296)

تپه نوده تهران

نوده جرو دهستان وهن آباد بخش فشافویه شهرری می باشد که در 51 درجه و 8/0 دقیقه طول جغرافیایی و 35 درجه و 27 دقیقه عرض جغرافیایی و در ارتفاع 1012 متر از سطح دریا واقع شده است. نوده در حدود پنج کیلومتری غرب وهن آباد قرار گرفته است. نزدیک ترین ده به آن نوده- وهن آباد و نزدیک ترین شهر به آن رباط کریم است فاصله آن تا تهران 28 کیلومتر است. در این روستا حدود 74 خانوار با حدود 300 نفر ساکن می باشند. روستای قدیم نوده قلعه ای بوده که در اثر توسعه بتدریج گسترش یافته است. مالکیت قدیم روستا متعلق به وثوق الملک بوده است از آثار روستای نوده قلعه فرنگی یا قلعه گبری می باشد که در محدوده فرودگاه بین المللی قرار دارد، مهمترین اثر قابل مطالعه در محدوده روستا تپه محمد خانی می باشد.

سفال های این تپه از نوع سفال های چشمه علی و سیلک III می باشد. و در نهایت ظرافت ساخته شده و دارای نقوش متنوع می باشد. رنگ سفالینه ها قهوه ای متمایل به قرمز ، قرمز ، نخودی، زرد متمایل به قرمز و می باشد. در دوره جدید رنگ سفالینه ها تغییر می یابد و در نوع فرم پایه و لبه نیز نوآوریهای زیادی دیده می شود.(افروند،پوربخشنده،1381، 179)

تپه ده ماسین تهران

در بخش ورامین مرکزی قرار دارد و نزدیک ترین روستا به آن ده ماسین و نزدیک ترین شهر به آن ورامین است و فاصله آن تا تهران 38 کیلومتر است . سفال های زیادی از روی سطح تپه به جمع آوری شده که شامل سفال های قرمز رنگ با نقوش تیره هزاره پنجم ق.م و سفال های خاکستری مخصوص هزاره اول (عصر آهن ) و تعداد اندکی از سفال مربوط به دوره تاریخی هستند. سفال ها در قسمت شرق تپه بحدی است که می توان احتمال داد که این تپه یک مرکز صنعتی ساخت سفال و یا کوره سفالگری بوده است.

تپه احمد آباد تهران

در بخش ورامین مرکزی قرار دارد و نزدیک ترین روستا به آن احمدآباد و نزدیک ترین شهر به آن ورامین است و فاصله آن تا تهران 34 کیلومتر می باشد. احمد آباد ،وسط یکی از روستاهای دهستان بهنام وسط شمالی از بخش مرکزی شهرستان ورامین است. که در 3 کیلومتری غرب ورامین و در موقعیت 51 درجه و 35 دقیقه و 46 ثلنیه طول جغرافیایی و 35 درجه و 19 دقیقه و 59 ثانیه عرض و 940 متر ارتفاع از سطح دریا قرار دارد.

روستای احمد آباد از قدیم مرکز کوزه گری منطقه بوده و به دلیل فراوانی کوره های سفالگری در آن به احمد آباد کوزه گران معروف بوده است. امروزه کارگاه های سفالگری که تعداد آنها به 10 کارگاه می رسد فقط به ساخت گلدانهای ساده مشغولند در این روستا بنای امامزاده سید حسین و تپه پیش از تاریخی آن قابل معرفی هستند.

تپه باستانی

قطعات سفال بسیار متنوع و از نوع سفال های نخودی و خاکستری پوشیده شده است .
طرح نقوش بر روی سفال ها به شرح زیر است:
نقوش هندسی
که خط های مواج خطوط صاف و لوزی های ریز که گاها با نقوش گیاهی بر روی ظرف دیده می شوند.
لوزی های متصل بهم شاخکدار
نقوش گیاهی
نقش گل بر روی ظرف
نقش اسفندی یا شاخ درخت مسبک که شاخه ای است با برگهای پیچیده و حلزونی در دو سوی ساقه.(حاتمی،1382، 36-37)

تپه ارسطو تهران

ارسطو (Arasto) یکی از روستاهای نیمه شرقی دهستان بی بی سکینه از بخش ملارد شهرستان شهریار است. این روستا بر کنار جاده شهریار – اشتهارد و در یک منطقه حاصلخیز زراعی قرار دارد . جاده مذکور مسیر تقریبا مستقیمی است که از میدان بسیج در شهریار آغاز شده و در جهت غرب با گذر از جنوب شهر ملارد در نزدیکی یوسف آباد وارد دهستان بی بی سکینه می شود و با عبور از میان این دهستان بسوی اشتهارد امتداد می یابد. با استفاده از این جاده و در حدود 18 کیلومتری غرب شهریار به روستای ارسطو می رسیم. آبادیهای اطراف ارسطو عبارتند از کهریزک در شرق، قشلاق زرگران در جنوب و نصیر آباد در غرب، به گفته یکی از اعضای شورای روستا، ارسطو در گذشته استور خوانده می شد اما در حدود دو دهه قبل به این سو براساس درخواست اهالی و مقامات محلی از مسئولان مربوطه نام قبلی به عنوان فعلی تبدیل شد. هیئت اعزامی در محدوده روستای ارسطو دو تپه باستانی را شناسایی کرد. تپه اول در مبدا ورودی جاده شهریار – اشتهارد به روستای ارسطو و بر ضلع شمالی آن و در مجاورت زمینهای زراعی قرار دارد. این تپه محوطه باستانی بزرگی است که براساس سفال های سطحی آنرا ((تپه پیش از تاریخ ارسطو)) می نامیم. تپه دوم که در داخل روستای ارسطو واقع شده محوطه باستانی کوچکتری است که بر پایه مدارک سفالی سطحی آنرا (( تپه اسلامی ارسطو)) می خوانیم.

3-7-1تپه پیش از تاریخی ارسطو

قدیمی ترین محل باستانی واقع در روستای ارسطو تپه پیش از تاریخی آن است. این تپه با وسعتی در حدود 24000 متر مربع و ارتفاع 10 متر نسبت به زمینهای اطراف از شمال، شرق و غرب به محدوده ای با پوشش گیاهی انبوه موسوم به باغ دکتر ثلاث و از جنوب به جاده شهریار – اشتهارد محدود می شود حد فاصل تپه پیش از تاریخی ارسطو و باغ مجاور را دیواری چینه ای مشخص می کند. در کنار این دیوار و محدوده میان آن و دامنه های تپه بقایای زباله های زیستی و ساختمانی پراکنده اند. بطور کلی تپه ارسطو ظاهری بیضی شکل دارد. دامنه های کشیده شده این بیضی بسوی شرق و جنوب در اثر احداث دیوار باغ دکتر ثلاث ، درختکاری در کنار آن و احداث جاده شهریار – اشتهارد بریده شده است. در شمال شرق، شرق و جنوب شرق بیضی مرکزی به ترتیب یک برآمدگی بیضی شکل دیگر با ابعاد کوچکتر و دو شکاف عریض به چشم می خورد. در سالهای اخیر به دلیل تعریض جاده شهریار – اشتهارد دامنه جنوبی تپه صدمه بسیاری دیده است. به هنگام بازدید از محل با آثار تخریب دامنه جنوبی ، ریزش مقاطع بریده شده و عدم توجه به شاخصهای سیمانی نشان دهنده حریم تپه مواجه شدیم.

تپه باستانی ارسطو در کنار روستایی به همین نام و در 15 کیلومتری غرب شهرستان شهریار، در استان تهران قرار گرفته است. این محوطه در کنار جاده آسفالته و ارتباطی روستای ارسطو قرار گرفته و بخش هایی از آن نیز به دلیل تعریض همین جاده تخریب شده است. این تپه در سال 1380 توسط جناب آقای فرشید مصدقی در طی برنامه بررسی های باستان شناختی شهرستان شهریار شناسایی و معرفی گردید و در سال 1385 نیز توسط آقای توفیقیان تعیین حریم گردید. تا به حال هیچ مطلبی در مورد این محوطه کلیدی در دشت تهران به چاپ نرسیده و تنها اطلاعات اندکی در آرشیو پژوهشکده باستان شناسی قابل دسترسی می باشد.

این محوطه یکی از محوطه های کلیدی پیش از تاریخ در دشت تهران می باشد. بر اساس داده های سطحی در این محوطه سه دوره مفرغ ( کوروارس )، دوره انتقالی کالکولتیک ( دوره سیلک II یا چشمه علی ) و دوره نوسنگی ( سیلک I ) شناسایی شده است. وجود آثار و شواهد فراوان از دوره نوسنگی و انتقالی کالکولتیک که کاملا شاخص و قابل قیاس با شواهد نوسنگی و انتقالی کالکولتیک در محوطه های سیلک و چشمه علی می باشد و همچنین موقعیت جغرافیایی این محوطه و ارتباط آن با دشت قزوین قابل توجه است. این محوطه یکی از محدود محوطه های باستانی در فلات مرکزی ایران و همچنین دشت تهران محسوب می شود که شواهد فرهنگ کوروارس بر روی آن مشخص دیده می شود. با توجه به این که در دشت تهران از محوطه های دیگر آثاری از این فرهنگ مشاهده و گزارش نشده است می توان تپه ارسطو را یکی از آخرین محل های و مراکز نفوذ فرهنگ کوروارس درنظر گرفت.

سفال

بارزترین مدارک باستانی و گاه شناختی تپه پیش از تاریخی ارسطو قطعات سفالی پراکنده در سطح آن است. وفور سفال های قرمز، تعدد قسمتهای مختلف ظروف سفالی شامل لبه، بدنه، کف و تنوع طرحها و نقوش روی سفال ها را می توان دال بر وجود فرهنگی غنی، سفالگرانی ماهر و یک اجتماع پیشرفته پیش از تاریخی دانست. سفال های قرمز تپه ارسطو به انواع ظریف، نیمه خشن و خشن تقسیم می شود. آمیزه سفال ها را مواد آلی و غیر آلی تشکیل می دهد. از نظر تزیین دو گروه سفالی ساده و منقوش قابل شناسایی است. نقش ها که غالبا به رنگ تیره بر زمینه قرمز هستند، اشکال گوناگونی مانند خطوط ساده و عمودی، افقی و مایل، طرح های هاشوری و مثلث های توپر، اشکال لوزی، زیگزاگ و چهار خانه های متعدد را شامل می شوند. یک نمونه جالب توجه قطعه ای از لبه یک ظرف سفالی داری نقوش سیاه بر زمینه نخودی است. بر روی این تکه سفال طرح مثلث های توپر با خطوط موازی و محصور در میان نوارهای افقی که بطور یک در میان با دو نقطه واقع بر روی هم از یکدیگر جدا شده اند دیده می شود. در گوشه سمت راست سوراخی وجود دارد که احتمالا برای وصالی قطعات ظرف ایجاد شده است علاوه بر سفال های قرمز رنگ تکه سفال های دیگری به رنگ نخودی و خاکستری تیره در میان بقایای سفالی به چشم می خورد براساس شواهد موجود به نظر می رسد تپه مورد بحث با قدمتی در حدود هزاره ششم قبل از میلاد یک محوطه کاملا پیش از تاریخی بوده و فاقد استقرارهایی از دوره های متاخر است.)مصدقی1380 132-136)

تصویر6 - نمونه سفالهای تپه ارسطو دوره نوسنگی
تصویر7 - نمونه سفالهای تپه ارسطو دوره کالکولتیک انتقالی

تپه پویینگ تهران

این محوطه بین جاده شهرری به ورامین و بین قرچک و روستای خیرآباد واقع است. روستاهای کنار جاده قرچک به خیرآباد عبارت است از زیبا شهر، باقرآباد، فیلستان، پویینگ و خیرآباد . از خیرآباد جاده پس از طی چند کیلومتر به ورامین می رسد. روستای پویینگ که در 7 کیلومتری شمال غرب ورامین واقع شده است، در طول جغرافیایی 51 درجه و 24 دقیقه و عرض جغرافیایی 35 درجه و 24 دقیقه قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 954 متر است. این روستا جزو دهستان بهنام پازوکی جنوبی از بخش مرکزی شهرستان ورامین است.(ملک شهمیرزادی 1380 40 )

تپه پویینگ که قلعه ای در دوره تاریخی بر روی آن بنا شده و به نام قلعه پویینگ نیز نامیده می شود بین روستاهای پویینگ ، خیرآباد و خورین واقع است. این تپه در حد فاصل این زمینهای مزروعی روستاهای پویینگ و خورین قرار گرفته است و به همین دلیل اهالی روستای پویینگ آن را قلعه پویینگ و اهالی روستای خورین آن را قلعه خورین می نامند.(ملک شهمیرزادی 1380 40 )

تاریخچه مطالعات تپه پویینگ تهران

بررسی تپه پویینگ را به همراه تپه های باستانی دیگر منطقه برای نخستین بار در سال 1354 آقای دکتر یحیی کوثری انجام داد و سپس در سال 1374 آقای دکتر ملک شهمیرزادی این تپه را مورد بررسی و حفاری قرار داد.

آقای دکتر ملک شهمیرزادی دو گمانه آزمایشی در این تپه زده اند که شامل:

گمانه آزمایشی الف) این گمانه با ابعاد 2×2 متر در شیب پایانی یکی از دیوارهای چینه ای پشتیبان باروی اصلی قلعه واقع در دامنه شمالی تپه و در فاصله حدود 20 متری مرز زمین زیر کشت جو واقع شده است. آثاری که از این گمانه به دست آمد تماما قطعات خشت و چینه آواری بودند که گهگاه در میان آنها قطعات سفال های اسلامی و چند قطعه سفال نوع چشمه علی وجود داشت.

گمانه آزمایشی ب ) پس از این که عملا حفاری گمانه آزمایشی الف غیر ممکن شد گمانه دیگری با ابعاد 2×2 متر در چهار متری شمال گمانه قبلی مشخص و حفاری آن آغاز شد. هنگامی که عمق این گمانه به 40/3 متر از نقطه ثابت اندازه گیری رسید آثار یک زباله دانی در کف گمانه ظاهر گردید که در آن مقداری سفال دوره اسلامی که اکثرا متعلق به دوره های آل بویه و سلجوقی بود.

در عمق 25/4 متری از نقطه ثابت بقایای یک اجاق ساده دایره شکل نامنظم با قطر تقریبی 15/1 متر مشخص گردید که قسمت مرکز کف گمانه را اشغال کرده بود. حدود 25 سانتی متر ضخامت آثار سوخته این اجاق در عمیق ترین قسمت آن، یعنی مرکز آن بود. در عمق 75/4 متر از نقطه ثابت آثار یک دیوار خشتی با خشتهایی با ابعاد 15× 50× 50 سانتی متر مشخص گردید . جهت این دیوار جنوب شرقی به شمال غربی بود و به صورت اریب بخش جنوب غربی گمانه را اشغال کرده بود فاصله نقطه اتصال جبهه جنوب غربی گمانه 50 سانتی متر و نقطه جنوب شرق گمانه به دیوار جنوبی گمانه متصل شده بود.در زیر این لایه از خشت و چینه آواری لایه ضخیمی از سله حفاری گردید در عمق 10/6 متر از نقطه ثابت نوع خاک تغییر یافت و از میان بقایا دو قطعه سفال نوع چشمه علی و یک تیغه سنگی کوچک مشخصه اواخر دوره نوسنگی به دست آمد.(ملک شهمیرزادی 1380 40-43)

تپه مافین آباد تهران

مافین آباد یکی دیگر از استقرارهای پیش از تاریخی است که در جنوب غرب شهر تهران قرار گرفته است. امروزه مافین آباد در حد فاصل بخش شمالی شهرک واوان و بخش جنوبی روستایی بنام مافین آباد قرار گرفته است. تقریبا بیش از پنجاه درصد از کل خاک و لایه های باستانی تپه بطور کامل تخریب و از بین رفته است و خاک آن برای کارخانه آجر سازی مورد استفاده قرار گرفته و یا در نتیجه تسطیح سازی و ساخت و ساز شهری در زیر خاک ها مدفون شده است. تپه مافین آباد در موقعیت جغرافیایی 35.31.41 درجه شمالی و 51.13.21 درجه شرقی قرار دارد. طول و عرض تپه در حدود 220×252 متر مربع می باشد. چون تپه در نتیجه عوامل مختلف گود برداری شده است و با توجه به همین امر می توان بیش از 14 متر از لایه های باستانی تپه را از طریق برش های ایجاد شده مشاهده نمود. ارتفاع تپه نسبت به زمین های اطراف خود حدود شش متر می باشد. مافین آباد می بایستی یکی از معدود استقرارهایی باشد که دارای بیشترین آثار دوره III4-5 می باشد. از لحاظ مقدار حجم لایه های باستانی مافین آباد قابل مقایسه با چشمه علی و تپه صادق آبادی می باشد. دورهای مهم استقراری تپه را می توان بصورت زیر طبقه بندی کرد:

دوره انتقالی کالکولتیک (سیلکII)
دوره اوایل کالکولتیک(سیلک III1-3)
دوره کالکولتیک میانه (سیلک III4-5)
هزاره اول قبل از میلاد

در ضمن از مافین آباد مجسمه ای از دوره اشکانی نیز به دست آمده که در انبار موزه ملی ست. بر این اساس این محوطه دارای لایه های دوره تاریخی نیز بوده است که از بین رفته.همچنین تعدادی سفالینه که با چرخ تند ساخته شده اند بدست آمده است که به احتمال مربوط به عصر برنز می باشد. این تپه توسط آقای دکتر چایچی حفاری شده است .

نقوش هندسی

لوزی های متصل به هم شاخکدار
جناق های لبه برگشته افقی تزیین شده با نقش گیاهی مسبک با شاخه های پیچیده.(فاضلی 1378 22-23)

تپه شغالی پیشوا تهران

تپه شغالی در موقعیت جغرافیایی 35 درجه و 19 دقیقه و 38 ثانیه عرض شمالی و 29 درجه و 44 دقیقه و 51 ثانیه طول شرقی و در ارتفاع 980 متری از سطح دریا واقع شده است. این تپه در نزدیکی دریاچه نمک و سر راه ارتباطی جاده خراسان بزر در دشت ری در مجاورت شهر پیشوا قرار دارد. داده های باستان شناسی این محوطه برای اولین بار توسط دکتر فاضلی به چاپ رسیده است (Fazeli 2001). و سپس در بین سالهای 1385 و 1386 طی دو فصل با اهداف آموزشی توسط دانشگاه آزاد پیشوا کاوش گردید (حصاری 1386 – 133). دلایل علمی این کاوش ها شناخت و مطالعه وضعیت اقتصادی اجتماعی و فن آوری در دوران اواخر روستانشینی و شهر نشینی بوده است. آقای حصاری در فصل اول کاوش که نتیجه آن در مقاله (گزارش لایه نگاری و تعیین حریم در محوطه باستانی شغالی پیشوا) چاپ شده تعداد 11 لایه را معرفی کرده است.

اولین مطالعه باستان شناسی در تپه شغالی توسط هیاتی از میراث فرهنگی به سرپرستی آقای احمد تهرانی مقدم انجام گرفت هرچند نتایج مطالعات آن تاکنون به صورت کامل منتشر نشده، از آنچه در اختیار عموم قرار گرفته ارتباط فرهنگی حکایت از یک سو با فلات تهران و از سوی دیگر قسمت جنوبی کویر نمک یعنی سیلک، و از دگر سو با فرهنگ خاور ( حصار) دارد. قدیمی ترین نمونه های سفالین با نمونه های چشمه علی, حصار یک و سیلک دوم برابری می کند( تهرانی مقدم،1371، 65).در این تپه در مجموع ده لایه به دست آمده است و لایه یازدهم خاک بکر بوده است.

آثار تمامی لایه ها نشان از فرهنگ سیلک سه داشت که تغییرات در معماری و سفال لایه ها کاملا مشهود و معلوم بود. هیچگونه وقفه ای در آثار لایه ها مشاهده نشده است. (حصاری1386،134-133)
سفال

فراوان ترین داده فرهنگی در تپه شغالی سفال است. تمامی سفال های گمانه های اصلی متعلق به دوره فلات میانی ( سیلک III) است و سیر تحولی سفال های سیلک III را می توان به طور کامل در گمانه اصلی مشاهده کرد. تحولاتی مانند چرخ ساز شدن ، تغییر رنگ خمیره، تغییرات استحکام خمیر، تغییرات اندک در فرم ظروف و تغییرات اندک در نقوش .

در گمانه اصلی هیچ گونه سفالی معروف به آلویی به دست نیامد. هرچند که به طور کامل دوره سیلک III را می توانیم مشاهده کرد: ولی سفال هایی در لایه های تحتانی گمانه اصلی به دست آمد که از آنها نخودی و قرمز مانند سفال های مشخص سیلک III است ولی از لحاظ بافت و استحکام سفال و نقش کاملا شبیه سفال های آلویی هستند. هر چه از لایه های تحتانی بالاتر می رویم نسبت چرخ ساز بودن بیشتر می شود، ولی در تمام لایه ها سفال چرخ ساز وجود دارد که همگی چرخ تند هستند. هر چه از لایه های فوقانی به پایین می رویم درصد سفال های قرمز رنگ بیشتر میشد ولی هیچ کدام از سفال های قرمز این گمانه شبیه سفال فلات قدیم یعنی سفال نوع چشمه علی یا سیلک II نیستند. از لایه های فوقانی به پایین سفال ها از لحاظ ساخت ظریفتر می شوند و به نظر می آید سفال های لایه فوقانی به سوی فرهنگ آغاز شهرنشینی پیش می روند. سفال های لایه های فوقانی از لحاظ گل و استحکام با ثبات تر از لایه های تحتانی بودند و حرارت پخت انها نیز بهتر بوده است. سفال گر سعی کرده تمامی سطح سفال را نقش زند هرچند که معمولا سطح بالایی ظروف پرنقش تر است . معمولا نقوش بسیار زیاد و شامل نقوش هندسی ، گیاهی، حیوانی، شطرنجی و نردبانی است. از لایه های فوقانی قطعاتی از سفال خاکستری به دست آمد که متمایل به رنگ قهوه ای بودند و هر چه بالاتر می رفتیم سفال های خاکستری شبیه نوع آغاز ایلامی می شدند. (حصاری،1401386-139)

تپه سفالین پیشوا تهران

مطالعات باستان شناسی در شرق دشت ری ناحیه ورامین بسیار اندک ولی به صورت منظم و منسجم در چند سال اخیر شکل گرفته است که می توان از کاوشهای محوطه پردیس در قرچک ورامین(فاضلی1384) و محوطه شغالی در پیشوای ورامین (حصاری 1385) نام برد. در قالب همین مطالعات دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین – پیشوا به منظور اجرای برنامه های علمی – پژوهشی در این منطقه فرهنگی محوطه باستانی مهم و با ارزش مطالعاتی سفالین را در برنامه های پژوهشی خود قرار داده است.

محوطه باستانی سفالین

محوطه باستانی پیشوا از نظر مختصات جغرافیایی در 51 درجه و 44 دقیقه و 67 ثانیه طول شرقی و 35 درجه و 44 دقیقه و 957 ثانیه عرض شمالی و در ارتفاع 1000- 966 متری از سطح دریا قرار دارد.در این محوطه 7 کارگاه احداث شده است که داده های فرهنگی هر کارگاه براساس کدهای مرتبط بر نقشه کارگاه ثبت شده و داده های فرهنگی به دست آمده بر اساس جنس طبقه بندی شده است.سفالهای هر کارگاه به صورت جداگانه دسته بندی شده و تاریخ گذاری شده است .یافته های سفالی مجموعه به مانند سفالهای لبه واریخته ، ظروف لوله دار منقوش معروف به کوزه های اوروکی- بانشی و سفال چند رنگ از یک سو بیانگر استقرار در اواخر شش هزار سال پیش و اوایل پنج هزار سال پیش (دوره بانشی و آغاز ایلامی) است و از سوی دیگر، براساس مواد فرهنگی ، به خصوص اشیا بدست آمده از تدفین در سه هزار سال پیش محوطه سفالین بار دیگر مورد سکونت قرار گرفته است. این مجموعه نشان داد که شرق فلات مرکزی بیش از آنچه تاکنون به آن توجه شده نیازمند مطالعه فرهنگ های باستانی این منطقه فرهنگی است.حصاری،1386،

تپه چشمه علی تهران

تپه پیش از تاریخی چشمه علی در دامنه های جنوبی ارتفاعات البرز در ارتفاع 1080 متری از سطح دریا با طول جغرافیایی 51 درجه و 27 دقیقه و عرض جغرافیایی 51 درجه 20 دقیقه ، در جنوب شرق تهران و شمال شهرری قرار دارد. چشمه ای به همین نام که در اصل از ارتفاعات شرقی سرچشمه می گیرد در اینجا از میان صخره ای بزرگ بیرون می آید و به سوی جنوب و سپس جنوب شرقی ادامه پیدا می کند . این چشمه که در آن یکی از گواراترین آبهای ایران جریان دارد سبب تشکیل یکی از سکونتگاه های اولیه بشر بوده است. در روزگاران پیشین آب چشمه علی بیش از امروز بوده و نهر سورنی نامیده می شد که ظاهرا منسوب به خاندان بزرگ سورن همزمان با سلسله اشکانیان و ساسانیان بوده است. در اوایل قرن 19 به فرمان فتحعلی شاه در بالای حوضچه این چشمه نقش برجسته به تخت نشسته فتحعلی شاه قاجار را حجاری کردند.

تپه چشمه علی در دوران اسلامی بار دیگر مسکونی شد. سکه طغرل در میان بقایای باستان شناختی این مرحله به دست آمد. آخرین دوره اسکان در چشمه علی به حدود 880 ه.ش تعلق دارد که سکه شاهرخ آن را تایید کرده است.

تاریخچه و نتایج حفاری چشمه علی

مطالعات باستان شناسی در تپه چشمه علی با ورود دمورگان، باستان شناس فرانسوی به این منطقه آغاز شد. وی در سالهای 1291و 1292 ه.ش نخستین بار دست به تحقیقات باستان شناختی در این محوطه زد. تحقیقات دمورگان را در سال 1303 ه.ش دایت وابسته امور سفارت فرانسه در ایران دنبال کرد.

در سال 1312 ه.ش اریک اشمیت پس از پایان کاوش در تپه حصار از طرف موزه دانشگاه فیلادلفیا با مشارکت موزه هنرهای زیبای شهر بوستون و بنیاد ویلیام بویس به سرپرستی هیئت باستان شناختی ری در جنوب تهران منصوب شد. این حفاری طی سالهای 15-1313 ه.ش در سه فصل انجام شد اما بر اثر در گذشت اشمیت در سال 1964 نتیجه این کاوش مهم که از قدیمی ترین زمانها تا سده نهم هجری دوران اسلامی را در بر می گیرد تاکنون به چاپ نرسیده است . تنها اطلاعات قابل استفاده از این حفریات گزارشهای کوتاه بسیار کوتاهی است که در بولتن موزه دانشگاه فیلادلفیا چاپ شده است .(Schmidt 1935 43)

بنابراین گزارشهای هیئت ری در حفریات باستان شناختی بر روی تپه چشمه علی به آثاری از دوره های اسلامی ، ساسانی، اشکانی و نیز آثاری متعلق به عصر آهن برخورد کرد. لایه های زیرین به آثار پیش از تاریخی از اواخر دوران نوسنگی تا آغاز عصر فلزتعلق داشته است و قابل مقایسه با آثار طبقه I آنو واقع در ترکمنستان شوروی که پامپلی گزارش کرده است. دونالد مک کان نخستین باستان شناسی است که با چاپ کتاب لایه نگاری مقایسه ای ایران باستان به تجزیه و تحلیل روابط و شتراکهای فرهنگی جوامع انسانی در فلات مرکزی پرداخت که دارای سنت سفالگری مشابه بهم بودند. وی دوره های پیش از تاریخ را براساس ترکیبی از نواحی باستانی کشف شده به نام فرهنگ سیلک ، فرهنگ چشمه علی و فرهنگ حصار نام گذاری کرد. (Mc Cown 1942)

مک کان در سال 1970 نظریه دو قطبی بودن فرهنگهای پیش از تاریخ را ارائه داد و ایران را از نظر تطور فرهنگی در پیش از تاریخ براساس رنگ ظاهری سفالها به دو منطقه تقسیم کرد در این تقسیم بندی فلات مرکزی ایران در گروه منطقه تحت نفوذ سفال قرمز رنگ منظور شد و آثار بدست آمده از نخستین طبقه استقراری در تپه شمالی سیلک به عنوان قدیمی ترین آثار فرهنگی فلات مرکزی ایران معرفی شد.نخستین گام را برای تهیه جدولی از فرهنگهای پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران دکتر مجیدزاده برداشت. در سال 1976 دکتر یوسف مجید زاده ادوار مختلف فرهنگی پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران را به سه دوره تقسیم کرد و برای نامیدن هر دوره به جای استفاده از نام محل باستانی از اصطلاح فلات استفاده کرد. و به ترتیب سه دوره از قدیم به جدید فلات قدیم، فلات میانه، و فلات جدید نامید. و دوره های فرهنگی تپه حصار، سیلک، چشمه علی، قبرستان، زاغه را هر کدام در یک ستون عمودی قرار داد. در این جدول دوره های فرهنگی چشمه علی به سه دوره تحتانی IA ، IA فوقانی، IB تقسیم شد ایشان آثار یک فرهنگ غیربومی را که برای مدت کوتاهی به منطقه وارد شده و همان آثاری بوده که گیرشمن در سیلک هم تشخیص داده بود را با عنوان فرهنگ خاکستری در جدول پیشنهادی خود و در فاصله بین فلات میانه و فلات جدید قرار داده است.(ملک شهمیرزادی،1378،522)

منطقه قم
(قره تپه)
تپه محمودیه
قره تپه
قبرستان و زاغه
مرتضی گرد
چشمه علی
سیلک

تپه حصاردوره

آقای دکتر ملک شهمیرزادی نیز با استفاده از مطالعات پژوهشگران گذشته و با اطلاعاتی که از چهار فصل حفریات خود در تپه زاغه دشت قزوین کسب کرده بود ابتدا در پایان نامه دکتری خود به شرح این محوطه پرداخته است و سپس مقاله ای درباره گاهنگاری پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران چاپ و منتشر کرده است که در آن با مقایسه آثار بدست آمده از زاغه و سایر محلهای پیش از تاریخ واقع در منطقه فلات مرکزی ایران محل چشمه علی را در جدول گاهنگاری پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران تعیین کرده است. (ملک شهمیرزادی، 1378،208-197).دکتر ملک در جدول گاهنگاری خود دوره های پیش از تاریخ فلات مرکزی را را به شش مرحله 1)پارینه سنگی بالایی جدید 2)فراپارینه سنگی 3) نوسنگی(بی سفال- باسفال) 4) آغاز شهرنشینی 5)آغاز ایلامی 6) عصر آهن تقسیم بندی کرده است.و سیلکIII را به دو دوره سیلک قدیم و سیلک جدید تقسیم کرده است.دکتر ملک معتقد است که هیچ وقفه ای بین دو دوره مهم سیلک IIIو سیلک IV در سیلک وجود ندارد و به جای استفاده از واژه سیلک IV واژه آغاز ایلامی را برای دوره برنز پیشنهاد کرده است.(ملک شهمیرزادی،همان صفحه)

آقای دکتر فاضلی در سال 1377 به حفاری در تپه چشمه علی پرداختند . در این حفاری دو ترانشه به اسمهای H7 در غرب تپه و 4-5 E درجنوب شرقی تپه قسمت سایت در ابعاد 5×2 متر ایجاد شد. عمق لایه های باستانی ترانشه 4-5 E نسبت به سطح تپه به حدود 11 متر می رسد. در پژوهشهای گذشته گاهنگاری ها بیشتر نسبی بوده است ولی در این پروژه هدف ارایه گاهنگاری مطلق بوده است. یکی دیگر ازمشکلات در فلات مرکزی این است که یک روش واحد وجود ندارد برای مثال استفاده از نام محوطه برای تقسیم بندی آن محوطه ها استفاده شده است اما در اینجا از اصطلاح نوسنگی و کالکولتیک استفاده شده است چون در دشت تهران یک محوطه همه دوره های نوسنگی و کالکولتیک را ندارد بنابراین ضرورت داشت که دوره های همزمان با دشت تهران را با آن مقایسه کنیم .براساس دو شیوه تاریخ گذاری نسبی و مطلق، تپه چشمه علی حداقل دارای دوره های استقراری زیر است:

1-دوره نوسنگی جدید6000-5500 ق.م
2-دوره انتقالی کالکولتیک 5500-4600 ق.م
3-دوره کالکولتیک قدیم 4600-4000 ق.م(fazeli et al 2004)

تصویر9- برش لایه نگاری ترانشه H7 و دوره های فرهنگی تپه چشمه علی

تصویر10- برش لایه نگاری ترانشه E4-5 و دوره های فرهنگی تپه چشمه علی

جدول شماره 3: جدول گاه نگاري پيش از تاريخ دشت تهران (دكتر فاضلي )

خانم آذرمیدخت اسفندیاری حدود 50 ظرف سفالی به دست آمده از حفریات چشمه علی را که هم اینک در موزه ایران باستان نگاهداری می شود را برای تکمیل پایان نامه فوق لیسانس خود مورد مطالعه قرار داده و معرفی کرده است.

نقش سفال

نوسنگی جدید
( نقوش هندسی)
مطالعه 11 ظرف کامل( که در موزه ایران باستان قرار دارد)یا تکه سفال منقوش متعلق به نوسنگی جدید نشان می دهد که نقش مایه های تزیینی در این دوره را صرفا نقوش هندسی تشکیل می دهد که حداقل نیمی از آنها مربوط به ظروف دهان باز است و اغلب هر دو سطح داخلی و خارجی ظرف را تزیین می کند، این نقوش به 5 گروه تقسیم شده اند.

نقش مایه نردبانی افقی از جمله قدیمی ترین نقوشی است که برای تزیین هر دو سطح بیرونی و درونی )طرح شماره 4) و یا صرفا سطح بیرونی ( طرح های شماره 6 و 2 ) و درونی (طرح های شماره 3 و 5 ) ظرف به کار برده شده است. ظاهرا تقلیدی از نقش حصیر در صنعت حصیر بافی است. این نقش مایه در حالت های گوناگون به صورت نوارهای منفرد در فاصله های معین (طرح های شماره 2 و 1 ) ، نوارهای توامان (طرح شماره 5) و نوارهای سه تایی موازی (طرح شماره 6 ) است.خطوط متقاطع که تنها سطح درونی یک بشقاب ( طرح شماره 2 ) را تزیین می کند. این نقش به رنگ قهوه ای تیره بر زمینه نخودی مایل به زرد کار شده است.

خطوط مورب که در چندین ردیف سطح درونی ظرفی را تزیین می کند. این خطوط را خط های کوچک تیغ ماهی مانند تشکیل می دهد و ردیف ها را خطوط افقی از هم جدا می کند. خطوط به رنگ قهوه ای بر زمینه کرم نقش شده است (طرح شماره 7 ).
ردیف زیگزاگ ها به اشکال الف) افقی ساده که سطح بیرونی ظرف گلدانی شکل را تزیین

می کند (طرح شماره 8 ) . هر ردیف را سه خط افقی موازی از یکدیگر جدا می سازد . خطوط به رنگ سیاه بر زمینه قرمز مایل به قهوه ای نقش شده است .ب) زیگزاگ های توامان مشبک (طرح شماره 9) .
ردیف مثلث ها به اشکال

الف) توپر ایستاده (طرح شماره 10) که تنها در یک نمونه از آن در دست است و به رنگ سیاه بر روی زمینه قهوه ای روشن نقش شده است.
ب) آویزان تزیینی (طرح شماره 11) که در آن تنها بر یک تکه سفال ظاهر می شود و درون آنها با خطوط افقی و موازی تزیین شده است. این نقش مایه به رنگ سیاه بر زمینه قرمز کشیده شده است.

کالکولتیک انتقالی

تعداد46 عدد از ظروف منقوش سالم و شکسته در دست مطالعه به دوره کالکولتیک انتقالی تعلق دارد و قابل مقایسه با آثار به دست آمده از سیلک II است. از این تعدا 26 عدد با نقش مایه های هندسی و 19 عدد با نقوش جانوری و 1 عدد با نقش انسان تزیین شده است. براساس اینکه نقوش این دوره صرفا هندسی بوده و یا همراه و در هماهنگی با نقوش جانوری به کار رفته اند
می توان آنها را در دو گروه جداگانه نقوش هندسی و نقوش جانوری قرار دارد.

نقوش هندسی

این دسته از نقوش که بر 26 عدد ظرف سالم و شکسته متعلق به این دوره ظاهر می شود بر حسب تنوع در گروه های زیر قرار می گیرند:

نقطه چین های تزیینی و خطوط عمودی (طرح شماره 12)که تنها در یک مورد تمامی سطح درونی ظرف دهانه بازی را به صورت گروه هایی از نقطه چین ها که به شکل مستطیل هایی منظم تکرار می شوند می پوشاند بر سطح بیرونی ظرف خطوط عمودی در گروه هایی دوتایی کشیده شده است. این نقوش با رنگ سیاه بر زمینه قهوه ای روشن است.

نقش شانه ای افقی در ترکیب با خطوط موج دار عمودی (طرح شماره 13)که در ردیف های عمودی محدود با خطوط مواج در دو سو دور تا دور بخش بالای ظرف تکرار شده است. این نقش مایه با رنگ سیاه بر زمینه اخرایی کشیده شده است. نمونه دیگری از این نقش مایه با اندکی اختلاف همراه با نقش خطوط موج دار عمودی بر تکه سفال دیگری (طرح شماره 14) دیده می شود.

خطوط مورب (طرح شماره 15) که در دو ردیف تقریبا تمامی سطح بیرونی کاسه ای سفالی را می پوشاند. هر ردیف افقی متشکل از خطوط مورب ناهماهنگ است و نوار به نسبت پهنی آنها را از یکدیگر جدا می سازد خطوط به رنگ سیاه بر زمینه قرمز روشن نقش شده است.

نقش شبیه خوشه گندم (طرح شماره 16) یا جناق ها به شکل دو خوشه عمودی و دو خوشه افقی تشکیل شده است که به تناوب در دورتادور بخش بالایی ظرف تکرار می شود. نقوش به رنگ سیاه بر روی زمینه قرمز روشن کار شده است.

نقش شاخکدار که نمونه های آن تنها بر تکه سفال ها ظاهر شده و در نتیجه هیچ یک از آنها کامل نیست.

الف) نقش جناقی شاخکدار(طرح های شماره 17-18)

ب) نقش منحنی شاخکدار که بر بخش زیرین و نزدیک به کف ظرف است که به دلیل شکستگی شکل کامل آن قابل تشخیص نیست. لبه این نقش با خطوط ریز مورب تزیین یافته است.
نقوش نردبانی عمودی که از نقوش رایج در دوره چشمه علی II است. نقش نردبانی عمودی در اینجا به دو صورت ظاهر می شود:

الف) نقش نردبانی به همراه باند خطوط موج دار(طرح شماره20) که نیمه بالایی کاسه بزرگی را به صورت ماتناوب میان دو نوار نسبتا پهن عمودی تزیین می کند. نقوش به رنگ سیاه بر زمینه قرمز کار شده است.

ب) نقش نردبانی به همراه بیضی های منفی(طرح شماره21) که تنها بر سطح بیرونی کاسه ای بزرگ پیرامون ظرف به تناوب تکرار می شود. هر بیضی منفی را یک خط افقی به دو نیمه تقسیم می کند.

7) زیگزاگ ها که به دو شکل افقی و عمودی سطح ظرف را تزیین می کند : زیگزاگ های افقی(طرح های شماره22-25) که از نقش مایه های متداول هندسی است و 5 ظرف از 26 ظرف گروه نقوش هندسی را تزیین می کند . این زیگزاگ ها به اشکال گوناگون در هماهنگی با نقوش دیگر به کار برده شده است. در تزیین ظرف شماره 22 هفت نوار زیگزاگ افقی با رنگ سیاه ارغوانی بر زمینه قهوه ای روشن کشیده شده است که احتمالا4 یا 5 نوار افقی دیگر آن را در پایین محدود می کرده است. نوار زیگزاگ های افقی به رنگ خاکستری بر زمینه قهوه ای مایل به قرمز سطح بیرونی ظرف را تزیین می کند.نقش مایه دیگری از خانواده زیگزاگ های افقی بر ظرفی از چشمه علی به صورت سه نوار زیگزاگ افقی است که بر سطح بیرونی ظرف با رنگ سیاه بر زمینه قهوه ای مایل به قرمز کشیده شده است . دو ردیف نقش مایه شبیه پرندگان مسبک به شکل (›) در بالا و در کنار لبه ظرف دو خط پهن افقی و در پایین یک نوار متشکل از خطوط هاشوری احاطه کرده است . آخرین نوع زیگزاگ های افقی بر سطح بیرونی ظرفی است که با رنگ سیاه بر زمینه قرمز کشیده شده است. آن بخش از زیگزاگ ها که از بالا و سمت چپ به طرف پایین و سمت راست کشیده می شود به صورت دو خط توامان است. زیگزاگ ها را در لبه ظرف دو خط موازی و در پاییه نواری از خوط هاشوری محدود کرده است .

ب) زیگزاگ های عمودی که تنها سطح بیرونی یک ظرف(طرح شماره26) را تزیین کرده است. داخل این زیگزاکها دارای خطوط هاشوری به رنگ سیاه بر زمینه قرمز است که از لبه تا کف ظرف کشیده شده است.

8)لوزی های هاشوردار (طرح های شماره27-30) که به صورت ردیف لوزی های متصل به هم دور تا دور بخش بالایی چهار کاسه را تزیین می کند. این نقش مایه از زیر لبه آغاز و نسبت به اندازه ظرف و متناسب با شکل آن در یک یا دو یا سه ردیف کشیده شده است. در ظرفهای شماره 28 و 29 یک نوار باریک افقی دو ردیف لوزی را از هم جدا می کند. درون لوزیها را هاشورهای افقی پر کرده است. این نقش را در ظروف شماره 27 ، 29 و 30 نواری متشکل از خطوط هاشوری محدود کرده است. هاشورهای نوار میانی از چپ به راست کشیده شده است. نوع دیگر این نقش مایه لوزی هایی است که با مثلث ها و نقوش دیگر از جمله مثلث های معکوس ترکیب شده است(طرح شماره31). در این ترکیب نخست هر لوزی را به چهار لوزی کوچکتر تقسیم و سپس لوزی های بالایی و پایینی را مشبک و جانبیها را تو خالی رها کرده اند و در پایان به خطوط جانبی لوزی های تو خالی نوارهای جناقی شکل مشبک افزوده اند. در فضای خالی این نوار لوزی مشبک فبش مانندی را جای داده اند. جهت فلشها به طرف چپ است و به نوک لوزی های مشبک دو مثلث مشبک متصل شده است که بالایی معکوس و پایینی ایستاده است. تمامی نقش مایه ها را دو خط نسبتا پهن یکی در زیر لبه ظرف و دیگری در پایین در میان گرفته است. نقش مایه ها با رنگ سیاه بر زمینه قهوه ای مایل به قرمز کشیده شده است.

9) مثلث های ایستاده و معکوس که بر سه ظرف از دوره چشمه علی II نقش شده است به دلیل مشبک و یا توپر بودن داخل مثلث ها خود به دو گروه جداگانه تقسیم می شوند.

الف) مثلث های معکوس و ایستاده مشبک که بر سطح بیرونی یک کاسه(طرح شماره32) و یک ظرف سفالی با دسته سبدی شکل (طرح شماره33) کشیده شده است. در طرح شماره 32 که ظرف دهانه تنگ شکم برآمده ای است نواری از مثلث های آویزان مشبک پیوسته دور لبه ظرف را تزیین می کند. در ظرف شماره 33 مثلث های مشبک و معکوس و ایستاده تشکیل نوار زیگزاگ منفی و افقی را داده است. از زیر این باند سه گروه سه تایی خطوط عمودی تا انتهای دیواره ظرف کشیده شده است. روی دسته با خطوط مورب موازی تزیین شده است. نقوش با رنگ سیاه بر زمینه قرمز مایل به زرد است.

ب) مثلث های ایستاده و معکوس توپر(طرح شماره34) که سطح داخلی کاسه کوچکی را تزیین کرده است. این نقش مایه در ردیف های افقی تمام سطح داخلی ظرف از لبه تا کف را با رنگ سیاه بر زمینه قهوه ای مایل به قرمز تزیین می کند. حد فاصل میان دو ردیف از مثلث ها به شکل زیگزاگ منفی ظاهر می شود.

10) بیضی های هاشوردار(طرح شماره36-35) که دو تکه سفال احتمالا متعلق به یک ظرف را به صورت ردیف بیضی های به هم پیوسته با هاشور عمودی تزیین می کند. بالا و پایین این نقش مایه را ردیف های خطوط کوتاه مواج پرمی کند که به نوعی ردیف پرندگان در حال پرواز را القا می کند.

11) دوایر متحدالمرکز به همراه خطوط ساده و موج دار(طرح شماره37) سطح داخلی ظرف پایه داری را تزیین می کند. نقش ها به رنگ سیاه بر زمینه قرمز مایل به زرد کار شده است.

نقوش جانوری

ردیف پرندگان بدون خط زمینه از مجموع 19 ظرف سفالی با تزیین نقش مایه های جانوری 5 ظرف شامل یک ظرف کامل و 4 تکه سفال مربوط به لبه با ردیف پرندگان تزیین شده است. این پرندگان گاهی از چپ به راست(طرح های شماره38-39-42) و یا از راست به چپ(طرح های شماره40-41) در حرکتند . نقوش اغلب با رنگ سیاه بر زمینه قرمز و قرمز مایل به قهوه ای (طرح شماره40-39) و یا قهوه ای تیره بر زمینه قرمز مایل به قهوه ای(طرح شماره41) کار شده است. از آنجا که در طرح شماره 39 پرندگان بدون خط زمینه بوده و در هوا معلق اند احتمال دارد که با بقیه یا برخی از آنها نیز به همین شکل کر شده باشند. در طرح شماره 42 پاهای پرندگان کاملا به خطوط موج دار تبدیل شده و تا خط زمینه به شکل نوار پهن هاشوردار ادامه یافته است. خطوط موج دار افقی که فضای خالی را پر میکند به احتمال سطح آب را که پرندگان بر آن قرار دارند تداعی می کند. این صحنه با نقش بز همراه شده است.

2) نقش مایه های هندسی به همراه بز (طرح های شماره51-43). شاید نقش بز زیباترین نقش مایه تزیینی بر روی ظروف چشمه علی است، چرا که از یک سو هنرمند نقاش آن را متوازن ، ظریف، متنوع و با شیوه ای بسیار هنرمندانه کشیده است. و از یک سوی دیگرتناسب میان شکل سفال و نقش مایه بز هماهنگی بسیار زیبایی را ایجاد کرده است. این دسته از نقوش همراه با شکل ظروف ( ظروف ته باریک ) از ویژگی های سفال نوع چشمه علی و معرف آن است. نقش بز کوهی به شیوه مسبک تزیین بخش سه ظرف کامل و شش تکه سفال است. بدن بز ها به صورت خطی کشیده و باریک نشان داده شده است(طرح های شماره45-49). اگر این تعبیر درست باشد باید پذیرفت که نقاشان فلات مرکزی در مرحله فرهنگی چشمه علی که در زمینه نقاشی سفال فعالیت می کردند از رموز نقاشی آگاهی داشتند بطوری که قادر بودند در صورت لزوم جنبه های طبیعت گرایانه را به نقش مایه های روش دار خود بیفزایند. در موارد دیگر دم بز کوتاه و برگشته به بالاست و شاخ ها یک گره دارد. گاه نیز دم به طرف پایین و شاخ ها با دو یا سه گره ( هر گره نشانه یک سال از زندگی بز است) نشان داده شده است(طرح های شماره47و51). جهت حرکت بز گاه به سوی راست و گاه به سوی چپ است در طرح بسیار زیبای شماره 47 بز به صورت ایستاده نقش شده است اما در یک مورد جانور حالت نشسته دارد (طرح شماره50). بزها گاه حرکت جهش گونه دارند که در این حالت پاها بر روی خط زمینه قرار دارند و دستها در فضا معلق است. در این حالت انتهای پاها معمولا به خطوط موج دار و یا زنجیره مانند پایان می پذیرد که احتمالا علاوه بر جنبه های زیبایی شناختی نظر خاصی را القا می کرده است. در طرح شماره 49 بز در میان خطوط موج دار متضاد یا ساده عمودی در چند صحنه تصویر شده است علاوه بر آن در پر کردن زمینه از خطوط موج دار کوتاه نیز استفاده شده است خطوط موج دار به همراه نقش بز در صحنه های دیگر نیز تکرار می شود. در طرح شماره 50 بز زیر یک نوار موج دار مشبک قرار گرفته است و در طرح شماره 51 در میان خطوط کوتاه عمودی است. این نقش با رنگ قهوه ای تیره بر زمینه قهوه ای روشن در طرح شماره 50 و یا سیاه بر زمینه قرمز و یا زمینه قرمز مایل به قهوه ای و قهوه ای تیره بر روی زمینه قرمز مایل به قهوه ای کشیده شده است. در هیچ یک از محوطه های پیش از تاریخی مربوط به دوره چشمه علی که تاکنون حفاری شده و گزارش آن به چاپ رسیده است، نقش بز به زیبایی و ظرافت آنچه بر ظروف عموما ته باریک چشمه علی است تصویر نشده است. هم چنین به نظر می رسد نقش مایه های پرکننده زمینه های خالی که با چنان دقت و تناسبی کشیده شده است مفاهیم خاصی همچون صدا، حرکت، آب، روییدنیها و یا نخ تابیده داشته اند.

از دیگر نقش مایه های تزیینی روی ظروف چشمه علی در این دوره پرندگان گردن دراز است که از بالا با دو نوار زیر لبه ظرف محدود شده است(طرح های شماره54-53) . در ظرف شماره 53 هنرمند برای پر کردن زمینه از خطوط موج دار متضاد در دو یا سه ردیف افقی توامان و در تکه سفال شماره 54 از نقش مایه ای به شکل دال و برعکس در دو یا سه ردیف افقی سود جسته است. پرندگان گردن دراز در هر دو مورد بر سطح بیرونی ظرف و در حال حرکت از راست به چپ کشیده شده اند. رنگ نقوش قهوه ای روشن بر زمینه قرمز مایل به قهوه ای و رنگ سیاه بر زمینه قرمز است. بر روی تکه سفال 52 سر و قسمتی از گردن یک جانور با دو گوش کوچک دیده می شود که بنا بر سنت نقاشی بر روی سفال این دوره در زیر

نقش گاو بر دو تکه سفال به حالت نیمرخ ، در بخش پیش از تاریخ موزه ملی ایران نگهداری می شود و هر دو بخشی از لبه کاسه هایی به احتمال ته باریک هستند . بر روی یکی از آن دو(طرح شماره55) نقش چهار ردیف گاو در زیر یک نوار افقی قسمت لبه تکرار و بنا بر سنت طراحی نقوش این دوره II به وسیله نواری متشکل از خطوط هاشوری محدود شده است تکه سفال شماره 56 دم و پاهای گاوی را نشان می دهد که از راست به چپ در حرکت است. دو نوار کاملا پهن رنگ که بالایی اندکی باریکتر است دور لبه ظرف کشیده شده است خط مایل و مواج در پشت گاو احتمالا به نوار پهن زیر لبه متصل می شده است که شناسایی آن به دلیل شکستگی در حاضر امکان پذیر نیست.

نقش انسانی

بر تکه سفالی از قسمت لبه کاسه ای نقش انسان با چیزی شبیه الوار بر روی شانه در زیر دو نوار افقی قسمت لبه نقاشی شده است. به علت شکستگی ارتباط آن با نقوش دیگر مشخص نیست اما به یقین در طرفین آن نقوش دیگری بوده که تنها قسمتی از آنها باقیمانده است. نقش سمت چپ صحنه شاید نمای یک در باشد. سوراخی که در زیر لبه این ظرف باقی است جهت وصالی قسمتهای شکسته شده ظرف در همان زمان ایجاد شده است. بازسازی قسمت فوقانی ظرف نشان می دهد که از نوع کاسه های ته باریک متداول این دوره است. افزون بر آن رنگ نقش ، رنگ خمیره ، و نوع رنگ پوشش این ظرف به ویژه دو نوار افقی زیر لبه در انتساب آن به دوره کالکولتیک انتقالی جای تردید باقی نمی گذارد. این نقش مایه که در حال حاضر کهن ترین نمایش انسان بر ظروف سفالین در فلات مرکزی و دیگر محوطه های باستانی در ایران است پیش از این به دوره جدیدتر فلات مرکزی همزمان با سیلک III4-5 و قبرستان II حصار IB نسبت داده می شد. در اینجا هنرمند تنها طرحی کلی و زاویه دار از بدن انسان را نقاشی کرده و به تجسم جزییات صورت و بدن آنچنان که در دوره های بعد متداول بوده نپرداخته است. تصویر انسان در این دوره به صورت تک نقشی است و به احتمال در رابطه باانجام کاری است در حالی که در دوره های بعد افراد به صورت دسته جمعی در مراسم مذهبی یا جشن خاصی نشان داده شده اند.

نقوش هندسی

نوار نیم دایره ای تو پر (طرح شماره 58) که تنها یک نمونه از آن در دست است و دور تا دور زیر لبه ظرف را تزیین کرده است.
خطوط عمودی ساده (طرح شماره 59) از لبه تا انتهای سطح خارجی ظرف لوله داری را به صورت چهار گروه دو تایی تزیین می کند. بر روی لوله نیز نوار موازی کشیده شده است.
لوزی های متصل به هم شاخکدار ( طرح شماره 60 و 61 ) که در دو ردیف عمودی کشیده شده اند . در طرح شماره 60 داخل لوزیها مشبک شده و در سمت چپ با خطوط موج دار عمودی همراه است. در حالی که در طرح شماره 61 تزیین مشبک جای خود را به نقطه چین داده و دو خط موازی آن را در بالا محدود کرده است.

دو نوار مارپیچ متضاد عمودی که بر تکه سفالی در موزه لوور قرینه وار حول یک ساقه مرکزی طراحی شده و از دو سو نقش مایه های به احتمال نردبانی عمودی آن را در میان گرفته اند. (طرح شماره 62) .
نوارهای عمودی خمیده (طرح شماره 63)که به دلیل کوچکی تکه سفال بازسازی آن ممکن نیست و تنها می دانیم که نوارها در داخل با خطوط هاشوری تزیین شده اند.
نقش نردبانی افقی (طرح شماره 64) که تنها بخشی از آن بر تکه سفالی باقی مانده و بقایای نقش مایه دیگری در کنار آن دیده می شود که به علت شکستگی سفال تشخیص آن ممکن نیست.
نوار پهن مستطیل های توخالی (طرح های شماره 65-67) از دیگر نقوشی است که بر سه تکه سفال از سه ظرف مختلف ظاهر می شود. بر تکه سفال شماره 66 به نظر می رسد این نقش دور تا دور ظرف تکرار می شده است. این نقش در ظرف شماره 67 بلافاصله در زیر نوار پهن افقی قسمت لبه قرار گرفته است.

جناق های لبه برگشته عمودی سه ظرف کوچک به شکل استکان کمر باریک ظاهر می شود ا ین نقش مایه به تناوب با مثلث های وارونه هاشوردار در انتهای ظرف است. قسمت کف ظرف شماره 68 با سه نوار کمربندی افقی موازی به صورت سه دایره متداخل وظرف شماره 69 با مثلث های توپر معکوس که قاعده آنها بر یک نوار افقی کمربندی قرار دارد تزیین شده است.

جناق های لبه برگشته افقی ( طرح های شماره 71-78 ) که بر دو ظرف کامل (شماره های 77-78) و 6 تکه سفال (شماره های 71-76) در ردیف های افقی رو به سمت چپ و گاه (شماره 72) رو به سمت راست کشیده شده است. این تزیین با نقش گیاهی مسبک با شاخه های پیچیده (طرح های شماره 74-75-77-78 ) نقوش شانه ای که سطح خارجی 6 ظرف کامل و تکه سفال ( طرح های شماره 79-84) را تزیین می کند. در ظرف شماره79 شانه ها رو به سمت راست دارند و گیاهان حلقوی را از دو سو در میان گرفته اند . این شانه ها بر تکه سفال های شماره 80 و 81 با خطوط موج دار موازی عمودی هماهنگ شده اند. جهت شانه ها بر دو تکه سفال بالا به طرف چپ و بر تکه سفال های شماره 82 و 83 به طرف راست است. بر ظرف شماره 80 خطوط شانه ای به تناوب پهن و باریک است و از سمت چپ خطوط موج دار عمودی موازی و در زیر سه نوار افقی موازی آن را در میان گرفته اند . بر تکه سفال شماره 81 در حد فاصل نقش شانه ای و خطوط موج دار عمودی قرص خورشیدی نقش شده است. این نقش بر تکه سفال شماره 83 با خطوط عمودی موازی همراه است.

نقش حلزونی (طرح شماره 86) که تنها یک نمونه از آن موجود است و در آن حلزونها به احتمال در یک ردیف افقی به دور بدنه ظرف حلقه می زدند. در زیر ردیف حلزونها یک نقش نردبانی افقی نیز دیده می شود.

مثلث ها با شاخکهای انشعابی (طرح شماره 87) این نقش مایه به صورت مثلث توپر است که بر راس های آن دو شاخک موازی منحنی در جهت عکس عقربه ساعت افزوده اند. این نقش مایه احتمالا دور تا دور ظرف تکرار می شده است. در قسمت بالای این نقش در زیر لبه منحنی های متداخل نامنظم دیده می شود. کیفیت نقش نشان می دهد که احتمالا نقاش سعی داشته است به نقش خود حالت چرخش و حرکت را بدهد و این در میان نقوش چشمه علی بی سابقه است.

نوار زیگزاگ های هاشوردار (طرح شماره 88) که در دوره چشمه علی II بیشترین ظروف مکشوفه از چشمه علی را تزیین می کرد در این دوره تنها یک نمونه آن هم ترکیبی تازه در دست است. در اینجا دو نوار زیگزاگ افقی با هاشورهای عمودی موازی تزیین شده و با یک خط افقی محدود شده اند.

نوار شطرنجی ( طرح های شماره 89-90) که برروی بعضی از ظروف منقوش مانند تکه سفال شماره 90 در هماهنگی و ترکیب با نقوش دیگر به کار رفته است. این نوار شطرنجی به صورت خط زمینه ای است که در این دو مورد به خصوص خطوط جناقی افقی بر آن قرار گرفته است.

نقوش جناقی ساده (طرح های شماره 89-92) که بر چهار تکه سفال نقش شده است. بر تکه سفال شماره 89-90 این نقش در پایین با خط زمینه ای به صورت یک نوار شطرنجی هماهنگ شده است و بر تکه سفال شماره 91 هر یک از خانه های توپر شطرنجی جای خود را به چند خط مورب موازی در گروههای 3 تا 5 تایی داده است.

نقوش گیاهی

سومین گروه از نقش مایه های تزیینی نقوش گیاهی هستند که تعدادی از ظروف سالم و شکسته متعلق به دوره III در چشمه علی را تزیین می کنند . نقوش روی این سفال ها را می توان به دو گروه گرد آورد:

شاخه درخت مسبک که شاخه ای است با برگهای پیچیده و حلزونی در دو سوی ساقه بر ظروف شماره 74،75،77،79 و نیز بر 5 تکه سفال (طرح های شماره 93-97) نقش شده است.
نقش گل (طرح های شماره 98-102)یا به صورت دوایری است در اطراف یک دایره مرکزی و یا گلبرگ هایی است که ساقه هایی آنها را به هم مربوط می سازد. این نقش مایه به تنهایی و یا همراه با نقوش هندسی بدنه خارجی پنج تکه سفال را تزیین می کند. مرکز هر دایره اغلب با نقطه ای مشخص شده است.

نقوش جانوری

پلنگ ، گاو و بز از جمله نقوش جانوری است که بر ظروف سفالی مکشوفه از دوره III چشمه علی در هماهنگی با نقوش هندسی نقاشی شده اند.
نقش پلنگ (طرح های شماره 103-104) در تکه سفال شماره 103 بدن جانور از نیمرخ چشم ها به شکل دو دایره کامل از رو به رو زبان مثلثی و کاملا بیرون با فکهای باز و دندانهای وحشتناک نشان داده شده است که خود تاکیدی بر جنبه های هراسناک جانور است. در طرح شماره 104 که تنها قسمت جلو بدن و پاهای جانور باقی مانده است بدن از نیمرخ و صورت از رو به رو نمایش داده شده است .

نقش گاو (طرح های شماره 108-105) به حالت نیمرخ در حال حرکت از چپ به راست نمایش داده شده است. در طرح شماره 106 دم گاو سه شاخه شده است. گاوها همیشه بر خط زمینه ای به اشکال گوناگون به صورت خطوط جناقی پهن (طرح شماره 106) و یا شطرنجی و مشبک (طرح شماره 107) حرکت می کنند. گاه نیز برای پر کردن قسمتهای خالی از نقش مایه های پرکننده ای مانند خطوط موج دار افقی (طرح های شماره 108و105) و یا گل (طرح های شماره 106-107) استفاده شده است.

نقش بز که همواره به زیبایی و ظرافت و تنوعی چشمگیر و هنرمندانه کشیده شده است بر سه تکه سفال با تغییرهایی در شکل بدن و حالت شاخ ها نسبت به دوره قبل دیده می شود. در طرح های شماره 109 و 110 قسمت میانی بدن بز بسیار باریک شده و دم کوتاه آن به بالا برگشته است. در طرح شماره 111 تنها قسمتی از شاخ های بلند و دایره ای شکل زیبای بز در کنار نقش هندسی شبیه به نردبان باقی مانده است. در تکه سفال شماره 109 بز کوهی ریشداری با ردیف نقطه چینهای عمودی در زیر شکم در برابر نقش نردبانی ایستاده است که شباهت کامل با نقش بز کوهی بر ظروف سفالین تپه حصار دارد.

بر روی تکه سفال شماره 112 تنها قسمتی از دو دست با پنجه های باز باقی مانده است که هیچ شباهتی با طرز نمایش دست انسان در این دوره ندارد. از این روبه احتمال به نقش جانوری است که قسمتهای دیگر بدن آن در اثر شکستگی ندارد.

نقش انسانی

چهارمین گروه از نقوش اصلی است که در مقایسه با سایر نقش مایه های دیگر تعداد آن بسیار کم است . در این نقش که تنها بر یک تکه سفال دیده شده است (طرح شماره 114) عده ای برهنه دستهای یکدیگر را ظاهرا در حال رقص یا احتمالا در اجرای مراسم خاصی گرفته و از چپ به راست در حرکتند . سروپاها از نیمرخ و شانه ها از روبه رو به نمیش داده شده است. شکل بدن و مقایسه آن با نقوش انسانی تپه سیلک و قبرستان اشاره بر زن بودن آنها دارد.

3-12-2-3 کالکولتیک جدید

وجود چهار تکه سفال با نقش پلنگ که به سبک کاملا تازه و بر روی ظروفی با شکل جدید ( لبه پهن) نمایش داده شده با وجود محدود بودن آن از لحاظ آماری و با توجه به نمونه های مشابه آن در مراکز فرهنگی دیگر همزمان با آنها مانند تپه قبرستان و سیلک موجب شد انها را در دوره جداگانه ای از دوره قبل (دوره III) طبقه بندی نماییم. این نقش مایه یا در ردیف های افقی از چپ به راست در حال حرکتند و یا در حالت عمودی به گونه ای که سر آنها به لبه ظرف چسبیده است (طرح های شماره118-116). خطوط کناره ساز بدن جانور تقریبا ضخیم و بدن خال دار تصویر شده است پلنگها مستقیما به ردیف بر روی هم ایستاده اند و هیچ خط جداکننده ای میان آنها وجود ندارد.

تپه پردیس تهران

دشت تهران که از منظرجغرافیای باستان شناختی جز شمال فلات مرکزی ایران محسوب

می گردد یکی از مستعدترین مناطقی است که قدیمی ترین جوامع روستایی خاورمیانه را در خود جای داده است.

بافت استقرار این جوامع بر خلاف منطقه بین النهرین دارای فراز و فرود پرنشینی بوده است. از توزیع جمعیت جوامع انسانی دوره پارینه سنگی جدید، میان سنگی و نوسنگی اولیه ( نوسنگی قبل از سفال) ساکنان شمال فلات مرکزی، اطلاع چندانی در دست نیست ولی در حدود 8000 سال قبل از زمان حاضر شاهد رشد و افزایش بی سابقه جمعیت در پایکوه های سلسله جبال البرز جنوبی هستیم که پویایی در خور توجهی در روابط بازرگانی تخصص پذیری فن، ظهور خانسالارها، و پیچیدگی در روابط اجتماعی و اقتصادی در بین سایر ساکنان ایران برخوردار بوده اند، به ناگاه در آستانه ورود به دوره شهرنشینی متوقف شدهاند و تا به حال اثری از بالندگی و رشد آنان در دوره برنز به دست نیامده است. چنین گسستگی که موجب تفاوت در ظهور ساختار سیاسی و اجتماعی جوامع شمال فلات مرکزی با مناطقی همنند بین النهرین گردید باعث شد تا جوامع روستایی دشت تهران را با نگاهی نو و از منظر جدیدی به آن بنگریم.

لایه نگاری تپه پردیس

محوطه باستانی تپه پردیس برای اولین بار توسط آقای ناصر پازوکی مدیر وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران شناسایی و معرفی گردید ( (Coningham et al . 2004. تپه پردیس در شمال شرق قرچک و در جنوب شرق تهران قرار گرفته است. این محوطه به علت خاکبرداری کارخانه آجرپزی از سه جهت به شدت تخریب شده و فقط هسته تپه سالم باقی مانده که وسعت آن بین 3000 تا 4000 متر مربع است. شرق تپه نیز به علت احداث جاده تخریب گردیده است . ارتفاع پردیس به نسبت نواحی اطراف آن در حدود 8 متر است. گرچه یک چنین تخریبی را می توان به عنوان فاجعه نام برد ولی به علت همین تخریب و برشهایی که در اطراف تپه ایجاد شد، اطلاعات علمی بسیار ارزشمندی در اختیار گروه کاوش قرار گرفت. عمق خاکبرداری توسط کارخانه آجرپزی در حدود 5/3 متر است و با احتساب 8 متر ارتفاع خود تپه حجم لایه های باستان شناختی آن به حدود 5/11 متر می رسد. براساس یافته های سفالی جمع آوری شده از روی تپه در سال 1382 تمامی مراحل دوره کالکولتیک مورد شناسایی قرار گرفت(3000-5300 BC). در بررسی های سطحی سال 1382 بیشتر سفالینه های دوره کالکولتیک انتقالی بوده اند و تعداد کمی از سفال های دوره کالکولتیک میانی و جدید نیز شناسایی گردید( (Coningham et al . 2004.بنابراین انتظار هیات باستان شناسی این بوده است که بتواند نه تنها تمامی دوره های باستانی تپه چشمه علی را در تپه پردیس مطالعه نماید بلکه بتواند لایه های متاخرتر هزاره چهارم را در یک مکان تاریخگذاری کند و به عبارتی بتواند تحولات گاهنگاری گذر از سیلک II به سیلکIII و تداوم آن را در یک محوطه باستانی تاریخگذاری نسبی و مطلق نماید(Fazeli et al 2004 ).

از آنجا که در بخش شمالی تپه برش عمیقی توسط کارخانه آجرپزی به وجود آمد لذا این قسمت برای ایجاد ترانشه ای پلکانی برای لایه نگاری مناسب بوده است. تمامی اشیا مکشوفه از لایه سطحی به عنوان کانتکس 1 ثبت و ضبط گردید. ترانشهI و II هرکدام به ابعاد 2×2 متر هستند. ترانشه II بر روی لبه حاصل از برشی که توسط کارخانه آجرپزی ایجاد شده بود باز شد که در حدود 5/3 متر ارتفاع دارد . همچنین برای اتصال لایه های دو ترانشه که فاصله آنها نسبت به هم 10 متر بود ترانشه ای به ابعاد دو متر ایجاد شد و لایه های دو ترانشه I و II به هم متصل گردید و حداکثر 5/1 متر در این قسمت کاوش گردید.

کانتکست 2 ترانشه I دارای گل نرمی است و در آن مواد و اشیایی همانند استخوانهای امروزی، پلاستیک و سفال های ادوار پیش از تاریخی و جدید امروزی کشف گردید. اشیای ویپه این کانتکست شامل دو نمونه تراشه سنگی و یک عدد تیله شیشه ای است کانتکست 3 دارای ضخامتی در حدود 0 تا 34 سانتیمتر است همانند کانتکست 2 ترکیبی از ذغال ، استخوان، گل سوخته ، ریشه گیاهان ، سفال و پلاستیک بوده است. کانتکست 4 در زیر کانتکس 3 قرار دارد و اندازه آن از 0 تا 93 سانتی متر متغیر می باشد که شامل خشت خام بوده و همانند کانتکست های قبلی ترکیبی از آثار فرهنگی پیش تاریخ و جدید است. کانتکست 5 دارای ضخامت 10 سانتی متر شامل لایه ای از گلی با ترکیبی استخوان، سفال، خشت خام و ذغال می باشد. در این لایه دو عدد سنگ چخماق و دو عدد سفال مس – سنگی به دست آمد. کانتکست 8 دارای ضخامت 11 تا 94 سانتی متر است و شامل خرده سفال و خشت خام است. در این لایه تعداد زیادی سفال، دو عدد تراشه و پنج عدد ابزار سنگی به دست آمد. تعداد زیادی سفال، دو عدد تراشه و پنج عدد ابزار سنگی به دست آمد. کانتکست 6 که ضخامت آن بین 4 تا 10 سانتی متر است دارای آپار استخوانی، ابزارهای سنگی و سفال است. کانتکست 7 که در زیر کانتکست 6 قرار گرفته لایه ای گلی است که ضخامتی بین 13 تا 20 سانتی متر دارد و در آن یک عدد تراشه و 12 عدد ابزار سنگی به دست آمد. کانتکست 9 که در بالای کانتکست 10 قرار گرفته است دارای ضخامتی بین 22 تا 73 سانتی متر و شامل گل سوخته و گل فشرده است و در آن یک یک عدد تراشه و سه عدد تیغه به دست آمده. کانتکست 11 که 10 سانتی متر ضخامت دارد لایه ای گلی است که احتمالا محوطه ای خشت فرش بوده و در آن خشت خام و قلوه های سنگ به دست آمد. کانتکست 12 دارای ضخامتی بین 10 تا 16 سانتی متر است و شامل موادی از قبیل ذغالهای درشت و 4 عدد تیغه است در کانتکست 13 که ضخامتی بین 22 الی 40 سانتی متر دارد فقط یک نمونه دور ریز به دست آمده است. ضخامت کانتکست 14 بین 10 الی 44 سانتی متر است و شامل شش عدد تیغه سنگی، چهار عدد تراشه، سفال، ذغال و ترکیبی از خاکستر و گل است.

در زیر کانتکست 14 تعداد زیادی لایه و آثار معماری از قبیل کوره سفالگری قرار دارد. کوره ای که در این ترانشه شناسایی شد دارای دیواری در قسمت شمالی با امتداد 94/3 متر است ( کانتکست 25 ) که پهنای ابعاد 30 و 50 سانتی متر است و 5 الی 6 ردیف خشت روی هم قرار گرفته اند. در این بخش دیوارهای دیگری نیز به دست آمد. داخل کوره سفالگری که از خشت خام ساخته شده بود به وسیله گلی با آمیزه کاه اندود شده بود. تمامی خشتها گل اندود شده و در نتیجه حرارت زیاد پخته شده بودند. دیواره کوره به سمت شرق و غرب امتداد دارد و کاملا راست گوشه است. در بخش غرب کوره کانتکست 14، کانتکست دیگری شناسایی شد که کانتکست 17 نام دارد و دارای ضخامتی بین 20 الی 27 سانتی متر است. در این کانتکست 5 عدد ابزار سنگی، گل سوخته، خرده های خشت خام و خاکستر و مقدار زیادی سفال نیم پخته که در نتیجه حرارت نامناسب در کوره خوب پخته نشده و بدور ریخته شده اند، به دست آمد. کانتکست 18 با گود برداری کم عمقی تخریب شد و به وسیله کانتکست 20 پر شد. کانتکست 18 هم چنین روی کانتکست 23 و 19 قرار گرفته است. کانتکست 32 دارای ضخامتی حدود 4 سانتی متر است و دارای لایه ای از خاکستر و ذغال است. کانتکست 19 لایه ای نازک از گل سوخته است که در نتیجه فعالیت های کوره سفالگری به وجود آمده است کانتکست 15 – 16 بیانگر دور ریزهای کوره می باشند. کانتکست های 24 ، 34 و 29 لایه و برش افقی هستند که ترانشه I را به ترانشه II وصل می کنند.

برای لایه نگاری ترانشه II شماره ها از عدد 1000 شروع گردید. کانتکست 1000 در برگیرنده آشغالها و دورریز های جدید بوده است. اولین لایه باستانی ترانشه II کانتکست 1001 روی کانتکست 1002 و 1004 قرارگرفته است و بین 0 تا 16 سانتی متر ضخامت دارد. در این لایه یک عدد تراشه به دست آمد و کانتکست 1003 نیز زیر آن قرار گرفته است. از کانتکست 1003 تعداد زیادی ابزار سنگی (25 عدد ) و یک عدد درفش استخوانی به دست آمد. از کانتکست 25 که ضخامتی بین 0 تا 6 سانتی متر دارد و بسیار نازک است یک عدد تراشه به دست آمد و این لایه نازک متشکل از گل، ذغال و خاکستر است کانتکست 1006 دارای ضخامتی بین 14 الی 28 سانتی متر است. در زیر کانتکست 1006 کانتکست 1007 قرار دارد اندازه آن بین 0 تا 14 سانتی متر است و در آن یک عدد تیغه سنگی به دست آمده. در زیر این لایه کانتکست 1008 قرار دارد که دارای ضخامتی بین 6 الی 48 سانتی متر است. در این لایه 4 عدد تیغه سنگی و یک عدد پاشنه بزرگ در به دست آمد. در گوشه شمالی ترانشه II لایه 1010 قرار دارد که 26 سانتی متر ضخامت دارد. دیگر لایه های قرار گرفته در زیر کانتکست 1008 عبارتند از دیوار که کانتکست 1013 نام دارد و لایه ای از خاکستر که کانتکست 1009 است از کانتکست 1010 یک عدد مهره و 13 عدد تراشه سنگی به دست آمد. کانتکست 1009 دارای ضخامتی بین 0 تا 12 سانتی متر است و لایه ای ضخیم از ذغال، خاکستر و شن است و در این سه عدد تراشه به دست آمد. از لحاظ لایه نگاری این کانتکست وصل به کانتکست 1013 است که شامل دیوار و خشتهای مذاب می باشد.

ضخامت دیوار خشتی حدود 1 متر است و خشتها در قالبهایی با اندازه های متفاوت ساخته شده اند. کانتکست 1012 ضخامتی حدود 0 تا 6 سانتی متر دارد که در آن 4 عدد تیغه سنگی به دست آمد. کانتکست1014 در برگیرنده تیغه های سنگی با ضخامت 36 سانتی متر است. کانتکست 1015 دارای ضخامتی بین 22 الی 29 سانتی متر است که در آن اشیا ویژه ای به دست نیامد. کانتکست 1016 یکی دیگر از لایه های افقی است که بین 36 تا 38 سانتی متر ضخامت دارد. گرچه بافت لایه ، پراکندگی استخوان، ذغال و ترکیب سفال این لایه همانند سایر لایه های فوقانی است ولی به نظر می رسد که این لایه بسیار شبیه و یا نزدیک به خاک بکر باشد. کانتکست 1017 آخرین لایه فرهنگی تپه پردیس است و 34 سانتی متر ضخامت دارد این کانتکست دارای مواد فرهنگی شامل ذغال ، دو عدد تیغه سنگی و سفال است.

دلیل ارائه گزارش کاوش دقیق چیست- تنها باید بصورت کلی روند کاوش و گاهنگاری ارائه شده و مقایسه ها را بیاوری نه توصیف جزئی لایه نگاری – به موضوع پایان نامه مربوط نیست که مثلا کانتکست شماره 2 خاک نرم بوده یا نه، فقط تعداد لایه ها و دوره های فرهنگی را ذکر کن و می تونی بجای آن در مورد آثار بی نظیر معماری صنعتی این دوره و حتی چرخ سفال گری توضیح بدی

گاه نگاری نسبی تپه پردیس براساس ترکیب سفال ها

گرچه در سال 1382 سفال های دوره کالکولتیک جدید بر سطح تپه پیدا شد ولی در لایه کاوش شده فقط سفال های دوره نوسنگی جدید، کالکولتیک انتقالی – کالکولتیک میانی - کالکولتیک قدیم شناسایی گردید. به نظر می رسد که ساخت و سازهای دوره های متاخر تاریخی ( دوره پارت ) بر روی بالاترین سطح تپه موجب گشته که لایه های فوقانی مربوط به دوره هزاره چهارم تخریب گردیده و به شدت آسیب ببیند. البته لازم به یادآوری است که محل کاوش و ابعاد ترانشه بسیار کوچک بوده و ممکن است لایه های اواخر هزاره چهارم دردیگر بخش های تپه قرار گرفته باشد. در ترانشه I سفال های دوره مس – سنگی قدیم و میانی نیز با سفال های دوره اسلامی ترکیب شده است که به نظر می رسد در نتیجه فعالیت های ساکنان دوره متاخرتخریب شده باشد . دومین تخریب در کانتکست 8 صورت پذیرفته است. قدیمی ترین لایه تپه پردیس در زیر ترانشه II قرار گرفته است جایی که دو نمونه سفال نوسنگی جدید به همراه سفال های دوره کالکولتیک انتقالی به دست آمد. لایه تحتانی پردیس به طور کامل با چشمه علی متفاوت است، به علت این که در چشمه علی فقط در حدود یک متر آثار دوره نوسنگی کشف شد در حالی که چنین لایه هایی در پردیس شناسایی نشد. در حال حاضر می توان اذعان نمود که بیشترین حجم لایه های تپه پردیس مربوط به دوره مس سنگی انتقالی است.سفال های دوره نوسنگی ( سیلک 1I ) فقط شامل دو قطعه سفال است که یک قطعه آن در برش کانتکست 1018 و دیگری در کانتکست 1017 به دست آمد. هر دوی این نمونه شامل بدنه ظروف است که رنگ نخودی و خمیره ظریف دارد و قابل مقایسه با سفال های لایه های نوسنگی چشمه علی است. در این لایه ها ما شاهد تحول تکنولوژی سفال در همین دوره هستیم. به این صورت که سفال های اولیه نوسنگی جدید چشمه علی بسیار خشن وپوک هستند وسپس در آخرین مراحل نوسنگی جدید همین سفال ها دارای خمیره ای ظریف تر به همراه شن می باشند. در همین مقطع سفال هایی دیده می شود که در برخی از سطوح ظرف نشانه هایی از رنگ قرمز دیده

می شود. یک چنین فرآیندی نشان دهنده یک مرحله تحول تکنولوژیکی در ساخت سفال نخودی به قرمز است. همان طور که اشاره شد بخش عمده لایه های پردیس را دوره کالکولتیک انتقالی در بر می گیرد. سفال های پردیس با بسیاری از سفال های دشت تهران همانند تپه صادق آبادی ، چشمه علی و سیلک شمالی دوره II قابل مقایسه اند. به واقع سفال های پردیس از بسیاری جهات شبیه به سفال های چشمه علی هستند ولی در چشمه علی، دوره انتقالی از نوسنگی به کالکولتیک بسیار واضح است.

در دوره کالکولتیک انتقالی تمامی سفال های تپه پردیس به رنگ قرمز و براق می باشند که از لحاظ سطح پرداخت، تکنولوژی ساخت، رنگ و آمیزه به طور اساسی با دوره قبل متفاوتند. سفال های لایه های بالاتر کاملا اکسیده هستند و در حرارت بالا پخته شده بدنه آنها بسیار سخت است. خمیره سفال دارای مواد ارگانیک بسیار ظریف، مواد آلی و یا غیر آلی می باشد و این مساله باعث انحنا پذیری فوق العاده گل سفال گردیده است. سطح ظروف کاملا صاف و صیقلی شده است و سفالگر سطح آن را کاملا پرداخت کرده است. سطخ خارجی ظروف عمدتا منقوش بوده و از رنگ سیاه برای نقاشی روی زمینه قرمز استفاده شده است. نقوش عموما سطوح بالایی و میانی ظروف را می پوشانند و بخش های پایینی ظروف کمتر نقاشی شده اند. نقوش سفال شامل نوارهای افقی و طرح هایی است و انواع نقوش هندسی در اشکال مختلف نقش شده اند. لبه ظروف شامل لبه های صاف، برگشته به خارج و کاسه های باز و پهن مدور از دیگر ظروف این دوره محسوب می شوند. کف ظروف اکثرا مقعر است. در برخی موارد و به ندرت لبه ظروف با نوار ریزی تزیین شده و تکنیک ساخت ظروف نیز با شیوه و تکنیک ورقه ای اس. نقوش سفال به طور عمده نقوش هندسی و تا حدودی گیاهی و هندسی را شامل می شود. سفال های دوره انتقالی کالکولتیک قدیم شامل کانتکست های 5 و 11 است که در لایه های فوقانی ترانشه I قرار دارند. در طول این دوره نوآوری های زیادی در ساخت ظروف پیش از تاریخ ابداع می شود که شامل استفاده از چرخ سفالگری کند، استفاده از تکنیک فتیله ای برای ساخت سفال، ساخت انواع ظروف با فرم های متفاوت همانند آبخوری های کوچک ، تنوع و تغییرات محسوسی در نقاشی ظروف، ساخت ظروفی باکف شیپوری شکل و ظروفی با کف نوک دار از دیگر نوآوری های مهم است. در حالی که لایه های دوره کالکولتیک قدیم پردیس 60/1 متر است، در تپه چشمه علی لایه های این دوره به حدود بیش از 3 متر می رسد.

گاه نگاری مطلق تپه پردیس

سوای گاهنگاری نسبی برای ارایه گاهنگاری مطلق محوطه باستانی تپه پردیس، 17 نمونه کربن 14 مورد استفاده قرار گرفت نتایج کربن 14 تپه پردیس از بسیاری از جهات بسیار مهم و بااهمیت می باشد. با توجه به مطالعات گاهنگاری در محوطه های باستانی چشمه علی (Fazeli et al 2004) و تپه زاغه به نظر می رسد که پایان دوره نوسنگی و آغاز دوره انتقالی کالکولتیک به نیمه دوم هزاره ششم قبل از میلاد می رسد (OxA-14746 & QxA-14747) . برای تپه چشمه علی آغاز دوره کالکولتیک انتقالی به حدود 5300 قبل از میلاد و پایان آن به حدود 4700 قبل از میلاد می رسد.(Fazeli et al 2004). نتایج تاریخ رادیو کربن 14 پردیس دو مرحله وقفه در استقرار را نشان می دهد که اولی بین 3900 قبل از میلاد (OxA-14737) تا 3800 قبل از میلاد اتفاق افتاد (OxA-14738) و مربوط به دوره کالکولتیک میانی است. وقفه دوم مربوط به کانتکست 36 است که تاریخ آن به 50 الی 120 میلادی می رسد (OxA-14736) و نشان میدهد که تپه پردیس بعد از متروک شدن در اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد در دوره پارتی ها یکبار دیگر مسکون گردید . تاریخ گذاری تپه پردیس ازاین منظر مهم بوده است که در حال حاضر می توانیم پایان دوره نوسنگی در فلات مرکزی را با اطمینان بیشتری ارزیابی نماییم و دیگر اینکه دوره تقریبی معروف به سیلکII که دکتر فاضلی از اصطلاح دوره کالکولتیک استفاده نموده است را روشن نماییم. هرچند برای تاریخ گذاری دوره کالکولتیک میانی و جدید نیاز به تحقیقات بیشتری است.

توصیف سفال

در کاوش های صورت گرفته در تپه پردیس، لایه ها و دوره های فرهنگی متفاوتی مشخص گردید که هر کدام از این دوره ها دارای ویژگی های سفالی خاص خود می باشند. در طی سه فصل کاوش در این محوطه پنج دوره فرهنگی که شامل: 1- دوره پارت، 2- عصر آهن ، 3- دوره کالکولیتیک قدیم ( سیلک III 1-3 )، 4- دوره انتقالی کالکولیتیک ( سیلک II – چشمه علی ) و 5- دوره نوسنگی جدید ( سیلک I ) مشخص شده اند. به دلیل این که محوطه عصر آهن تپه پردیس گورستانی است که در سمت غربی تپه و دور از دیگر دوره ها و بدون ارتباط با آن ها می باشد، به صورت جدا در بخش مربوط به گورستان عصر آهن پردیس توضیح داده خواهد شد. این نکته قابل ذکر است که در بررسی های صورت گرفته در سال 81 در این محوطه سفال های دوره کالکولیتیک میانی و جدید نیز دیده شده ولی به دلیل تخریب هایی که در دوره های مختلف در این محوطه صورت گرفته، مخصوصا خاک برداری های گسترده ای در بخش شمالی و غربی تپه، تمامی لایه های فرهنگی آن تا سطح خاک بکر از بین رفته. همچنین ایجاد جاده آسفالته و ساخت و ساز منازل مسکونی روستای پردیس بخش جنوبی این محوطه نیز به طور کامل تخریب و از بین برده است. در بخش شرقی محوطه نیز زمین های کشاورزی قرار گرفته که لایه های سطحی این قسمت را نیز تا اندازه ای تخریب نموده است. در این بخش به توصیف سفال های به دست آمده از کاوش های تپه پردیس از بالاترین لایه ها یعنی دوره پارتی تا آثار قرار گرفته بر روی خاک بکر یعنی دوره نوسنگی جدید پرداخته شده و سعی خواهد گردید سفال های شاخص این دوره ها به طور کامل از لحاظ نقش، فرم و تنوع نقشی و ارتباط نقوش مختلف با یکدیگر بررسی گردد.

3-13-4-1دوره پارت

بر روی سطح تپه پردیس به ضخامت متوسط تقریبا دو متر آثار دوره پارتی به چشم می خورد. ترانشه لایه نگاری که در سال 83 در لبه شمالی تپه ایجاد گردید، نمایانگر آثار معماری دوره پارت بود که با توجه به تاریخ گذاری مطلق که در این بخش صورت گرفت، زمان آن سال 50 میلادی مشخص شد. بخشی که ترانشه لایه نگاری در آن ایجاد گردید بیشتر شامل آوار خشتی بسیار متراکمی بود که تنها چند نمونه سفال نخودی و آجری رنگ خشن با آمیزه غیر آلی و حرارت مناسب از آن به دست آمد. این سفال ها عموما ساده می باشند و تنها در نمونه هایی از آن ها نقوش طنابی بر روی بدنه ظروف بزرگ دیده می شود. با توجه به بررسی های انجام شده آثار این دوره در سطح بسیار گسترده و وسیعی در منطقه پراکنده بوده ولی به دلیل تخریب و خاک برداری گسترده، تمامی آثار این دوره از بین رفته است.

دوره کالکولیتیک قدیم

همان طور که در بالا نیز ذکر گردید، بر روی سطح محوطه سفال های دوره های کالکولیتیک میانی و جدید به صورت پراکنده دیده می شود. علاوه بر تخریب هایی که در دوره معاصر در این محوطه صورت گرفته، احتمالا در دوره پارت نیز جهت مسطح کردن و یکدست نمودن سطح مرتفع تپه آن را تسطیح نموده و بدین صورت لایه های کالکولیتیک میانی و جدید این محوطه از بین رفته و تنها آثار سفالی آن به صورت پراکنده در سطح به چشم می خورد. اما از دوره کالکولیتیک قدیم حدود نیم متر آثار باقی مانده است. آثار این دوره بیشتر شامل لایه ای مرکب از خاک و خاکستر و زباله دانی ( پیت ) می باشد و سفال های مربوط به این دوره بیشتر از پیت و لایه های خاکستر به دست می آیند. سفال های این دوره نیز دارای ویژگی های مشخص سفال های سیلکIII 1-3 هستند. این سفال ها دارای رنگ زمینه قرمز و حرارت تقریبا متناسب می باشند. آمیزه این نوع سفال ها بسته به فرم و اندازه سفال متفاوت است. سفال هایی که مربوط به ظروف ظریف می باشند دارای آمیزه غیر آلی و ظروف خشن دارای آمیزه آلی می باشند. نقوش این سفال ها نیز بیشتر هندسی و تنها در موار اندکی نقوش گیاهی ( اسفند ) در این سفال ها دیده می شود. نکته جالب توجه این که تعدادی سفال های خشن، ساده با آمیزه آلی که از حرارت بسیار نامناسبی نیز برخوردار می باشند، از لایه های مربوط به دوره کالکولیتیک قدیم به دست آمده است. این سفال ها دارای لعاب و پوشش بسیار غلیظی می باشند که در بسیار از مواقع به راحتی می توان آن را از بدنه سفال با خراشیدن ناخن جدا نمود. بیشتر این سفال ها ساده و در مواردی نقوش افزوده ساده به صورت خطوط افقی موازی بر روی لبه این گونه سفال دیده می شود

دوره انتقالی کالکولیتیک

مهمترین و غنی ترین دوره فرهنگی تپه پردیس از لحاظ مواد فرهنگی و حجم آثار و ضخامت لایه های فرهنگی، مربوط به دوره انتقالی کالکولیتیک ( سیلک II یا دوره چشمه علی) است. با توجه به کاوش هایی که در این سه فصل در این محوطه صورت گرفت، بالغ بر چهار متر آثار این دوره که شامل فازهای متفاوت معماری صنعتی است در ترانشه های I ، III و IV شناسایی گردید. با توجه به کاوش هایی که تا این زمان صورت گرفته حداقل سه فاز متفاوت معماری صرفا صنعتی مربوط به فعالیت های تولید سفال و سازه ها و مواد مربوط به این فرایند، از این سه ترانشه به دست آمده است. به احتمال قریب به یقین با ادامه کاوش دراین ترانشه ها مخصوصا مربع های 2 ، 3 و 4 ترانشه III آثار معماری دیگری مربوط به فازهای معماری دیگری از دوره انتقالی کالکولیتیک به دست خواهد آمد. نکته جالب توجه این است که این فازهای مختلف معماری از لحاظ تکنولوژی ساخت سفال، مشخصه های سفال و همچنین فرم کوره های سفالگری تفاوت چندانی ندارند و تنها از لحاظ زمانی دارای تقدم و تاخر می باشند.

به نظر می رسد پس از تخریب کوره ها در اثر عوامل مختلف، آن را تسطیح و کوره ای جدید با همان ویژگی ها بر روی آن می ساخته اند. سفال های این دوره را می توان از لحاظ ظرافت به دو دسته تقسیم کرد: یکی سفال های ظریف با ضخامت حداکثر شش میلیمتر که دارای رنگ زمینه قرمز اخرایی، حرارت بسیار مناسب و آمیزه غیر آلی هستند. این گونه بیشتر شامل فرم های دهان گشاد می باشد. نقوشی که بر روی سفال های ظریف به کار رفته، شامل نقوش هندسی،گیاهی و حیوانی و یا ترکیبی از این نقوش با هم و با یکدیگر می باشد. این سفال ها بسیار زیبا و در ساخت و تولید آن دقت فوق العاده ای گردیده است. نوع دیگر سفال های دوره انتقالی کاکلولیتیک گونه خشن است که دارای ضخامتی بالغ بر 10 میلیمتر، رنگ زمینه در طیفی از قرمز اخرایی پر رنگ تا کم رنگ، حرارت نامناسب و آمیزه آلی می باشند.

این گونه شام فرم های مربوط به سفال های بزرگ یعنی ظروف ذخیره و همچنین خمره های نگهداری مواد غذایی می باشند. بر روی این گونه سفال تنها از نقوش هندسی ساده از قبیل خطوط موازی و متقاطع هندسی و یا لوزی هایی که در کنار و بر روی هم قرار گرفته اند استفاده گردیده است. هیچ نمونه نقش گیاهی یا حیوانی بر روی این گونه سفال دیده نمی شود.

از لحاظ تنوع در انواع فرم ها و همچنین نقوش روی سفال و ترکیب بندی این نقوش با یکدیگر، سفال های دوره انتقالی به دست آمده از تپه پردیس بسیار جالب توجه می باشند. بر روی این سفال ها در فاز های قدیمی تر و تحتانی بیشتر از نقوش ساده هندسی که کمتر انتزاعی می باشند، استفاده شده و هر چه به لایه های متاخر انتقالی کالکولیتیک نزدیک می شویم، تنوع در نقوش هندسی و ترکیب بندی و همچنین انتزاعی شدن این نقوش بیشتر می گردد. در ادامه انواع نقوشی که بر روی این گونه سفالی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته توصیف خواهد شد. این نقوش شامل نقوش هندسی، گیاهی و حیوانی می باشند. تا کنون هیچ گونه نقش انسانی مشخص و واضحی از کاوش های تپه پردیس به دست نیامده است. در زیر به تقسیم بندی و سبک شناسی گونه های مختلف تزییات سفال های دوره انتقالی کالکولیتیک به دست آمده از کاوش های تپه پردیس پرداخته خواهد شد. بدین صورت که با در نظر گرفتن تفاوت ها و مشابهت های هر نقش و همچنین نوع ترکیب نقوش مختلف با هم، این نقوش توصیف خواهند شد. در ابتدا باید این نقوش را به دسته عمده هندسی، حیوانی و گیاهی دسته بندی و سپس هر کدام را به صورت جدا مورد مطالعه قرار داد. این نکته نیز باید ذکر گردد که تقریبا تمامی نقوش به خطی افقی و نسبتا ضخیم که در روی لبه ظرف کشیده شده است، منتهی می گردند. این نقوش در فضای یک سوم بالایی و نزدیک به لبه در بیرون سفال ها ترسیم گردیده اند.

نقوش هندسی

نقوش هندسی را می توان به دسته های مختلف همانند لوزی، مثلث، دایره، بیضی، خطوط متقاطع، افقی و عمودی و زیگزاگی، خطوط موج دار و مورب و همچنین ترکیب این نقوش در نظر گرفت. لوزی ها به صورت منفرد و همچنین ترکیب با نقوش دایره شکل و همچنین مورب به صورت بسیار گسترده در سطح عموما خارجی سفال های این دوره به چشم می خورند. تقریبا در تمامی موارد داخل نقش لوزی با خطوط نازک افقی پر شده است. عموما برای جدا نمودن ردیف های این نقش از خط افقی با ضخامت متوسطی استفاده شده است.

تصویر14- نمونه هایی از نقوش لوزی و ترکیب آن با نقوش مورب و دایره به کار رفته بر روی سفال های دوره انتقالی کالکولیتیک تپه پردیس.(گزارش نهایی تپه پردیس،1385،180)

دایره و بیضی نیز از نقوشی است که بر روی این نوع سفال به صورت هایی مختلف و متنوعی به صورت گسترده ای استفاده شده است. در بسیاری از موارد همانند لوزی ها، فضای داخلی دایره ها را نیز با خطوط عمودی و افقی و یا متقاطع پر نموده اند. در مواردی نیز در درون دایره از دایره کوچک تو خالی یا تو پری جهت پر کردن فضای داخلی استفاده شده است. عموما نقوش دایره با نقوش لوزی و خطوط عمودی و افقی در اطراف طراحی گردیده اند. در مواردی نیز نقوش بیضی به تنهایی دیده می شود. به دین صورت که دو ردیف نقوش بیضی به صورت عمودی که تنها به خطوط افقی از یکدیگر جدا شده اند بر روی سطح خارجی سفال ها دیده می شوند. در مواردی نیز ترکیب دایره ها با مثلث دیده می شود. بدین صورت که دوایری که با در داخل آن نقش دایره دیگری دیده می شود در میان ردیفی از دو مثلث برگشته که نوک آن ها با هم تماس دارد و سطح داخلی آن با خطوط افقی نازکی پر شده است، ترسیم شده است.

نقش زیگزاگ نیز یکی از رایج ترین نقوشی است که بر روی سفال های این دوره دیدهمی شود. این نقش هم بر روی سفال های بسیار ظریف و هم بر روی سفال هایی با ضخامت متوسط دیده می شود. بسته به ظرافت سفال، دقت و ظرافت در اجرای نقش نیز متفاوت است. در بیشتر موارد این نقش به صورت مجزا و به تنهایی در روی سفال ها مورد استفاده قرار می گیرد و تنها با خطوط افقی و عمودی ساده ای که کادر هایی را شکل می دهند، همراه است.

در بعضی موارد مخصوصا در سفال های ظریف، فاصله این خطوط بسیار کم است که تقریبا به صورت یکپارچه دیده می شود. این نقش بین یک سوم تا نیمی از سطح خارجی ظروف را در بر می گیرد.

تصویر17- نمونه ای از نقش زیگزاگی ترسیم شده بر روی سفال های دوره انتقالی کالکولیتیک تپه پردیس (گزارش نهایی تپه پردیس ،1385،182)

در روی این سفال ها نقوش هندسی ساده دیگری همانند نقوش مورب، متقاطع، خطوط افقی و عمودی ساده و دیگر نقوش هندسی به وفور استفاده شده اند. بیشتر این نقوش را می توان به صورت ترکیبی با دیگر نقوش دید، ولی در مواردی این نقوش نیز به صورت مجزا و به صورت نقش غالب سفال دیده می شوند. نقوش مورب و موج دار هم به صورت افقی و هم به صورت عمودی دیده می شوند، در بیشتر موارد بالا و پایین این نقش را جهت ایجاد کادر دور نقش و همچنین جدا نمودن آن با دیگر نقوش و پر کردن فضای خالی و بدون تزیین روی سفال را با خطوط عمودی یا افقی نسبتا ضخیمی نشان داده اند. در بعضی موارد نیز سطح داخلی سفال را با نقوش ساده عمودی به صورت سه یا چهار خط کنار هم تزیین نموده اند. نقوش متقاطع افقی و عمودی که بر روی هم قرار گرفته و شکلی شبیه به چیدمان آجر بر روی دیوار را به وجود آورده اند نیز به ندرت در میان نقوش هندسی دیده می شود.

تصویر18- نمونه ای از نقوش مورب و متقاطع استفاده شده بر روی سفال های دوره انتقالی کالکولیتیک تپه پردیس(گزارش نهایی تپه پردیس 1385،182)

نقوش حیوانی

نقوش حیوانی درصد بسیار پایینی از نقوش تزیینی سفال های دوره انتقالی کاکلولیتیک تپه پردیس را تشکیل می دهند. این نقوش در سه گروه 1- نقش گاو ، 2- نقش بز و 3- نقش پرندگان گردن دراز قابل طبقه بندی هستند. این نقوش به صورت کامل واقع گرایانه ترسیم نگردیده اند و همیشه در طراحی بعضی از قسمت های بدن همانند شاخ در بز و گاو یا گردن در پرندگان اغراق گردیده است. در زیر توصیف هر کدام از این نقوش با ارائه طرح پرداخته خواهد شد.

نقش گاو

این نقش یکی از انواع نقوش حیوانی است که بسیار جالب و شاخص می باشد. بدن این گاو از دور مثلث به هم چسبیده که با خطوط متقاطع پر شده است تشکیل شده و دارای دو شاخ بسیار بزرگ که در طراحی آن اغراق گردیده می باشد. دم این حیوان نیز از چند خط مورب به صورت عمودی تشکیل شده است. این طرح در میان کادرهای پروانه ای شکل که آن ها نیز با خطوط متقاطع پر شده اند، قرار گرفته است. جهت این نقش چپ به راست می باشد. این نقش بر روی لبه ظرفی دهان گشاد ترسیم گردیده و تقریبا یک سوم سطح خارجی ظرف را در بر گرفته است. این نقش با خطوط افقی نسبتا ضخیمی محدود و مشخص شده است. این نقش بر روی ظرفی با حرارت بسیار نامناسب، که دارای ضخامتی متوسط از ترانشه IV به دست آمد.

نقش بز

دو نمونه مختلف نقش بز از این کاوش ها به دست آمده است. یکی از این نقوش بر روی قطعه ای کوچک و بسیار ظریف اجرا شده، از ترانشه III به دست آمده است. بدن این بز از دو مثلث که به هم چسبیده و درون آن را بدون هیچ نظمی با خطوط متقاطع نامنظم پر کرده اند. سر این بز به سمت راست و دارای شاخ کوچکی می باشد. به نظر می رسد که بدنه این سفال با این نقش کاملا پوشانده شده است.

دوره نوسنگی جدید ( سیلک I )

این دوره فرهنگی در تحتانی ترین لایه های تپه پردیس بر روی خاک بکر به ضخامت متوسط نیم متر دیده می شود. این دوره در کاوش هایی که در ترانشه های II ، V و VII صورت گرفت شناسایی گردید. به دلیل حجم بسیار اندک کاوش در لایه های این دوره، هیچ گونه شواهد معماری به دست نیامد و تنها مدارک و شواهد ما از این دوره قطعات سفال شاخص دوره نوسنگی جدید است که از کاوش در این ترانشه ها به دست آمده است. لایه های نوسنگی این محوطه از عمق 2 متری از سطح نقطه ثابت اندازه گیری آغاز و در عمق 5/2 متری به پایان می رسد. این نکته نیز قابل ذکر است که بافت لایه نوسنگی بسیار متراکم و از خاک یکنواختی تشکیل شده است. در حفاری هایی که در ترانشه های فوق صورت گرفت با توجه به یافته شدن سفال های دوره نوسنگی در لایه های فوقانی انتقالی کالکولیتیک و همچنین وجود سفال هایی با نقوش شاخص دوره نوسنگی و حرارت و ویژگی های سفال های انتقالی کالکولیتیک در لایه های پایینی این دوره، می توان نتیجه گرفت که انتقال از دوره نوسنگی به انتقالی کالکولیتیک در این محوطه به صورت ناگهانی صورت نگرفته، بلکه با توجه به پیشرفت های تکنولوژیکی در صنعت سفالگری، انتقال بین این دو دوره به صورت تدریجی و با گذشت زمان درازی صورت گرفته است.

دو گونه سفال نوسنگی در مجومه سفالی به دست آمده از این کاوش ها قابل تشخیص و طبقه بندی می باشد: یک دسته سفال های خشن و ساده و دسته دیگر سفال های منقوش ظریف و متوسط می باشند. سفال های خشن دارای پخت بسیار نامناسب و پوک می باشند. با توجه به حرارت نامتناسبی که به این سفال ها وارد شده، بخش هایی از آن قرمز و بخش هایی دوده زده می باشد. این موارد نشانگر آن است که این سفال ها در کوره های باز که کنترلی بر روی نحوه حرارت دادن در آن ها وجود ندارد، پخت شده اند. این سفال ها دارای آمیزه آلی ( کاه درشت ) می باشند و در سطح سفال نیز خلل و فرج بزرگی که در اثر سوختن آمیزه ایجاد شده بر جای مانده است. روی این سفال ها را با پوشش بسیار غلیظی پوشانده شده اند که به آسانی از بدنه ظرف جدا می شود.

گاه نگاری مقایسه ای سفال های تپه پردیس و مقایسه آن با استقرارهای پیش از تاریخ دشت تهران

نتیجه گیری

با اینکه دشت تهران سال های متمادی است که مورد کاوش ها و مطالعات باستان شناسی قرار می گیرد، ولی متاسفانه تا سال های اخیر کاوش های هدفمند و علمی دقیقی در محوطه های این منطقه صورت نگرفته بود و حفاری های گسترده و بزرگی همچون کاوش چشمه علی توسط اشمیت بیشتر برای بدست آوردن اشیاء موزه ای صورت گرفته بود. اما در سال های اخیر و با کاوش های مجدد دکتر فاضلی در تپه چشمه علی و تپه پردیس قرچک ورامین و ارائه گاهنگاری مطلق با استفاده از روش کربن 14 و همچنین مطالعات میان رشته ای مانند استخوان جانورشناسی و گیاه باستان شناسی و همچنین مطالعات زمین باستان شناسی، دریچه ای نو به مطالعات باستان شناسی در این حوزه باز نمود و با ارائه سوالات و فرضیات جدید سعی در هر چه علمی تر کردن این مطالعات در این بخش از ایران نمود.

بر این اساس به دلیل این که تنها دو محوطه چشمه علی و پردیس دارای تاریخ های مطلق قابل استناد و حفاری های روشمند و علمی بوده اند، از این دو محوطه به عنوان مبنایی برای مطالعات مقایسه ای در این پایان نامه بهره گرفته شده است.

در کاوش های مجدد تپه چشمه علی ادوار مختلف پیش از تاریخی شامل دورهای نوسنگی جدید، انتقالی کالکولتیک و کالکولتیک قدیم شناسایی شد، این نکته لازم به تذکر است که این محوطه همه دوره های مختلف کالکولتیک و حتی آثاری از دوره های تاریخی و اسلامی را داشته و در کاوش های اشمیت شناسایی شده است ولی متاسفانه امروزه تنها سه دوره فوق باقی مانده است.

تپه پردیس برای اولین بار در سال 1383 مورد کاوش های لایه نگاری و سپس در طی دو فصل دیگر کاوش های گسترده ای در آن صورت گرفت. در این محوطه دوره های نوسنگی جدید، انتقالی کالکولتیک، کالکولتیک قدیم شناسایی شد. بر بالای تپه نیز آثاری از دوره اشکانی به چشم می خورد. بر روی لایه های سطحی این محوطه آثاری از دوره های کالکولتیک میانی و جدید نیز شناسایی شد ولی متاسفانه در کاوش هایی که طی سه فصل در این محوطه صورت گرفت، هیچ لایه فرهنگی که معرف این دوره باشد، شناسایی نگردید. لاز م به ذکر است که در کنار تپه پردیس گورستانی متعلق به عصر آهن نیز شناسایی و کاوش گردید. بر اساس یافته های به دست آمده از تپه پردیس این محوطه بر اساس آنچه باقی مانده است، صرفا محوطه ای صنعتی برای تولید سفال بوده و هیچ گونه آثار معماری متعلق به فضاهای مسکونی در آن شناسایی نشده است. تمامی فضای معماری بسیار پیشرفته و منحصر به فردی که از این محوطه شناسایی شده مربوط به کوره های سفالگری و فضاهای کارگاهی مربوط به تولید سفال بوده است و هنوز آثاری از بخش مسکونی این محوطه شناسایی نشده که به احتمال بسیار قوی این بخش در اثر خاک برداری های گسترده ای که توسط کوره های آجر پزی صورت گرفته، به صورت کامل از بین رفته است.

فن و هنر سفال گری در دوران پیش از تاریخ فلات مرکزی که دشت تهران نیز جزیی از آن محسوب می گردد، دارای فراگیری و شباهت های بسیار زیادی در کلیه محوطه های شناسایی شده می باشد. در زیر به هر یک از این دوره ها اشاره شده و ویژگی های سفالی و تزیینات هر دوره به صورت مجزا توضیح و توصیف می گردد:

دوره نوسنگی جدید

قدیمی ترین شواهد سفالگری در فلات مرکزی و دشت تهران که تاکنون گزارش شده مربوط به دوره نوسنگی جدید یا سیلک I می باشد که اولین بار در تحتانی ترین لایه ها ی تپه سیلک شمالی توسط گریشمن شناسایی و معرفی گردید و سپس در تمامی کاوش هایی که در محوطه های فلات مرکزی که دارای این دوره فرهنگی باشند از این گونه سفال شناسایی شده است. این سفال ها بیشتر شامل ظروف دهانه بازی هستند که با پوششی نسبتا ضخیم پوشیده شده اند و در حرارت نامناسبی پخته شده اند به صورتی که در بسیاری موارد مغز سفال دود زده می باشد، عموما از مواد گیاهی و آلی به عنوان آمیزه در این سفال ها بهره گرفته شده بصورتی که اثر آن به خوبی در مغز سفال قابل تشخیص است. این سفال ها دارای طیف های مختلف رنگ نخودی می باشند و با نقوش هندسی گوناگونی که شامل نقوش نردبانی، مورب، نوارهای افقی و عمودی و ............ تزیین شده اند. این نکته قابل تذکر است که این نقوش هم در بیرون سفال و هم در داخل آن پیاده شده اند و یکی از ویژگی های سفال های نوسنگی جدید این است که هم داخل و هم بیرون سفال صرفا با نقوش هندسی تزیین شده است. تنوع نقوش هندسی در این دوره بسیار چشمگیر است.

4-3 دوره انتقالی کالکولتیک

درفلات مرکزی ایران پس از دوره نوسنگی جدید سفال های دوره انتقالی کالکولتیک با ویژگی های کاملا شاخص و بارز خویش در محوطه های پیش از تاریخی ظاهر می گردد که این گونه سفال را با نام های سیلک II و چشمه علی نیز شناخته می شوند. این سفال ها از حرارت بسیار مناسبی برخوردار بوده و دارای گل کاملا ورز داده ای هستند، آمیزه آن ها هم آلی و هم غیر آلی است و سفال های شاخص این دوره بسیار ظریف می باشند به صورتی که گاهی ضخامت آن ها حتی تا 2 میلیمتر نیز می رسد. رنگ این سفال ها در طیف های مختلف قرمز از بسیار پر رنگ تا کم رنگ و در مواردی متمایل به قهوه ای قرار دارد.در دوره انتقالی کالکولتیک نقوش بکار گرفته شده جهت تزیین سفال ها به طور کلی با شیوه تزیین در دوره نوسنگی جدید متفاوت شده است. در این دوره دیگر داخل سفال ها تزیین نشده و فقط بخش بیرونی سفال با نقوش بسیار متنوع تزیین می گردند. بر خلاف دوره نوسنگی جدید که تنها از نقوش هندسی برای تزیین سفال های استفاده می شد، در این دوره از نقوش بسیار متنوع هندسی، گیاهی، حیوانی و حتی انسانی برای تزیین بدنه سفال ها استفاده می شده است. در موارد متعددی این نقوش به صورت ترکیبی بر روی سفال ها ی این دوره دیده می شود.

نقوش هندسی را می توان به دسته های مختلف همانند لوزی، مثلث، دایره، بیضی، خطوط متقاطع، افقی و عمودی و زیگزاگی، خطوط موج دار و مورب و همچنین ترکیب این نقوش در نظر گرفت. دایره و بیضی نیز از نقوشی است که بر روی این نوع سفال به صورت هایی مختلف و متنوعی به صورت گسترده ای استفاده شده است. در بسیاری از موارد همانند لوزی ها، فضای داخلی دایره ها را نیز با خطوط عمودی و افقی و یا متقاطع پر نموده اند.

نقوش حیوانی در سه گروه 1- نقش گاو ( این نقش تنها در کاوش های صورت گرفته در تپه پردیس شناسایی و معرفی شده است.) 2- نقش بز ( در این دوره تنوع گسترده ای از نقوش بز بر روی سفال ها دیده می شود. از نقوشی که کاملا انتزاعی و در حال جست و خیز تا ردیفی از نقوش بز که گاه بر روی هم و گاه در کنار هم از چپ به راست و یا از راست به چپ بر روی بخش یک سوم بالایی سفال ها طراحی شده اند ) و 3- نقش پرندگان گردن دراز ( این گونه نقش نیز دارای تنوع گسترده ای در دوره انتقالی کالکولتیک می باشد، گاهی پرندگانی با گردن های بلند و بدن کوچک و پاهای بسیار بلند و گاهی نقوش پرندگان در حال پرواز بر روی سفال ها طراحی شده اند، در مواردی این پرندگان به صورت دسته جمعی از راست به چپ و گاهی از چپ به راست و در مواری بر روی هم نیز نشان داده شده اند.) قابل طبقه بندی هستند. این نقوش به صورت کامل واقع گرایانه ترسیم نگردیده اند و همیشه در طراحی بعضی از قسمت های بدن همانند شاخ در بز و گاو یا گردن در پرندگان اغراق گردیده است.

نقوش انسانی دسته ای دیگر از نقوش استفاده شده در دوره انتقالی کالکولتیک است که درصد بسیار پایینی را شامل می شود و به ندرت به دست آمده اند. در این نقش که تنها بر یک تکه سفال دیده شده است عده ای برهنه دست های یکدیگر را ظاهرا در حال رقص یا احتمالا در اجرای مراسم خاصی گرفته و از چپ به راست در حرکتند . سروپاها از نیمرخ و شانه ها از روبه رو نمایش داده شده است.

دوره کالکولتیک قدیم

در دوره کالکولتیک قدیم یا سیلک III 1-3 تفاوت هایی با دوره قبل دیده می شود، مخصوصا تنوع نقوش کمتر گردیده و پخت سفال نیز به کیفیت دوره قبل نیست. سفال ها این دوره دارای رنگ زمینه قرمز و حرارت تقریبا متناسب می باشند. آمیزه این نوع سفال ها بسته به فرم و اندازه سفال متفاوت است. سفال هایی که مربوط به ظروف ظریف می باشند دارای آمیزه غیر آلی و ظروف خشن دارای آمیزه آلی می باشند. نقوش این سفال ها نیز بیشتر هندسی و تنها در موار اندکی نقوش گیاهی ( اسفند ) در این سفال ها دیده می شود. نکته جالب توجه این که تعدادی سفال های خشن، ساده با آمیزه آلی که از حرارت بسیار نامناسبی نیز برخوردار می باشند، از لایه های مربوط به دوره کالکولیتیک قدیم به دست آمده است. این سفال ها دارای پوشش بسیار غلیظی می باشند که در بسیار از مواقع به راحتی می توان آن را از بدنه سفال با خراشیدن ناخن جدا نمود. بیشتر این سفال ها ساده و در مواردی نقوش افزوده ساده به صورت خطوط افقی موازی بر روی لبه این گونه سفال دیده می شود.

دوره کالکولتیک میانی

سفال های مربوط به دوره کالکولتیک میانی یا دروه سیلک III 4-5 دارای کیفیت به مراتب بهتر از دوره قبل و تنوع نقوش بسیار بیشتری می باشند. این سفال ها در حرارت بسیار مناسبی پخته شده و بستگی به نوع ظرف دارای آمیزه های آلی و غیر آلی می باشند. رنگ این سفال ها در طیفی از قرمز تا قهوه ای کم رنگ قرار گرفته و برای تزیین آن ها به صورت گسترده ای از نقوش هندسی بسیار متنوع، نقوش گیاهی عموما نقش معروف به اسفندی و نقوش حیوانی که به صورت بسیار زیاد و بوفور بر روی این سفال ها دیده می شود. نقوش حیوانی استفاده شده شامل نقش بز ( نقوش بز خود به گونه های متنوعی قابل دسته بندی است)، نقش گاو ( از نقش گاو در این دوره به صورت گسترده ای برای تزیین بخش بالایی سطح خارجی سفال استفاده شده که بصورت چپ به راست نشان داده شده اند، ویژگی خاص این نقوش نوع طراحی شاخ آن ها است که همانند خرطومی نشان داده شده است. نقوش گاو هم به صورت بسیار ظریف و دقیق و هم به صورت نقوشی که دقت کافی در طراحی آن ها نشده بر حسب نوع ظرفی که نقش بر روی آن استفاده شده، نشان داده شده اند.) و نقوش پرندگان ( نقوش پرندگان نیز همانند دوره انتقالی کالکولتیک دارای تنوع بسیار گسترده ای است. ) می شود. در مواد زیادی نیز از نقش مار به صورت افقی از چپ به راست و گاهی به صورت عمودی به صورتی که سر مار به سمت لبه ظرف است، استفاده شده است. نکته جالب این که در موارد زیادی نقش مار بصورت ترکیبی با نقوش دیگر مخصوصا نقش گاو همراه است و کمتر به صورت منفرد از آن برای تزیین سفال بهره گرفته شده است. فرم سفال در این دوره دارای تنوع زیادی است و از خمره های بسیار بزرگ ذخیره سازی تا کاسه های بسیار کوچک با تزیینات زیاد را شامل می شود. در بیشتر موادر کف سفال ها بجز خمره های ذخیره سازی معقر می باشد.

دوره کالکولتیک جدید

شواهد و مدارک مربوط به این دوره در محوطه های زیادی در دشت تهران به دست نیامده است و هنوز حفاری های کاملی در لایه های مربوط به این دوره صورت نگرفته است. با این حال سفال های این دوره دارای کیفیت بسیار خوبی هستند و از تکنولوژی پیشرفته ای در تولید آن ها استفاده شده است. تقریبا تمامی این سفال ها چرخ ساز هستند و در حرارت بسیار مناسبی پخته شده اند. رنگ این سفال ها بر خلاف دوره های قبل به نخودی تغییر رنگ داده و نقوش صرفا بر بخش خارجی سفال ها طراحی شده است. تنوع نقوش مخصوصا نقوش حیوانی و انسانی در این دوره بسیار بیشتر از ادوار قبلی است. برای اولین بار در این دوره از نقوش حیوانات گوشت خواری همانند پلنگ بر روی سفال ها استفاده می شود. نقش انسان نیز در این دوره بر روی سفال ها پدیدار می شود و گاهی این نقوش نیز با نقوش حیوانی ترکیب شده است.