به گفته ی کارشناسان پرشین هتل، مشهد مقدس با داشتن تاریخی چند هزار ساله، شهری سرشار از آثار تاریخی و معماری باارزش است. در کنار حرم مطهر امام رضا (ع) که شاهکار معماری اسلامی محسوب می شود، آثار دیگری نیز در این شهر مقدس وجود دارند که هر کدام قطعه ای از تاریخ کهن این سرزمین را در خود نهان دارند. یکی از این آثار گرانبها، گنبد خشتی مشهد است که به عنوان قدیمی ترین بنای تاریخی مشهد پس از حرم مطهر رضوی، نگینی درخشان در دل این شهر محسوب می شود.
این بنای باشکوه که قدمتش به بیش از ۶۰۰ سال پیش باز می گردد، نه تنها از لحاظ معماری حائز اهمیت است، بلکه به دلیل کارکردهای مذهبی و فرهنگی خود نیز در میان مردم مشهد جایگاه ویژه ای دارد.
بازدید از این اثر تاریخی برای هر کسی که قصد سفر به مشهد دارد، تجربه ای فراموش نشدنی خواهد بود و فرصت مناسبی برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ غنی این شهر فراهم می کند. پرشین هتل با انواع خدمات رزرو هتل و تور همواره در تلاش است که اقامتی راحت برای سفری به یاد ماندنی برای شما فراهم کند. با این مطلب از مجله گردشگری همراه باشید
تاریخچه گنبد خشتی
گنبد خشتی مشهد که به نام رسمی آرامگاه امیرسلطان غیاث الدین محمد شناخته می شود، تاریخی کهن و پربار دارد. این بنای تاریخی در دوره تیموری ساخته شده و بر اساس کتیبه موجود در آن، ساخت آن به سال ۸۳۲ هجری قمری بازمی گردد که همزمان با دوران سلطنت شاهرخ تیموری بوده است. بازدید از این اثر تاریخی می‌تواند بخشی از سفر معنوی و فرهنگی شما به مشهد باشد. اگر قصد سفر دارید، می‌توانید با رزرو هتل مشهد اقامتی راحت و نزدیک به جاذبه‌های تاریخی و مذهبی این شهر داشته باشید.
سلطان غیاث الدین محمد که در این مکان مقدس آرام گرفته، از سادات موسوی مشهور مشهد بوده و نسب شریفش با هفده واسطه به امام موسی کاظم (ع) می رسد. او یکی از نقبایی بوده که مسئولیت اداره حرم مطهر امام رضا (ع) را بر عهده داشته است. بازدید از این مکان ارزشمند می‌تواند بخشی از برنامه شما در تور مشهد باشد.
بر روی سنگ مزار این سید بزرگوار عبارت مرتضی، اعظم سلطان النقباء، غیاث الدنیا و الدین، امیر سلطان محمد بن سلطان النقباء بدر المله والدین طاهر حکاکی شده که نشان دهنده جایگاه والای او در جامعه آن زمان است.
اهمیت خانوادگی و اجتماعی
اجداد سلطان غیاث الدین از قرن پنجم تا نهم هجری قمری، وظیفه نگهداری و اداره حرم امام رضا (ع) را بر عهده داشته اند. این خانواده به قدری نفوذ و احترام داشته که نام آنها بر روی اشیای مختلف تاریخی آستان قدس مانند کاشی های سنجری و سنگاب خوارزمشاهی حکاکی شده است. چنین جایگاهی نشان دهنده اهمیت این خانواده در تاریخ مشهد و اداره امور مذهبی این شهر مقدس است.
ویژگی های معماری گنبد خشتی
ساختار معماری گنبد خشتی مشهد نمونه بارزی از هنر و معماری دوره تیموری است که با ظرافت و زیبایی خاص خود توجه هر بیننده ای را جلب می کند. این بنا از نظر معماری به دو بخش اصلی تقسیم می شود که هر کدام ویژگی های منحصر به فرد خود را دارند
بخش اول که فضای زیر گنبد را تشکیل می‌دهد، دارای هشت ورودی و چهار شاه‌نشین است. این طراحی خاص باعث ایجاد فضایی دلنشین و روحانی شده که زائران را به تأمل و عبادت دعوت می‌کند. بخش دوم که خود بقعه را تشکیل می‌دهد، با ظرافت خاصی طراحی شده تا آرامش و سکینه را در فضا حاکم کند. در برنامه‌های تور مشهد با قطار بازدید از این اثر تاریخی فرصتی ارزشمند برای لمس معماری اصیل ایرانی خواهد بود.
مشخصات فنی بنا
ورودی گنبد خشتی از سطح زمین پایین تر قرار گرفته و برای دسترسی به آن باید از دالانی مسقف به ارتفاع تقریبی ۴ متر عبور کرد. این دالان به طول حدود ۵ متر طراحی شده که به محوطه اصلی ضریح منتهی می شود. محوطه داخلی ضریح ابعاد ۹.۵ در ۷ متر دارد و ارتفاع سقف آن به حدود ۱۲ متر می رسد. خود ضریح نیز ابعاد ۲ در ۱.۸ متر و ارتفاع حدود ۳ متر دارد که از جنس آهن ساخته شده است.
گنبد این بنا که دلیل نامگذاری آن نیز هست، کاملاً از خشت ساخته شده است. این گنبد در ابتدا فاقد هرگونه کاشی کاری بوده اما در دوران های بعدی، ساقه گلدسته آن کاشی کاری شده و سوره توحید بر روی آن نقش بسته است. چنین تغییراتی نشان دهنده توجه مستمر به حفظ و زیباسازی این اثر تاریخی در طول قرون گذشته بوده است.
نقش مذهبی و فرهنگی
گنبد خشتی مشهد نه تنها یک اثر تاریخی است، بلکه نقش مهمی در زندگی مذهبی و فرهنگی مردم مشهد داشته و همچنان دارد. این مکان مقدس برای زائران و مجاوران بسیاری از نقاط مختلف کشور و حتی خارج از ایران، مقصدی مناسب برای زیارت و دعا محسوب می شود.
امامزاده سید محمد که در این مکان مدفون است، در میان مردم مشهد با عناوین مختلفی شناخته می شود. او را امامزاده سید محمد، سلطان حمد و گاهی شاهزاده محمد می نامند. اما جالب توجه این است که در میان مردم به لقب فقیر برار نیز معروف بوده، زیرا برخی از مردم قدیم او را یکی از برادران امام رضا (ع) می دانسته اند.
سنت نذر نان و ماست
یکی از جالب ترین و منحصر به فردترین ویژگی های گنبد خشتی، سنت نذر نان و ماست است که بیش از ۲۰۰ سال است در این مکان مقدس ادامه دارد. به همین دلیل امامزاده سید محمد در میان مردم به امامزاده نون ماستی یا آقا نون ماستی معروف شده است.
این سنت ریشه در تاریخ شفاهی مردم مشهد دارد. بر اساس روایات منتقل شده، زمانی که هنوز گنبد خشتی ساخته نشده بود، در مجاورت این مکان قبرستانی وجود داشت که زنان در روزهای سه شنبه پس از زیارت مزار امامزاده، نذر خود را در آنجا ادا می کردند. آداب خاصی برای این نذر وجود دارد که شامل نیت کردن، گفتن دعای مخصوص و بستن سنجاق به پوشش روی مزار است.
بازسازی و مرمت های انجام شده
گنبد خشتی در طول تاریخ خود چندین بار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. اولین بازسازی عمده آن در دوران صفوی انجام شده و در آن زمان بنا کاملاً ساده و فاقد کاشی کاری و گلدسته بوده است. در دوران قاجار نیز مرمت دیگری انجام شد که طی آن فضای داخلی بنا رنگ آمیزی و تزئین شد و کتیبه های جدیدی در زیر گنبد نصب گردید.
آخرین مرمت بزرگ این بنای تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی خراسان رضوی از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ انجام شد. در جریان این مرمت، بخشی از کتیبه های اصیل دوره تیموری که زیر رنگ های بعدی پنهان شده بودند، آشکار شدند. این کتیبه ها حاوی آیات سوره های ملک و واقعه هستند که بر زیبایی و اهمیت مذهبی این مکان می افزایند.
کتیبه ها و تزیینات
در حال حاضر گنبد خشتی دارای دو کتیبه قرآنی است. کتیبه ای که بر روی آن سوره واقعه نوشته شده، بر روی چهار طاق قرار دارد و کتیبه حاوی سوره مبارکه ملک نیز روی بخش داخلی گنبد نصب شده است. این کتیبه ها نه تنها جنبه تزئینی دارند، بلکه فضای معنوی ویژه ای را در محیط ایجاد می کنند.
موقعیت جغرافیایی و دسترسی
گنبد خشتی در موقعیت بسیار مناسبی در مرکز شهر مشهد واقع شده است. این بنای تاریخی در ابتدای خیابان طبرسی، در کوچه ای به همین نام و در مجاورت کوچه سیاه آب قرار دارد. دسترسی به این مکان از طریق خیابان طبرسی، نرسیده به میدان طبرسی، بازارچه احسان و کوچه خشتی امکان پذیر است.
یکی از مزایای مهم موقعیت گنبد خشتی، نزدیکی آن به حرم مطهر امام رضا (ع) است. اگر از وسیله نقلیه استفاده کنید، تنها ۴ دقیقه از حرم فاصله دارد و اگر قصد پیاده‌روی داشته باشید، کمتر از ۱۵ دقیقه زمان نیاز خواهید داشت. همین نزدیکی باعث شده که بسیاری از زائران پس از زیارت حرم مطهر، به این مکان مقدس نیز سر بزنند. برای زائرانی که به دنبال اقامت در نزدیکی این دو مکان ارزشمند هستند، هتل رضوان مشهد یکی از بهترین گزینه‌ها به شمار می‌آید. این هتل با امکانات رفاهی مناسب، دسترسی آسان به حرم و فاصله کوتاه تا گنبد خشتی، شرایطی ایده‌آل را برای مسافران فراهم کرده است.
امکانات و خدمات اطراف
قرارگیری گنبد خشتی در مرکز شهر مشهد، امکان دسترسی آسان به سایر جاذبه‌های گردشگری و تاریخی شهر را فراهم می‌کند. زائران و گردشگران می‌توانند پس از بازدید از این بنای تاریخی، به اماکن دیگری نظیر روستای ارگ، مدرسه عباس قلی‌خان و سایر آثار تاریخی مشهد مراجعه کنند. همچنین قرارگیری در بازارچه احسان، فرصت خوبی برای خرید سوغات و صنایع دستی محلی فراهم می‌آورد. بنابراین هنگام رزرو هتل بهتر است به موقعیت مکانی آن نیز توجه کنید تا علاوه بر نزدیکی به حرم مطهر و گنبد خشتی، دسترسی راحتی به سایر جاذبه‌ها و بازارهای محلی داشته باشید
اهمیت گردشگری و ثبت ملی
گنبد خشتی به دلیل ارزش تاریخی و معماری فوق العاده خود، در تاریخ ۱۶ دی ۱۳۴۵ با شماره ثبت ۶۱۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این ثبت نشان دهنده اهمیت و جایگاه ویژه این بنا در میراث فرهنگی کشور است و باعث توجه بیشتر مسئولان و گردشگران به حفظ و معرفی آن شده است.
برای گردشگران و علاقه مندان به تاریخ و معماری، بازدید از گنبد خشتی تجربه ای آموزنده و لذت بخش خواهد بود. این بنا نمونه عالی از معماری دوره تیموری است و امکان آشنایی با سبک های معماری کهن ایران را فراهم می کند. علاوه بر این، آشنایی با سنت های محلی نظیر نذر نان و ماست، تصویری جالب از فرهنگ مردم مشهد ارائه می دهد.
برای کسانی که قصد رزرو هتل مشهد را دارند، بازدید از گنبد خشتی می تواند یکی از برنامه های جذاب سفر باشد. این مکان به دلیل نزدیکی به مرکز شهر و حرم مطهر، به راحتی قابل دسترسی است و نیاز به زمان زیادی ندارد.
گنبد خشتی؛ تجربه‌ای تاریخی و فرهنگی در مشهد
گنبد خشتی مشهد بیش از یک بنای تاریخی است؛ این مکان نمادی از پیوند تاریخ، معماری، مذهب و فرهنگ محلی محسوب می شود. با بیش از ۶۰۰ سال قدمت، این بنا شاهد رویدادهای مختلف تاریخی بوده و همچنان به عنوان مکانی زنده و پویا، نقش خود را در زندگی مذهبی و فرهنگی مردم مشهد ایفا می کند.
بازدید از این اثر تاریخی نه تنها فرصتی برای آشنایی با معماری زیبای دوره تیموری فراهم می کند، بلکه امکان درک عمیق تری از فرهنگ و سنت های مردم مشهد را نیز به همراه دارد. سنت نذر نان و ماست که صدها سال است در این مکان ادامه دارد، نشان دهنده پیوند عمیق مردم با این مکان مقدس است.
نتیجه گیری
برای هر کسی که تمایل دارد سفری فراتر از زیارت معمولی به مشهد داشته باشد، گنبد خشتی مقصدی ایده آل است. این مکان فرصت مناسبی برای تأمل، آرامش و آشنایی با بخشی از تاریخ غنی ایران فراهم می کند. پرشین هتل برای کسانی که قصد رزرو تور مشهد دارند، این مکان را به عنوان یکی از جاذبه های مهم شهر توصیه می کند.
در نهایت، گنبد خشتی تنها یک بنای تاریخی نیست، بلکه پلی است میان گذشته و حال که امکان تجربه فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی را فراهم می سازد. برای تکمیل تجربه سفر به مشهد، می توانید از خدمات رزرو تور و هتل وبسایت پرشین هتل استفاده کنید تا سفری به یاد ماندنی داشته باشید.
