به گفته ی کارشناسان پرشین هتل ، شهر مقدس مشهد که همواره قطب زیارت و معنویت بوده، در دل خود گنجینه هایی از معماری ایرانی را نگهداری کرده است. یکی از این آثار گرانبها، مدرسه عباس قلی خان شاملو است که در ابتدای خیابان نواب صفوی، تنها قدم هایی تا حرم مطهر امام رضا (ع) قرار دارد.
این بنای تاریخی که مربوط به دوران طلایی صفویان است، نه تنها نمادی از هنر معماری ایرانی محسوب می شود، بلکه یکی از مراکز مهم علمی و آموزشی مشهد نیز به شمار می رود.
مدرسه عباس قلی خان شاملو که در سال 1077 هجری قمری بنا شده، تنها مدرسه باقی مانده از دوران صفوی در مشهد است. این اثر ارزشمند در سال 1357 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و امروزه به عنوان یکی از مراکز حوزه علمیه مشهد فعالیت می کند.
بازدیدکنندگان این مدرسه تاریخی، فرصت تماشای شاهکاری از معماری صفوی را خواهند داشت که پس از گذشت بیش از سه قرن، همچنان رونق و شکوه خود را حفظ کرده است. با این مطلب از مجله گردشگری همراه باشید .
تاریخچه مدرسه عباس قلی خان شاملو
مدرسه عباس قلی خان شاملو را شخصیتی برجسته از دوران صفوی به نام عباس قلی خان بیگلر بیگی بنا نهاد. این حاکم قدرتمند خراسان که از طایفه شاملو بود، در طول 34 سال حکومت خود بر خراسان بزرگ که تا شهر هرات امتداد داشت، کارهای عمرانی بسیاری انجام داد. عباس قلی خان شاملو از نسل بیگلر بیگی های خراسانی بود که اجدادش نیز حکومت مشهد و هرات را بر عهده داشتند. برای مسافرانی که قصد بازدید از این اثر تاریخی را دارند، گزینه‌های مختلفی جهت رزرو هتل مشهد در نزدیکی این مکان وجود دارد تا اقامتی راحت و دلنشین را تجربه کنند.
آنچه عباس قلی خان را از سایر حکمرانان زمانه اش متمایز می کرد، علاقه شدید او به علم و دانش بود. او برخلاف بسیاری از حکمرانان مستبد آن دوران، شاعر و اهل ادب بود و شاعران معروف زمان به دستگاه حکومتی اش آمد و شد داشتند. این ویژگی باعث شد تا او تصمیم بگیرد مدرسه ای بزرگ و باشکوه در نزدیکی حرم امام رضا (ع) بنا کند. برای بازدید از این بنای تاریخی و مذهبی ارزشمند، انتخاب گزینه‌هایی مانند تور مشهد می‌تواند بهترین فرصت برای تجربه سفری متفاوت و معنوی باشد.
دوران ساخت و تأسیس
کلنگ تأسیس مدرسه عباس قلی خان شاملو در یکی از روزهای سال 1077 هجری قمری، صبح زود بعد از اقامه نماز صبح به زمین زده شد. این مدرسه به دستور شاه سلیمان صفوی ساخته شده و نام سازنده در کتیبه سردر ورودی مدرسه قابل مشاهده است. ساخت این بنا در دوران حکومت سلطان سلیمان صفوی صورت گرفت و به عنوان یکی از پروژه های عمرانی مهم آن دوران محسوب می شود.
مسافرانی که برای رزرو هتل مشهد اقدام می کنند، اغلب بازدید از این مدرسه تاریخی را در برنامه سفر خود قرار می دهند. مدرسه عباس قلی خان شاملو در طول تاریخ فراز و نشیب های بسیاری را تجربه کرده است. پس از مرگ بنیانگذارش، مدیریت آن دست به دست میان متولیان مختلف گشت و در برخی دوران ها دچار رکود و انحطاط شد.
احیای مجدد مدرسه
در سال 1974، مرتضی خان سپهری شاملو که ادعا می کرد هفتمین نسل بعد از عباس قلی خان شاملو است، پس از 12 سال تلاش، موفق شد اداره امور مدرسه را به عهده بگیرد. او با صرف هزینه های بسیار، مدرسه را به دوران شکوفایی خود بازگرداند.
امروزه تولیت مدرسه عباس قلی خان زیر نظر نوادگان نسل هفتم مرحوم عباس قلی خان شاملو است و از نظر علمی و آموزشی تحت نظر مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان اداره می شود.
در سال 1334 هجری شمسی، کتابخانه ای به این بنا اضافه شد که توسط فردی به نام سید علی بهشتی وقف شد. این کتابخانه که به نام « کتابخانه سید » مشهور است، نیاز علمی مدرسه را تأمین می کند. بعد از راه اندازی کتابخانه، به همت سید علی بهشتی، کتاب های اولیه به کتابخانه افزوده شد و این روند توسط واقفان و مسئولین ادامه پیدا کرد.
معماری و ویژگی های بنا
مدرسه عباس قلی خان شاملو به سبک معماری دوران صفوی ساخته شده و یکی از شاهکارهای معماری ایران محسوب می شود. این بنا در دو طبقه و در چهار ضلع دارای چهار ایوان ساخته شده که بیش از 100 حجره را در خود جای داده است. طبقه اول به وسیله 12 راه پله به طبقه دوم متصل می شود.
مصالح اصلی این بنا آجر بوده و تمامی مدرسه با آجر ساخته شده است. نمای آجری آن بسیار زیبا و چشم نواز است. در تزیینات مدرسه عباس قلی خان شاملو از کاشی کاری و مقرنس کاری های زیبا در رواق ها، حجره ها و ایوان ها استفاده شده است. این تزیینات با گچ بری و کاشی کاری تکمیل شده اند.
ایوان ها و فضاهای آموزشی
مدرسه عباس قلی خان دارای 3 ایوان بزرگ است که برای تدریس و برپایی مجالس درس ساخته شده بود. این ایوان ها همراه با ایوان های وسیع، مقرنس های چشم گیر، کاشی کاری های زبردستانه و حجره های ساده در کنار هم سبک معماری عصر صفویه را که در این مدرسه متجلی شده، به نمایش می گذارند.
ورودی اصلی بنا از قسمت انتهایی ایوان شمالی است که به خیابان نواب صفوی دسترسی دارد. سردر خوشبختانه بدون هیچ آسیبی به عقب کشیده شده است. در قسمت ورودی مدرسه عباس قلی خان شاملو کتیبه ای با نام عباس قلی خان شاملو به دستور شاه سلیمان صفوی وجود دارد.
تزیینات و هنر کاشی کاری
نمای ایوان غربی طبقه اول مدرسه عباس قلی خان، کاشی هفت رنگ و طبقه دوم کاشی معقلی کار شده است. در پیشانی طاق حجره ها در هر 2 طبقه کاشی هفت رنگ قرار گرفته است. از ویژگی های بارز معماری مدرسه، استفاده از کاشی کاری و مقرنس کاری در سردر ورودی، ایوان ها، حجرات و رواق هاست که نمایانگر هنر استادان صفوی در این زمینه است.
پرشین هتل به مسافران توصیه می کند که حتماً از نزدیک این شاهکار معماری را مشاهده کنند. کل نمای بیرونی مدرسه عقب نشینی شده است و این ویژگی باعث شده تا ساختمان در طرح توسعه حرم مطهر امام رضا (ع) حفظ شود.
اهمیت علمی و آموزشی
امروزه مدرسه عباس قلی خان شاملو یکی از مراکز مهم حوزه علمیه مشهد محسوب می شود. این مدرسه که تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی قرار دارد، همچنان به عنوان مرکز آموزش علوم دینی فعالیت می کند. حدود 180 طلبه فارغ التحصیل دانشگاهی در این مدرسه مشغول به تحصیل هستند.
برای پذیرش طلبه ها، تنها افرادی ثبت نام می کنند که سطح تحصیلات دانشگاهی را تمام کرده باشند و بعد از آن بخواهند وارد حوزه علمیه شوند. این ویژگی باعث شده تا سطح علمی مدرسه بالا باشد و از کیفیت آموزشی مناسبی برخوردار شود.
شخصیت های برجسته تربیت شده
در طول این سال ها، محصولات این مدرسه نام هایی ماندگار بوده که از جمله آنها می توان به افرادی مانند حاج فاضل خراسانی، آیت الله میرزا حسن صالحی، آیت الله میرزا موسی سبزواری و سید اسماعیل بلخی اشاره کرد. این شخصیت های برجسته نشان دهنده کیفیت علمی و آموزشی مدرسه عباس قلی خان شاملو در طول تاریخ است.
مدرسه عباس قلی خان امروزه یکی از عالی ترین حوزه های علمیه در ایران است که توسط حجت الاسلام محمدعلی نسقچی خیرآبادی مدیریت می شود. این مدیریت علمی باعث شده تا مدرسه همچنان نقش مهمی در تربیت طلاب و گسترش علوم دینی داشته باشد.
موقعیت جغرافیایی و دسترسی
مدرسه عباس قلی خان شاملو در آدرس «مشهد، ابتدای خیابان نواب صفوی» قرار دارد و تا حرم امام رضا (ع) کمتر از 500 متر فاصله دارد. این موقعیت عالی باعث شده تا بازدیدکنندگان حرم بتوانند به راحتی از این بنای تاریخی نیز دیدن کنند. مدرسه در حاشیه زیرگذر و در کنار حرم رضوی قرار گرفته است.
سمت غربی مدرسه مربوط به طرح توسعه حرم مطهر امام رضا (ع) است و سمت شرقی بنای مدرسه با چند مغازه از بازار حضرتی همسایه است. این موقعیت ممتاز باعث شده تا مدرسه همواره در کانون توجه زائران و گردشگران قرار داشته باشد.
راه های دسترسی
برای رسیدن به مدرسه عباس قلی خان شاملو، می توان از تاکسی، مترو و اتوبوس های درون شهری استفاده کرد. نزدیک ترین ایستگاه مترو، ایستگاه هفده شهریور است که پس از پیاده شدن در این ایستگاه، باید حدود 20 دقیقه پیاده روی کرد یا از تاکسی استفاده نمود.
افرادی که قصد رزرو تور مشهد با قطار را دارند، معمولاً بازدید از این مدرسه تاریخی را نیز در برنامه سفر خود قرار می دهند. پیدا کردن مدرسه کار چندان سختی نیست چون موقعیت مکانی عالی دارد و در نزدیکی حرم واقع شده است.
وقف ها و آثار عباس قلی خان
از عباس قلی خان شاملو وقف های بسیار باقی مانده است که شمار آن ها بیش از آن است که کسی به درستی بداند. اما بازار، گمرک و وقف هایی برای حرم مطهر رضوی از شاخص ترین آن ها هستند.
مدرسه ای به نام خودش در نزدیکی حرم مطهر رضوی یکی از وقف های پابرجا و ماندگار از عباس قلی خان محسوب می شود.
فلسفه وقف در زندگی
داستان جالبی در مورد وقف کردن اموال عباس قلی خان شاملو نقل شده است. روزی او از فرزندش علی مردان خان می خواهد که بعد از مرگش تمام اموال او را در راه رضای خدا وقف کند.
علی مردان خان در جواب پدر، چراغی را روشن کرده و در پشت سر پدر قرار می دهد به طوری که نور چراغ به روبه روی ایشان نتابد.
وقتی پدر علت این کار را جویا می شود، علی مردان خان می گوید: «اموالی که بعد از مرگ وقف شود مانند چراغی است که پشت سر روشن می شود و نوری برای نشان دادن راه ندارد!»
این گونه شد که عباس قلی خان شاملو مدرسه، چند حمام، بازار، کاروانسرا، زمین های کشاورزی و سایر اموال خود را در زمان حیات وقف کرد.
قسمت زیادی از زمین ها و بازارهای اطراف مدرسه که موقوفات این بنا بوده اند، با همکاری مسئولین قضایی و مقامات دولتی در حال تلاش برای بازگشت این بناها به حالت اولیه هستند. این تلاش ها نشان دهنده اهمیت و ارزش این آثار وقفی در شهر مشهد است.
جاذبه های نزدیک و برنامه ریزی سفر
از آنجا که مدرسه عباس قلی خان شاملو در نزدیکی حرم واقع شده است، بازدیدکنندگان می توانند بعد از بازدید از مدرسه، از سایر جاهای دیدنی که در نزدیکی این بنا وجود دارد نیز دیدن کنند. مسجد مجلل با فاصله 300 متری از مدرسه عباس قلی خان قرار دارد. همچنین برای اقامت، گزینه‌هایی مانند هتل ادریس مشهد که در خیابان نواب صفوی و در نزدیکی حرم قرار دارد، انتخابی مناسب خواهد بود.
بازارچه عباس قلی خان که یکی از قدیمی ترین بازارهای شهر مشهد است، در همین نزدیکی واقع شده است. متاسفانه این بازار بزرگ بخش زیادی از وسعت خود را در جریان گسترش حرم امام رضا و بازسازی و نوسازی مناطق اطراف از دست داده است.
باقی مانده این بازار بزرگ، یک بازارچه روباز در کوچه عباس قلی خان و در چند قدمی مدرسه علمیه عباس قلی خان شاملو است.
توصیه های سفر
مسافرانی که از خدمات رزرو تور پرشین هتل استفاده می کنند، بهتر است بازدید از مدرسه عباس قلی خان شاملو را در کنار بازدید از سایر جاذبه های تاریخی مشهد برنامه ریزی کنند.
برای رفتن به این مدرسه نیازی به پرداخت هیچ گونه هزینه ای نیست و در تمامی ساعات شبانه روز درب مدرسه به روی گردشگران باز است.
کوچه عباس قلی خان (کوچه لاله جدید) در حد فاصل خیابان نواب صفوی و خیابان امام رضا قرار دارد.
موقعیت عالی ابنیه عباس قلی خان مشهد این امکان را می دهد که در بازدید از این مجموعه، به بناهای تاریخی دیگری که نزدیکی آن دارند هم سری بزنید و یک روز بی نظیر را در تاریخ و هنر مشهد سپری کنید.
مدرسه امروز: میان سنت و مدرنیته
امروزه مدرسه عباس قلی خان شاملو به عنوان یکی از مراکز فعال حوزه علمیه مشهد شناخته می شود. این مدرسه که قدمتی 360 ساله دارد، همچنان نقش مهمی در آموزش علوم دینی ایفا می کند. محوطه مدرسه بسیار سرسبز و خنک است و از گرما و سر و صدای خیابان نواب خبری نیست.
تصور اینکه خاندان عباس قلی خان بعد از گذشت سال ها هنوز پابرجا هستند، شگفت انگیز به نظر می رسد. مرتضی سپهری شاملو و فرزندش، هفتمین نواده عباس قلی خان محسوب می شوند که امروزه مدیریت مدرسه را برعهده دارند.
حفاظت و نگهداری
مدرسه عباس قلی خان از جمله آثار معماری مشهد است که تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی خراسان قرار دارد. این نظارت باعث حفظ و نگهداری مناسب از این بنای تاریخی شده است. مدرسه به علت نزدیکی به حرم از اهمیت ویژه ای برخوردار است و همواره مورد توجه مسئولان میراث فرهنگی قرار دارد.
افرادی که برای رزرو هتل آپارتمان های مشهد اقدام می کنند و قصد اقامت در مشهد را دارند، بازدید از این مدرسه تاریخی را در برنامه سفر خود قرار دهند. خوشبختانه مدرسه عباس قلی خان شاملو تنها مدرسه ای است که از دوران صفویه در شهر مشهد باقی مانده و این ویژگی آن را به اثری منحصر به فرد تبدیل کرده است.
نتیجه گیری
مدرسه عباس قلی خان شاملو به عنوان یکی از درخشان ترین نمونه های معماری صفوی، نه تنها نمادی از هنر و تمدن ایرانی است، بلکه پلی میان گذشته و حال محسوب می شود. این بنای تاریخی که پس از گذشت بیش از سه قرن همچنان در قلب مشهد شکوه خود را حفظ کرده، گواه بر دوراندیشی و علاقه عباس قلی خان شاملو به علم و دانش است.
بازدید از این مدرسه، فرصتی منحصر به فرد برای آشنایی با معماری دوران طلایی صفوی و درک عمق فرهنگ ایرانی فراهم می کند. ایوان های باشکوه، کاشی کاری های هنرمندانه و فضای معنوی این مدرسه، تجربه ای فراموش نشدنی برای هر بازدیدکننده خواهد بود.
مدرسه عباس قلی خان شاملو امروزه نیز همچون گذشته، مرکزی زنده و پویا برای آموزش علوم دینی است و نقش مهمی در حفظ و انتقال میراث فرهنگی ایران به نسل های آینده ایفا می کند.
