راهنمای کامل زائرین حرم امام رضا (ع): از آداب زیارت تا اماکن متبرکه

حرم امام رضا (ع) از مکان‌های معنوی و یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری در کشور و شهر مشهد است که هر سال جمعیت زیادی از عاشقان زیارت را به سمت خود می‌کشاند تا در حال و هوای خاص این فضا قرار بگیرند. به حرم که وارد شوید جمعیت زیادی از ملیت‌ها و سنین مختلف را مشاهده می‌کنید که هرکدام به نیتی برای دیدن بارگاه ملکوتی آمده‌اند. اگر می‌خواهید برای اولین بار به زیارت امام رضا (ع) بروید ما در این مقاله فرصتی را برای شما فراهم می‌کنیم تا اطلاعات کاملی درباره این مکان مقدس به‌دست آورید.

آنچه از تاریخچه حرم امام رضا (ع) باید بدانید

قدمت این مکان تاریخی و زیارتی که محل دفن امام رضا (ع) است به دهه 610 هجری قمری برمی‌گردد، درست زمانی که مامون بعداز اینکه امام را به شهادت رساند، این مکان را برای خاکسپاری ایشان در نظر گرفت. از آن زمان تاکنون، حرم مطهر امام رضا (ع) برای مردم جایگاهی مقدس محسوب می‌شود و همیشه در طول تاریخ بعداز هر غارت و خرابی که توسط مهاجمان به‌وجود می‌آمد، این مکان بازسازی می‌شد. در زمان شاه طهماسب صفوی، آستان قدس مورد مرمت اساسی قرار گرفت تا جایگاه شکوهمندی درخور مقام بالای این امام ساخته شود که این فعالیت‌ها تا به امروز نیز ادامه پیدا کرده است.

مساحت حرم امام رضا (ع) چند هکتار است؟

با توجه به اینکه در طول تاریخ، بخش‌های متعددی به حرم اضافه شده درحال‌حاضر مساحت کلی این مکان مقدس به چیزی در حدود 12 هکتار می‌رسد که شامل قسمت‌های روباز و سرپوشیده می‌شود. از این مساحت، چیزی حدود 60هزار و 500 مترمربع به فضای سرپوشیده برای زائران اختصاص دارد و مابقی نیز شامل بخش‌های زیارتی یا غیرزیارتی می‌شود که در هر دوره زمانی توسط معماران ساخته شده است.
بدون شک، آستان قدس رضوی نمادی از شکوه و عظمت یک مکان زیارتی در کشور است که نظر افراد زیادی را از شهرهای داخلی و کشورهای دور و نزدیک به خود جلب می‌کند.

معماری حرم امام رضا (ع)

در واقع حرم امام رضا (ع) ازنظر نوع معماری، تاریخ، هنر و ارزش معنوی در جایگاه ویژه‌ای قرار دارد که شاید برخی از زائران هنوز با تمامی بخش‌های آن به‌خوبی آشنا نباشند. در هر قسمتی از آستان مقدس رضوی می‌توان جلوه‌ای زیبا و خاص از معماری ایرانی را مشاهده کرد که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند، اگر به‌طور کامل با تمامی قسمت‌های حرم آشنا نیستید در زیر به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

داخل حرم امام رضا (ع)

داخل حرم بخش‌های زیادی شامل ضریح، رواق، صحن و بسیاری موارد دیگر وجود دارد که طراحی منحصربه‌فردی دارند و درمجموع فضایی معنوی و شگفت‌انگیز را به نمایش می‌گذارد که دربرگیرنده قسمت‌های زیر است.

مرقد امام رضا (ع)

با ورود به حرم، مهم‌ترین قسمتی که می‌بینید روضه منوره یا همان گلزار نورانی بوده، این قسمت مساحتی در حدود 189 مترمربع دارد و مربوط به جایگاهی می‌شود که امام رضا (ع) به خاک سپرده شده است. طراحی این بنا به‌گونه‌ای است که در مرکز حرم قرار دارد و دیگر اماکن نیز در اطراف آن قرار گرفته‌اند، بعداز پیروزی انقلاب اسلامی ایران توجه ویژه‌ای به این مکان مقدس شد و وسعت آن نیز تا حد زیادی افزایش پیدا کرد.

ضریح امام رضا (ع)

ضریح امام رضا (ع) مساحتی نزدیک به 17.15 مترمربع از روضه منوره را در اختیار دارد که باید بدانید در دوره‌های تاریخی مختلف، تغییراتی در ساختار آن ایجاد شد تا به شکل امروزی درآمد. به‌طور کلی تاکنون چند ضریح مختلف روی مدفن امام رضا (ع) قرار گرفته است که با استفاده از مواد اولیه‌ای مثل چوب، طلا، فولاد و نقره ساخته شده‌اند و هنر دست معماران ایرانی را به رخ می‌کشند.

قبر امام رضا (ع)

زمانی که مامون، امام رضا (ع) را به شهادت رساند در واقع مکانی را که محل دفن پدرش یعنی هارون‌الرشید بود برای قبر ایشان در نظر گرفت. بااین‌اوصاف، مدفن اصلی امام رضا در بالای مقبره هارون قرار دارد.

سنگ قبر امام رضا (ع)

سنگ مرمرین که در سنه 6 هجری قمری ساخته شد، اولین سنگ بقعه متبرکه امام رضا بود که طولی 40 سانتی متر و عرضی 30 سانتی متری داشت. این سنگ قبر به دلیل قدمت بالایش بسیار با ارزش است و در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می شود. بر روی این سنگ قبر، تاریخ ولادت و تاریخ به شهادت رسیدن امام رضا (ع) به خط زیبای کوفی حکاکی شده است.

سنگ سفید مرمرین آهکی، دومین سنگ قبر امام مهربانی ها بوده که ابعاد آن با ابعاد سنگ مزار اول متفاوت می باشد. متراژ  دومین سنگ مزار مضجع شریف علی بن موسی الرضا (ع)، 60 سانتی متر طول و 40 سانتی متر عرض دارد. سنگ مزار دوم در حال حاضر بر روی سرداب حرم قرار دارد.

بعد از این 2 سنگ قبر، در سال 1379 همزمان با گذاردن ضریح جدید (ضریح پنجم)، سنگ مقبره بسیار زیبایی برای امام هشتم شیعیان ساخته شد. ابعاد سنگ مقبره جدید که به رنگ سبز چمنی می باشد 2،20 سانتی متر طول و 1،10 سانتی متر عرض دارد. قطر این سنگ که از معدن توران پشت یزد استخراج شده 90 سانتی متر و وزنی بالغ بر 3500 کیلوگرم داشته و به خط عربی حکاکی شده است. متن زیر بر سطح سنگ جدید مرقد امام رضا (علیه السلام) حک شده است:

(هذا هو المرقد الشریف للامام التقی النقی الصدیق الشهید، وارث الانبیاء والمرسلین، ثامن الائمه المعصومین من اهل بیت رسول رب العالمین، حجه الله علی الخلق اجمعین، سیدنا و مولانا ابی الحسن الرضا علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین)

(ولد بالمدینه فی الحادی عشر من ذی القعده عام 148 و استشهد بطوس فی آخر صفر سنه 203 من الهجره النبویه و قد جدّد هذا المضجع المطهر عام 1418 هـ.ق

ترجمه متن سنگ قبر

«این مرقد شریف امام پرهیزگار، پاک، راستگو، شهید و وارث پیامبران و فرستادگان پروردگار، هشتمین فرد از امامان معصوم اهل بیت پیامبر خدای جهانیان، حجت خدا بر تمام موجودات عالم، آقا و مولای ما ابوالحسن رضا، علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب (علیه السلام)، که سلام و درود خداوند بر تمام آنان باد.
در روز 11 ذی العقده سال 148 هـ.ق در مدینه متولد و در آخر ماه صفر سال 203 از هجرت پیامبر، در شهر توس شهید شد و این مرقد مطهر در سال 1418 هـ.ق بازسازی شد.

اشعار و خط های کتیبه

دو بیت زیر از اشعاری است که حضرت به قصیده دعبل خزاعی ملحق فرموده‌اند که بر سنگ حک شده:
و قبر بطوس یا لها من مصیبه * الحت علی الاحشاء بالزّفراتالی الحشر حتی یبعث الله قائماً * یُفرّجُ عنا الغمّ و الکربات
ترجمه : قبری در طوس است، چه عجب مصیبتی است،مصیبت آن با ناله‌‌های دردناک، آتش حسرت را تا روز قیامت در درون می‌افروزدتا اینکه خداوند قائمی را برانگیزد و اندوه و سختی‌‌ها را از ما برطرف سازد.
علاوه بر این، آیاتی از کلام الله مجید نیز زینت ‌بخش سنگ شده است:
بالای سر مبارک: یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی
پیش روی مبارک: انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل بیت و یطهرکم تطهیراً
پشت سر مبارک: سلام علی آل یاسین انا کذالک نجزی المحسنین انه من عبادنا المؤمنین
پایین پای مبارک: یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم
زیر خط‌‌های کتیبه نوشته شده است:
سلام علی آل طه و یس * سلام علی آل خیر النبیین
سلام علی روضه حل فیها * امام یُباهی به الملک و الدین

گنبد امام رضا (ع)

یکی از واضح‌ترین و شاخص‌ترین بخش‌های حرم امام رضا (ع) گنبد است که حتی از خیابان‌های اطراف نیز به‌راحتی دیده می‌شود و زائران با مشاهده آن، همیشه سلامی به سمت حرم نثار می‌کنند. گنبد حرم امام هشتم شیعیان پیشینه تاریخی دارد و برای اولین بار به دستور سنجر سلجوقی ساخته شد که با کاشی‌کاری‌های زیبا، نمای بیرونی آن را به‌شکلی هنرمندانه تزیین کردند.

پیشینه تاریخی و بانی گنبد

به یک روایت، مأمون پس از مرگ هارون و دفن او در بقعه هارونی، بر فراز بقعه قبه‌ای بنا کرد و به روایت دیگر، این بنا که یکی از تالارهای باغ منسوب به حمید بن قحطبه بود، خود قبه‌ای داشته است. به عقیده برخی مورخان، این قبه در حوادث خراسان مانند حمله سبکتکین در اواخر قرن چهارم، با آسیب حرم امام رضا تخریب شد و پس از آن سلطان محمود غزنوی در سال 400 هـ.ق حرم را بازسازی کرد و قبه‌ای بر فراز بقعه ساخت.

از آن زمان تا عصر سلجوقیان، حرم امام رضا با همان قبه باقی مانده بودتا اینکه در اوایل قرن ششم در عهد سلطان سنجر سلجوقی، شرف الدین ابو طاهر قمی، وزیر سلطان سنجر سلجوقی، ضمن تعمیر روضه منوره، اقدام به احداث گنبد بر فراز قبه کرد. آن گنبد همین گنبدی است که اکنون نهصد سال از احداث آن می‌گذرد. در زیر کتیبه دور گنبد آمده است: «عمل کمال الدین محمود یزدی» و در جای دیگر نوشته شده:‌ «کتبه علیرضا العباسی»

مساحت گنبد حرم به حدود 850 مترمربع می‌رسد که به‌طور کلی شامل 2 بخش ساقه و گنبد است. تعداد خشت‌های طلا و مسی به‌کاررفته برای ساخت آن نیز برابر با 13هزار و 100 عدد است. البته باید گفت که سقف داخلی حرم که زیر گنبد قرار دارد هنوز هم به همان شکل باقی مانده و قدمتی در حدود 8 قرن دارد که تنها در طول این سال‌ها تزیینات و آینه‌کاری‌های آن را تغییر داده‌اند. دررابطه‌با ارتفاع و اندازه گنبد نیز باید به موارد زیر اشاره کرد:

1. از کف حرم تا قسمت داخلی گنبد ارتفاع حدود 18 متر است.
2. فاصله‌ای که بین کف حرم تا رسیدن به بالاترین نقطه طلایی گنبد بیرونی وجود دارد برابر با 31 متر است.
3. از اولین خشت طلایی تا نوک گنبد 16 متر ارتفاع دارد.
4. محیط بیرونی گنبد نیز 42 متر است.

 

نقاره خانه حرم امام رضا (ع)

صدای زیبا و دلنشینی که در ساعت‌های خاصی از حرم مقدس رضوی به گوش زائران می‌رسد به‌دلیل وجود نقاره‌خانه معروفی در این مکان است که مورد توجه بسیاری از افراد قرار می‌گیرد. هر روز طی یک مراسم سنتی در ساعت‌هایی نزدیک به طلوع و غروب خورشید، نقاره‌خوان‌ها شروع به نواختن می‌کنند. این بخش در قسمت شرقی حرم قرار دارد و در ایوان آن کتیبه‌های با حکاکی مخصوص دیده می‌شود. باید این را در نظر داشته باشید که اگر در روزهای شهادت یا ایام محرم و صفر به مشهد سفر کنید، به‌دلیل نگه‌داشتن حرمت چنین روزهایی، خبری از نواختن نقاره‌ها نیست.

گلدسته‌های حرم امام رضا (ع)

در گذشته برای اینکه مسافران به‌راحتی ورودی شهرها را پیدا کنند، مناره‌هایی را در این مکان‌ها قرار می‌دادند که بعدها بیشتر جنبه مذهبی پیدا کرد و به‌عنوان بخشی برای نورافکنی و اذان‌گویی بر فراز مسجدها و زیارتگاه‌ها استفاده شد.
در حرم امام رضا نیز از 12 مناره با معماری بسیار چشم‌نواز استفاده می‌شود که روی آن‌ها را با نقش‌ونگارهای زیبایی طراحی می‌کنند. مهم‌ترین گلدسته‌های این مکان عبارت‌اند از:

1. در صحن انقالاب می‌توان 2 مناره طلاکاری‌شده را بر بالای ایوان طلا و عباسی مشاهده کرد.
2. در صحن جمهوری اسلامی 2 مناره دیگر قرار دارد.
3. به صحن مسجد گوهرشاد که وارد شوید 2 گلدسته دیگر را می‌بینید که بر فراز ایوان‌ها خودنمایی می‌کنند.
4. 6 مناره دیگر در صحن رضوی قرار گرفته‌اند.

رواق‌های حرم امام رضا

به مکان‌های سرپوشیده در اطراف بقعه متبرک امام رضا (ع) رواق می‌گویند که به‌معنای سایبان است و هرکدام از آن‌ها در دوره‌های تاریخی مختلفی ساخته شده‌اند و مساحت‌های گوناگونی دارند. رواق امام خمینی با در اختیار داشتن مساحتی بالغ‌بر 6300 مترمربع به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مکان‌های مسقف در حرم مطهر رضوی محسوب می‌شود. علاوه‌بر این مورد، 27 رواق دیگر در آستان قدس وجود دارد که عبارت‌اند از:

1. دارالحفاظ
2. دارالسیاده
3. دارالفیض
4. الله وردی خان
5. حاتم خانی
6. دارالضیافه
7. توحید خانه
8. دارالشکر
9. دارالسعاده
10. دارالاخلاص
11. دارالاسلام
12. دارالعزه
13. دارالذکر
14. دارالسرور
15. دارالزاهد
16. دارالعباده
17. دارالهدایه
18. دارالولایه
19. دارالاجابه
20. دارالشرف
21. دارالحجه
22. دارالرحمه
23. دارالحکمه
24. دارالمرحمه
25. حر عاملی
26. شیخ طوسی
27. شیخ بهایی

اطلاعاتی که می‌توان درباره رواق‌های موجود در حرم مقدس رضوی بیان کرد نیز خیلی جالب هستند که دراین‌بین، رواق شیخ طوسی به‌طور معمول مکانی است که برای جاری‌کردن عقد بین جوانان به‌کار می‌رود. در بخشی از رواق شیخ طوسی محل زیبایی طراحی شده تا تازه عروس و دامادهایی که تمایل دارند بهترین لحظات زندگی خود را در نزدیکی مقبره امام رضا (ع) آغاز کنند، در این قسمت خطبه عقد آن‌ها جاری شود.

رواق امام خمینی نیز که در طول این سال‌ها با توجه به تغییرات ایجادشده با نام‌های مختلفی شهرت پیدا کرده، محلی برای برگزاری بسیاری از رویدادهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی است که مهم‌ترین مورد مربوط به برگزاری مراسم نماز جمعه می‌شود.

دیگر مشخصات جالب توجهی که می‌توان دررابطه‌با رواق‌های حرم امام رضا (ع) مطرح کرد، به رواق دارالحجه اختصاص دارد که به‌دلیل قرارگیری در بخش زیرین صحن انقلاب، باعث می‌شود تا شرقی‌ترین بخش حرم به غربی‌ترین نقطه آن متصل شود.

ازطرفی نکته مهم دیگری که باید درخصوص رواق دارالحجه در نظر گرفت، این است که ساخت این مکان در سال 1387 به‌‌گونه‌ای انجام شد تا قبله آن با سمت و سوی زیارت حرم مطهر رضوی یکسان باشد. چندین رواق نیز برای حضور زائران به‌صورت خانوادگی در نظر گرفته می‌شود که هیچ‌گونه تفکیک جنسیتی ندارد و شامل امام خمینی، دارالعباده، شیخ بهایی، دارالزاهد، دارالولایه، دارالهدایه، دارالاجابه، دارالحجه، دارالرحمه، شیخ طوسی و حر عاملی است.

نقشه حرم امام رضا (ع)

ازآنجایی‌که وسعت حرم خیلی زیاد است و برای افرادی که دوست دارند تمامی بخش‌های آن را مشاهده کنند، سرزدن به جاهای دیدنی و صحن‌های مختلف کمی دشوار خواهد بود، در اختیار داشتن نقشه به زائران کمک زیادی می‌کند.
می‌توان گفت که حرم امام رضا (ع) به وسعت شهری است که هر گوشه از آن دیدنی‌های خاص خود را دارد و زائران در مواقعی که بخواهند به صحن یا رواق مد نظر خود دسترسی داشته باشند، به‌احتمال زیاد بدون نقشه کار سختی در پیش دارند.

نقشه صحن های حرم امام رضا (ع)

صحن‌ها از بخش‌های مهم و اساسی در طراحی بناهای اسلامی به‌شمار می‌روند و به مکان‌هایی گفته می‌شود که از طراف پوشیده شده‌اند اما روباز هستند و برای جداکردن قسمت‌های داخلی حرم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
برای گسترش فضای داخلی حرم مقدس رضوی حدود 9 صحن در نظر گرفته می‌شود که هرکدام از آن‌ها کاربرد مختص به خود را دارند و زائران قادر هستند در این مکان‌ها برای مشاهده مراسم‌های متنوع حاضر شوند. به‌طور کلی مهم‌ترین صحن‌ها شامل موارد زیر است.

صحن انقلاب

ازنظر تاریخ ساخت می‌توان این‌طور گفت که صحن انقلاب یا عتیق قدیمی‌ترین صحن در حرم امام رضا (ع) محسوب می‌شود که در زمان تیموریان ساخته شده و در قسمت شمالی روضه منوره قرار دارد. ایوان‌های تماشایی و زیبا در صحن انقلاب که در 4 گوشه آن قرار دارند، حال و هوای معنوی خاصی را به زائران می‌بخشد که شامل ایوان عباسی، ساعت، پنجره فولاد و نقاره‌خانه می‌شود.

همان‌طور که این صحن از جنبه تاریخی شهرت و قدمت زیادی دارد، مکان‌های خاصی نیز در آن دیده می‌شود که همیشه مورد توجه زائران قرار می‌گیرد و یکی از مهم‌ترین موارد پنجره فولاد است. محبوبیت پنجره فولاد در میان زائران به این خاطر است که معمولا بسیاری از افراد به نیت برآورده‌شدن آرزوهای قلبی خود، تکه‌ای پارچه سبز را به گوشه‌وکنار آن گره می‌زنند.

درضمن به صحن انقلاب که وارد شوید بدون شک تعداد زیادی از افرادی را می‌بینید که در سقاخانه نادری یا اسمال طلا حضور دارند. نام‌گذاری این بخش، به‌دلیل ساخت بنای اصلی توسط نادرشاه افشار و طلاکاری آن توسط اسماعیل خان در دوره قاجار است.

صحن آزادی

مراحل اولیه ساخت صحن آزادی به دوران فتحلی شاه قاجار برمی‌گردد که تکمیل آن نیز تا زمان حکومت ناصرالدین شاه ادامه پیدا کرد، ازاین‌رو باید گفت که قدمتی در حدود 200 سال دارد. برای طراحی صحن آزادی در حرم امام رضا (ع) 4 ایوان مختلف در نظر گرفته شده که شامل طلا، ساعت، باب‌السلام و باب‌الحکمه است که می‌توان آن‌ها را در چهارگوشه صحن مشاهده کرد.

صحن قدس

از دیگر صحن‌های معروف و تازه‌تاسیس در حرم مطهر رضوی باید به قدس اشاره کرد که در اصل نمادی از قبله‌گاه اول مسلمانان است و در وسط این مکان سقاخانه‌ای به‌شکل مسجد بیت‌المقدس وجود دارد. تاریخ ساخت این مکان مربوط به بعداز پیروزی انقلاب اسلامی ایران است و موقعیت مکانی صحن قدس نیز در بخش جنوبی روزضه منوره قرار دارد که زائران برای ورود به این قسمت باید از مسجد گوهرشاد عبور کنند.

صحن جمهوری اسلامی

صحن جمهوری اسلامی نیز از سری بخش‌های مهمی محسوب می‌شود که قدمت خیلی زیادی ندارد و بعداز پیروزی انقلاب، در یکی از قسمت‌های حرم با معماری خاص خود بنا شد. طراحی بخش‌های متنوعی همچون ایوان طلایی، برج ساعت، پنجره فولاد و سقاخانه‌ای در بخش مرکزی این مکان، باعث می‌شود تا شباهت خیلی زیادی به صحن انقلاب داشته باشد. علاوه‌بر ایوان طلایی که با عنوان باب‌الولایه نیز شناخته می‌شود، در این صحن می‌توانید ایوان‌های دیگری را نیز مشاهده کنید که شامل باب‌الشهاده، باب‌العلم و باب‌الغدیر است.

صحن جامع رضوی

این بخش در ضلع جنوبی حرم امام رضا (ع) قرار دارد که با نام صحن پیامبر اعظم نیز معروف است و با در اختیار داشتن مساحتی نزدیک به 117هزار مترمربع، لقب بزرگ‌ترین صحن را به خود اختصاص می‌دهد. مساحت بسیار زیادی که برای این صحن در نظر گرفته شده، ظرفیت برگزاری نماز جماعت با حضور بیش‌از 20هزار زائر را دارد که به همین دلیل می‌توان گفت یکی از بزرگ‌ترین صحن‌ها در میان اماکن مقدس در سراسر دنیا به‌شمار می‌رود. در اطراف صحن پیامبر اعظم، 6 گلدسته زیبا و خاص دیده می‌شود. از دیگر بخش‌هایی که در این مکان وجود دارد باید به 30 حجره و 46 غرفه متنوع اشاره کرد که محل برگزاری برنامه‌های مختلف مذهبی هستند.

صحن کوثر

با نگاه به نقشه صحن‌های آستان قدس رضوی برای اینکه خیلی راحت‌تر وارد صحن کوثر شوید، بهتر است از خیابان شهید نواب صفوی به سمت حرم حرکت کنید. به‌طور کلی در صحن کوثر، طراحی خاصی ازنظر طلاکاری صورت نگرفته و نمای آن از سنگ، آجر و کاشی معرق ساخته شده است. این بخش به‌عنوان یک ورودی مد نظر قرار می‌گیرد که به صحن‌هایی همچون جامع رضوی و هدایت راه دارد.

صحن هدایت

کسانی که ماه مبارک رمضان را مهمان حرم امام رضا (ع) هستند، برای صرف افطار باید به صحن هدایت مراجعه کنند که در تمامی شب‌های این ماه عزیر، محل برپایی سفره‌های افطاری باشکوهی است.

صحن غدیر

در بخش جنوب غربی حرم مطهر رضوی یکی دیگر از مهم‌ترین صحن‌ها قرار دارد که نوعی راه ارتباطی به‌شمار می‌رود و بسیاری از مسیرها و صحن‌های موجود در این مکان مقدس را به یکدیگر وصل می‌کند. از سری قسمت‌های مهمی که در صحن غدیر به چشم می‌خورد باید مجتمع تجاری غدیر را نام برد که محلی برای عرضه انواع پوشاک، مواد غذایی، سنگ‌های تزئینی و بلدیجات است. درضمن سرویس بهداشتی نیز در این مکان قرار دارد. شما با حضور در صحن غدیر حرم امام رضا (ع) به‌راحتی قادر هستید تا به صحن‌های جمهوری اسلامی و جامع رضوی دسترسی داشته باشید. دیگر مکانی که از این قسمت راه ارتباطی دارد، سردر شیرازی است.

صحن بعثت

در چند سال گذشته قسمت‌هایی از این صحن به‌صورت مسقف درآمده و با نام روان امام خمینی شناخته می‌شود و فضای باقی‌مانده نیز با نام صحن بعثت شهرت دارد که برای عبادت زائران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عکس حرم امام رضا (ع)

با یک جست‌وجوی ساده می‌توانید تصاویر منحصربه‌فردی از حرم مطهر امام رضا (ع) را مشاهده کنید که زیبایی و شکوه آن را به رخ بینندگان می‌کشد. به جرات می‌توان گفت که یکی از زیباترین عکس‌ها مربوط به گنبد طلایی است.
زائران زیادی در هر ساعتی از روز که به حرم سر می‌زنند در کنار گنبد بلند و طلایی امام رضا (ع) تصاویری را به یادگار ثبت می‌کنند که یادآور حال و هوای معنوی حضور آن‌ها است. اگر تصاویری که از سال‌های دور تا به امروز از آستان شریف رضوی به ثبت رسیده را در کنار هم قرار دهید، متوجه می‌شوید که در این مدت تغییرات زیادی به‌وجود آمده است که بر زیبایی و عظمت حرم می‌افزاید.

بهترین زمان بازدید از حرم امام رضا (ع)

در تمام طول سال مسافران زیادی از سراسر کشور و دیگر مناطق جهان تنها به هدف زیارت حرم مطهر امام رضا (ع) راهی مشهد می‌شوند که می‌توان گفت انتخاب بهترین زمان برای تمام افراد کمی دشوار به‌نظر می‌رسد. بهترین زمان برای بازدید از حرم رضوی با توجه به اولویت‌های هر فردی ممکن است متفاوت باشد به این صورت که برخی از افراد از شلوغی فراری هستند و ترجیح می‌دهند در ایام خلوت به مشهد سفر کنند.

درحالی‌که تعدادی از زائران دوست دارند در اعیاد و مناسبت‌های خاص در حرم حضور داشته باشند. شلوغ‌ترین روزهای سال که طیف گسترده‌ای از زائران را می‌توان در حرم امام رضا علیه‌السلام مشاهده کرد شامل ایام نوروز، شهادت و ولادت امامان معصوم، اعیاد و مناسبت‌های مذهبی است. ازسوی‌دیگر برای کسانی که تمایل دارند تا در خلوت و آرامش زیارت کنند و به رازونیاز بپردازند، سفر در روزهای غیرتعطیل و مواقعی که مسافران کم‌تری به مشهد می‌روند، انتخاب بهتری است.

بهترین تورهای حرم امام رضا (ع)

تورهایی که ازسوی آژانس‌های مسافرتی برای زائران در نظر گرفته می‌شود شامل زمینی، هوایی و ریلی است که هرکدام از آن‌ها مزایا و معایب مختص به خود را دارند و شما می‌توانید متناسب با نیاز خود یکی از آن‌ها را انتخاب کنید.
به‌طور کلی از هر نقطه کشور می‌توان تورهای زمینی با اتوبوس را پیدا کرد که درصورت وجود فاصله زیاد بین شهر مبدا تا مشهد، معمولا باید خستگی زیادی را در مسیر تحمل کنید.

اگر در شهری سکونت دارید که امکان دسترسی ریلی به مشهد را فراهم می‌کند، با انتخاب این روش می‌توانید راحتی و آسایش بیشتری را در طول مسیر داشته باشید اما به‌طور کلی ازنظر مسافت، تفاوت چندانی با راه زمینی ندارد. برای کسانی که می‌خواهند سریع‌ترین و مطمئن‌ترین تور را برای رفتن به حرم امام رضا (ع) انتخاب کنند، راه هوایی گزینه مناسبی به‌نظر می‌رسد که نیازمند صرف هزینه‌های بیشتری در مقایسه با روش زمینی و ریلی است.

مسیرهای دسترسی به حرم امام رضا (ع)

با حضور در شهر مشهد برای اینکه خود را به حرم مطهر رضوی برسانید چندین مسیر دسترسی مختلف در اختیارتان قرار می‌گیرد که شامل موارد زیر هستند.

ماشین شخصی

مسیرهایی که به حرم مطهر رضوی می‌رسند همیشه شاهد ترافیک سنگینی هستند که این مسئله حرکت شما با ماشین شخصی را به کاری زمان‌بر تبدیل می‌کند. در محوطه حرم چندین پارکینگ وجود دارد که می‌توانید خیلی راحت خودروی شخصی را در این مکان‌ها پارک کنید.

درصورتی‌که قصد دارید تا با ماشین شخصی از محل اقامت خود تا حرم امام رضا (ع) بروید باید بدانید که چندین مسیر برای این منظور وجود دارد که شامل خیابان شیرازی، نواب صفوی، طبرسی و بلوار امام رضا است که به بخش‌های مختلفی از حرم منتهی می‌شوند.

مسیر حرم مطهر امام رضا (ع) با استفاده از اتوبوس

محل اقامت شما در هر نقطه‌ای از شهر مشهد که قرار داشته باشد، برای اینکه هزینه کم‌تری به‌منظور رفت‌وآمد بپردازید امکان استفاده از اتوبوس‌های عمومی برایتان فراهم می‌شود.
در بسیاری از ایستگاه‌های داخلی شهر مشهد معمولا مسیری برای رسیدن به حرم وجود دارد که با سوارشدن به آن‌ها می‌توانید در مدت‌زمان کوتاهی خود را به این مکان مقدس برسانید.

مسیر حرم امام رضا با استفاده از مترو

در مشهد قطارهای زیرزمینی در مسیرهای مختلفی طراحی شده‌اند که زائران می‌توانند برای دسترسی سریع و راحت از آن‌ها استفاده کنند. اگر تمایل دارید با مترو تردد کنید، باید در ایستگاه‌هایی همچون شهدا، بسیج، هفده شهریور و شهید مفتح پیاده شوید تا امکان دسترسی به حرم مطهر رضوی را داشته باشید.

خیابان‌ های اطراف حرم امام رضا (ع)

حرم امام هشتم شیعیان در یکی از قدیمی‌ترین مناطق مشهد قرار دارد که به‌طور معمول مسیرهای منتهی به این بخش، جزء پرترددترین و شلوغ‌ترین خیابان‌های شهر محسوب می‌شوند. خیابان‌ها و مسیرهای فرعی متنوعی را می‌توان در اطراف این مکان مقدس و تاریخی دید که هرکدام به نحوی به حرم می‌رسند، دراین‌بین 4 خیابان وجود دارد که بیشترین اهمیت را در این زمینه دارند و شامل طبرسی، شیرازی، نواب صفوی و امام رضا هستند.

هرکدام از این مسیرها را که انتخاب کنید شما را به یکی از ضلع‌های اصلی حرم می‌رساند که باید گفت خیابان طبرسی در بخش شمالی، امام رضا ازسوی جنوبی، نواب صفوی به قسمت شرقی و خیابان شیرازی نیز به ضلع غربی منتهی می‌شود.

عجایب حرم امام رضا علیه السلام

دررابطه‌با قسمت‌های مختلف حرم رضوی عجایبی وجود دارد که در نظر بسیاری از افراد جالب توجه هستند. مهم‌ترین عجایبی که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد عبارت‌اند از:

1. سنگ مزار: از تاریخ شهادت امام رضا (ع) تا به امروز چند بار سنگ قبر ایشان تعویض شد که متون خاصی روی هرکدام از آن‌ها حکاکی شده است. درحال‌حاضر سنگ قبرهای قدیمی به‌عنوان آثاری ارزشمند در موزه و سرداب حرم نگهداری می‌شوند.
2. مساحت: در میان تمامی مراکز مذهبی در سراسر دنیا، مساحت بالای حرم امام هشتم شیعیان بی‌نظیر است که این مورد را هم می‌توان یکی از عجایب خارق‌العاده در نظر گرفت.
3. قبرستان‌های حرم: در صحن‌ها و رواق‌های مختلفی از حرم، قبرستان‌هایی وجود دارد که محل دفن بسیاری از افراد مشهور همچون حر عاملی، شیخ بهایی، پیر پالان دوز و شیخ طبرسی است.
4. اولین گنبد طلا: باید بدانید که یکی از عجایب حرم امام رضا (ع) گنبد طلایی است که چندین قرن قدمت دارد و بسیاری از افراد به آن لقب گنبد خورشید را می‌دهند.
5. نخستین ضریح: برای اولین بار توسط شاهان دوره صفوی در اطراف مقبره امام رضا ضریحی از جنس چوب، طلا و نقره قرار گرفت که در زمان خود یک شاهکار ارزشمند و منحربه‌فرد به‌شمار می‌رفت. به‌دنبال ایجاد خرابی و فرسودگی در این بخش، ضریح‌های دیگری نیز ساخته شد که با نام شیر و شکر و آفتاب شهرت دارند.

دانستنی های جالب حرم امام رضا (ع)

آستان قدس رضوی جدا از اینکه مکانی برای عبادت و آرامش‌یافتن زائران است، حقایق جالبی نیز دارد که دانستن آن‌ها خالی از لطف نیست. برخی از اسرار حرم مطهر عبارت‌اند از:

1. در این مکان ارزشمند گنجینه‌ای از کتاب‌های سنگی، خطی و چاپی نگهداری می‌شود که قدمت تعدادی از آن‌ها به بیش از 12 قرن پیش برمی‌گردد.
2. در تمامی بخش‌های حرم چیزی در حدود 28هزار لامپ و 6هزار لوستر قرار گرفته است که در هر موقعی از روز فضای زیبایی را به این مکان می‌بخشند.
3. برای ساخت ضریح امام رضا که به‌طور تقریبی 12 تن وزن دارد، از مقادیر زیادی طلا و نقره استفاده شده است.
4. در اطراف ضریح، 14 دهانه وجود دارد که نمادی از 14 معصوم است.
5. علاوه‌بر ارزش معنوی، قرارگیری تعداد زیادی از اشیا و وسایل قدیمی باعث می‌شود تا این مکان نوعی موزه مذهبی محسوب شود.
6. به‌طور سالانه نزدیک به 700هزار مهر جایگزین مهرهای آسیب‌دیده در داخل حرم امام هشتم می‌شود.

متن پرچم حرم گنبد رضوی چیست؟

در بالاترین نقطه از گنبد حرم رضوی، پرچمی سبزرنگ نصب شده که شاید برای شما این سوال پیش بیاید که متن درج‌شده روی این پارچه چیست و چه معنایی دارد؟ در جواب باید گفت که روی این پرچم متن "نصر من الله و فتح قریب" نقش بسته که یکی از آیات سوره صف بوده و به‌معنای بشارت خداوند به مومنان درباره یاری خداوند و پیروزی نزدیک مسلمانان است. استفاده از پرچم از دوران‌های قدیم در مراسم و آیین مذهبی جایگاه ویژه‌ای داشته که تا زمان حال نیز ادامه پیدا کرده است. این نماد در ایام محرم و صفر تا روز شهادت امام رضا (ع) با یک پرچم مشکی جابه‌جا می‌شود.

امکانات حرم امام رضا (ع)

در حرم امام رضا عیله‌السلام خدمات و امکاناتی متنوعی برای زائران مد نظر قرار می‌گیرد که شامل مکان‌های دیدنی، غذاخوری، خدمات درمانی و برخی موارد دیگر است و عبارت‌اند از:

1. کتابخانه‌های حرم: گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی در این مکان ارزشمند اهمیت زیادی دارد، به همین دلیل مجموعه کتابخانه‌های متنوعی در هر گوشه از آن قرار گرفته که مرکزی و گوهرشاد مهم‌ترین موارد به‌شمار می‌روند. شما می‌توانید تعداد زیادی از کتاب‌های نفیس را در این اماکن پیدا کنید که به‌صورت شبانه‌روزی درحال خدمات‌دهی هستند.
2. دارالشفای امام رضا (ع): درصورتی‌که نیاز به خدمات تشخیصی و درمانی داشته باشید، قادر هستید تا به مجهزترین کلینیک موجود در حرم مراجعه کنید که دارای بخش‌های اورژانس، گوش، حلق و بینی، بینایی و شنوایی‌سنجی، اطفال، دندانپزشکی، آزمایشگاه و ارتوپد است.
3. مهمانسرا: در دوران ناصرالدین شاه قاجار بخشی به‌عنوان مهمان‌سرا ساخته شد تا از زائران امام رضا (ع) پذیرایی کند که هنوز هم دایر است. قبلا دعوت‌نامه‌هایی به‌صورت اتفاقی بین مهمانان تقسیم می‌شد اما درحال‌حاضر با استفاده از اپلیکیشن رضوی امکان رزرو یکی از وعده‌های غذایی در تاریخ مشخص، برای عموم افراد وجود دارد.

آرامگاه ها و مکان های تاریخی و دیدنی حرم امام رضا (ع)

امکان دارد برخی از افراد تصور کنند که تنها جای دیدنی در حرم امام هشتم، بارگاه ملکوتی بوده اما باید بدانید که در این مکان وسیع و بزرگ، اماکن دیدنی نیز به چشم می‌خورد که هر روز پذیرای مسافران زیادی است. اگر علاقه‌مند به تاریخ و دوران باستان باشید بدون شک سرزدن به موزه‌های آستان قدس رضوی شما را به وجد می‌آورد که در چندین ساختمان مختلف قرار دارند و هرکدام به‌صورت تخصصی آثار نفیس و ارزشمندی را در خود جای می‌دهند که شامل موارد زیر هستند.

مدرسه بالاسر حرم امام رضا (ع)

موقعیت مدرسه بالاسر که اکنون اثری از آن بر جای نمانده است، در حاشیه غربی بازار معروف زنجیر یکی از بازارهای معتبر و اصلی مشهد بوده که از صحن کهنه تا بازار بزرگ، به موازات مدرسه دودر، بالاسر، پریزاد و مسجد گوهرشاد ادامه داشته است. این مدرسه در ناحیه بالاسر حرم امام رضا (ع) قرار داشته و از شمال به صحن انقلاب اسلامی و از جنوب به مدرسه پریزاد، از شرق به بیوتات متبرکه رضوی و از غرب به بازار زنجیر محدود می‌شده است.

این مدرسه که به علت قرار داشتن در ناحیه بالاسر حرم امام رضا (ع) به «مدرسه بالاسر» مشهور بود، از کهن‌ترین مدارس علمیه مشهد به شمار می‌آید. تاریخ بنای نخستین و بانی آن به روشنی مشخص نیست؛ اما برخی تاریخ‌ نگاران مثل عبدالمجید مولوی، فریزر جهانگرد انگلیسی و ابن بطوطه معتقدند که بانی آن شاهرخ فرزند امیر تیمور است. برای خواندن داستان های شفت انگیز مدرسه، به مطلب مدرسه بالا سر حضرت مراجعه کنید.

موزه مرکزی

وارد صحن کوثر که شوید راه چندانی تا رسیدن به موزه مرکزی حرم امام رضا (ع) وجود ندارد، در این مکان تاریخی آثاری نگهداری می‌شود که نشانی از تاریخچه حرم یا وسایلی هستند که وقف شده‌اند. در گنجینه حرم رضوی که تاریخ تاسیس آن به سال 1324 برمی‌گردد، بسیاری از کتیبه‌های مشبک و قلم‌زنی، ضریح‌های قدیمی مقبره، قفل‌ها و وسایل نورافزایی وجود دارد.

بسیاری از ورزشکاران نامدار و محبوب ایرانی در عرصه‌های گوناگون، مدال‌هایی را که در مسابقات جهانی به‌دست آورده‌اند برای عرض ارادت به آستان قدس رضوی، به موزه مرکزی اهدا کرده‌اند که در گنجینه مدال نگهداری می‌شوند.
علاوه‌بر این 2 گنجینه معروف، در بخش دیگری از موزه مرکزی سکه‌های خاصی وجود دارند که به بیش از 1900 مورد می‌رسد و هرکدام از آن‌ها مربوط به موقعیت‌های جغرافیایی و دوره‌های تاریخی متنوعی هستند.

دیگر گنجینه‌های نفیس و باارزش در موزه مرکزی حرم امام رضا (ع) شامل سلاح‌های سرد و گرم، ظروف، نجوم و ساعت، صدف و موجودات دریایی، تمبر و اسکناس است که کلسیون‌های منحصربه‌فردی را به نمایش می‌گذارند.

موزه قرآن و نفایس

از بخش‌های بسیار تاریخی و ارزشمندی که زیرنظر آستان قدس مدیریت می‌شود، موزه قرآن و نفایس است که در سال 1364 تاسیس شد و مجموعه بسیار گسترده‌ای از قرآن‌های خطی و نفیس را نگهداری می‌کند.

پیر پالان دوز یا شیخ محمد عارف عباسی!

شاید واژه پیر پالان دوز برای بیشتر مردم آشنا باشد ولی کسی نداند که پشت چهره پیر پالاندوز چه کسی است. شیخ محمد عارف عباسی معروف به پیر پالان دوز، سر سلسله ذهبیه نیز بوده است. اگ کنجکاو شده اید که با داستان این شخص بزرگ آشنا شوید، توصیه می کنیم مطلب آرامگاه پیر پالاندوز را مطالعه فرمایید.

آرامگاه شیخ طبرسی

شیخ طبرسی با لقب امین الاسلام یکی از عالمان زمان خود بوده است که به دلیل کتاب ها و سخنان عالمانه خود نزد مردم مشهور است. در شهر مشهد خیابان و بَستی نیز مزین به نام شیخ طبرسی می باشد که محله نوغان در خیابان طبرسی وجود دارد. داستان این عالم بزرگوار بوده که توصیه می کنیم برای آگاهی بیشتر به مطلب مقبره شیخ طبرسی مراجعه نمایید.

شیخ بهایی معمار حرم امام رضا

شیخ بهایی بدون شک یکی از معروف ترین ریاضی دانان و عالمان عصر معاصر است که معمار بسیاری از بناهای مهم ایران بوده است. از جمله این بناها می توان به حرم مطهر امام رضا (ع) و حمامی مرموز در اصفهان به نام حمام شیخ بهایی اشاره کرد. اگر می خواهید زندگینامه شیخ بهایی را مورد مطالعه قرار دهید، فقط کافی است که بر روی کلمه کلیک نمایید.

آرامگاه شیخ حر عاملی

شیخ حر عاملی یکی دیگر از چهره های دانشمند و معروف علم فقه است که نام اصلی آن شیخ المحدثین محمد بن حسن می باشد. مقبره این دانشمند و عالم بزرگوار شیعه در ضلع شمال شرقی صحن عتیق (صحن انقلاب اسلامی) قرار گرفته است. از کتاب های مشهور این دانشمند می توان به وسائل الشیعه اشاره کرد.

موزه مردم‌شناسی (حمام مهدی قلی بیگ)

برای آن دسته از زائرانی که می‌خواهند هنگام حضور در مشهد با آداب‌ورسوم گذشته مردم این منطقه آشنا شوند یکی از بهترین مکان‌ها، موزه مردم‌شناسی حرم امام رضا (ع) است. این قسمت در واقع یکی از حمام‌های قدیمی است که در زمان صفویه ساخته شد و تا سال 1368 نیز فعال بود. آثاری که در این مکان به چشم می‌خورند شامل پوشاک سنتی، لوازم و منسوجات حمام، نقاشی‌های رنگ روغن و وسایل قدیمی می‌شود.

تخریب گنبد در طول دوران ‌‌ها

پس از طلاکاری گنبد، چند رویداد از جمله فتنه ازبک‌‌ها در سال 997 هـ.ق و عبد المؤمن خان ازبک که ضمن تاراج نفایس آستان قدس رضوی، طلای گنبد و گلدسته را به غارت برد، باعث از بین رفتن طلاکاری گنبد شد. پس از این خیانت، در سال 1010 هـ.ق زمانی که شاه عباس صفوی پیاده از اصفهان به مشهد مقدس آمد، دستور طلاکاری دوباره گنبد را صادر کرد.

این کار در سال 1016 هـ.ق پایان یافت و علیرضا عباسی، خوشنویس بنام روزگار صفوی نیز مأمور نوشتن کتیبه کمربندی دور گنبد به خط ثلث برجسته شد. رویداد دیگری نیز باعث تخریب گنبد شد و آن زلزله شدید سال 1048 هـ.ق بود که در مشهد به وقوع پیوست. در این زلزله، شکستی در سطح خارجی گنبد به وجود آمد و تعدادی از خشت‌‌های زراندود آن ریخت. شاه سلیمان صفوی کسی بود که افتخار ترمیم گنبد و تجدید طلاکاری آن پس از این حادثه، به نام او در تاریخ ثبت شد.

به توپ بستن گنبد امام رئوف

رویداد ننگین دیگر در تاریخ گنبد، به توپ بستن آن به دست روسی‌‌های تزاری است. آن‌‌ها در سال 1330 هـ.ق نقاطی از بدنه گنبد را به حجم یک کله قند شکاف دادند که اکنون هم از درون گنبد، جای اصابت تیرها قابل رؤیت است. همه این عوامل به اضافه ساییدگی روکش طلای گنبد بر اثر گذشت زمان، باعث شد که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برای تعمیر و تزیین مجدد گنبد فکر اساسی شود.

این اتفاق ننگین در باغ خونی مشهد روی داد که با اشغال کردن این باغ توسط روس های تزاری، توپ های خود را در این باغ مستقر کرده و از آنجا به حرم مطهر را به توپ بستند. اکنون باغ خونی مشهد یک جاذبه تاریخی بوده و هتل یلدا مشهد، نزدیک ترین هتل مشهد به باغ خونی می باشد.

برای این منظور، خشت ‌‌های قدیمی را از سطح گنبد برداشتند و لایه ‌ای از بتون بر سطح آن ریختند. پس از آن با خشت ‌‌های مسی روکش طلا، سطح گنبد تزیین شد. این خشت ‌‌های زرین حدود هفتصد متر مربع از سطح گنبد را پوشش داده‌اند. در ادامه با مناره و گلدسته حرم آشنا می شوید.

تعداد کل مناره های حرم امام رضا چقدر است؟

اکنون با احتساب دو مناره رفیع مسجد گوهرشاد، دوازده مناره در بناهای حوزه حرم حضرت امام رضا (علیه السلام) وجود دارد. در مجموعه قدیمی آستان قدس رضوی، دو مناره با اختلاف قدمت وجود دارد؛ یکی در جنوب صحن انقلاب، نزدیک گنبد طلا و دیگری مقابل و به قرینه آن، در شمال صحن و بالای ایوان عباسی. نزدیک ترین هتل مشهد به صحن انقلاب، هتل مدینه الرضا مشهد می باشد که در بست شیخ طوسی قرار گرفته است.

این دو مناره هر دو با روکش طلا تزیین شده‌اند و مناره نزدیک گنبد که به صورت منفرد ساخته شده، از سابقه تاریخی و قدمت بیشتری برخوردار است. احداث مناره به صورت منفرد تا قرن ششم ادامه داشته و از آن به بعد ساختن مناره به صورت زوج معمول شد.

بنابراین، تاریخ بنای مناره کنار گنبد به اوایل قرن ششم باز می‌گردد که به‌جای احداث دو مناره کنار گنبد، یک مناره ساخته شد. طهماسب صفوی در قرن دهم مناره مذکور را مرمت و به طلا آراسته کرد. بعد از آن، نادر شاه افشار همزمان با طلاکاری ایوان امیر علیشیر، مناره کنار گنبد را نیز دوباره طلاکاری کرد.

ارتفاع مناره های حرم امام رضا

بلندی مناره کنار گنبد، از سطح صحن انقلاب تا انتها، 5/40 متر و محیط آن حدود 13 متر است. ابتدای قسمت پایین گلدسته از سطح بام ایوان آجرچینی شده و بالای آن با کاشی تزیین یافته است. از بالای کاشی تا انتهای گلدسته با خشت‌‌های مطلا از نوع خشت‌‌های مطلای گنبد پوشیده شده است.

زیر مناره، کتیبه‌ای به خط ثلث برجسته، حاوی صلوات بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم (علیهم السلام) وجود دارد که در آخر آن نوشته شده: «کتبه بهاء الدین محمد الخادم 1142 هجری». بعد از آن آیه شریفه «ان الله یمسک السموات و الارض ان تزولا» دیده می‌شود.

آیه شریفه «انا فتحنا لک فتحاً مبیناً» نیزبه خط بنایی درشت، زیرکاشی‌کاری ساقه مناره نوشته شده است. گلدسته کنار گنبد که در 252 سال قبل طلا کاری شده بود، به دلیل ضخامت کم (حدود 4 هزارم میلیمتر) و تأثیر عوامل طبیعی، فرسوده و بدنما شده بود.

شکوه گسترش حرم امام رضا (ع) بعد از انقلاب اسلامی

افزایش جمعیت کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی که توأم با افزایش علاقه‌‌های مذهبی در مردم بود، موجب شد تعداد زائران مرقد منور ثامن الائمه (علیه السلام) نیز به‌طور چشمگیری افزایش پیدا کند، به‌طوری که وسعت حرم جوابگوی انبوه زوار مشتاق نباشد. از طرف دیگر، چون قسمت بالاسر مبارک، بتنی بوده و پی سختی داشت و سه طرف دیگر با پی آجری و سست بود، گنبد در مقابل نیروهای جانبی مانند نیروهای حادث از زلزله مقاومت نداشت.

از این ‌رو بازسازی اطراف حرم ضروری بود. عملیات توسعه پشت سر مبارک، از اول آبان ماه 1358 شروع شد که طی آن به مساحت هجده متر مربع وسعت یافت و نمای آن مانند مسجد بالاسر مبارک، کاشی ‌کاری شد. بار دیگر در سال 1359 عملیات تجدید بنای اساسی و توسعه دو ضلع پیش‌رو و پایین پای مبارک به مساحت 36 متر مربع شروع شد و حرم امام رضا در 25 اسفند سال 1359 بازگشایی شد.

در این بازسازی، درِ پایین پا تعویض و اندازه آن به مقدار 70/1 متر افزایش یافت. عرض در چهار لتی فعلی 70/3 متر است. پیش روی مبارک دارای سه راه ورودی شد و وسعت چشمگیری پیدا کرد. در حال حاضر زائران به آسانی می‌توانند به زیارت بروند و یا هنگام توقف در دار الحفاظ ضریح مطهر را مشاهده کنند.

شاید کم سن و سال‌‌ها فلکه قدیم حضرت را زیاد به خاطر نیاورند، زمانی که حریم حرم خیلی کمتر از الآن بود و دور تا دور فلکه حضرت را حجره ‌‌های کوچک بازاری‌‌ ها فرا گرفته بود. اما مشهدی ‌‌های با سابقه و قدیمی، حتماً آن سال ‌‌ها را به یاد می ‌آورند. آن ‌‌ها وقتی خاطرات سی سال پیش ‌شان را با الآن مقایسه می‌کنند، می‌بینند خیلی چیزها تغییر کرده است.

حقیقتی که همه زائران دور و نزدیک حضرت رضا (علیه السلام) هم به آن معتقدند، این است که حرم از بعد از انقلاب به این طرف، چیز دیگری شده است؛ با شکوه‌تر و وسیع‌تر. افزایش تصاعدی زائران، عدم گنجایش فضاهای باز و سرپوشیده حوزه حرم و رواق ‌‌ها، عدم سهولت زیارت و آمد و رفت انبوه زائران و …، آستان قدس رضوی را وا داشت به راه ‌‌هایی فکر کند که ضمن در نظر گرفتن مسائل اجتماعی، فرهنگی زیارتی و خدماتی، بهترین و آرام ‌ترین فضاهای لازم برای زیارت و نیایش زائران فراهم شود.

افزایش 5 برابری زیر بنای حرم امام رضا (ع)

با عنایت تولیت عظمی آستان قدس رضوی، روند احداث فضاهای زیارتی، فرهنگی و خدماتی به‌سرعت افزایش یافت، به‌گونه‌ای که طی سال‌‌های اخیر، حجم عملیات اجرایی بالغ بر پنج برابر بناهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی است. زیربنای اماکن در طول 12 قرن، حدود 12 هکتار بود، در صورتی که از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون به 90 هکتار رسیده است.

احداث بناهای سرپوشیده و فضاهای باز جدید، همراه با توسعه و ترمیم بناهای گذشته، از رویکردهای اصلی این ساخت و سازها بوده، ضمن این‌که آستان قدس رضوی در این سال ‌‌ها از توسعه فضاهای فرهنگی هم غافل نمانده است. با احتساب تلاش ‌‌های اخیر، از آغاز پیدایش حرم تاکنون، 26 بنای سرپوشیده به نام رواق، 9 فضای باز به نام صحن و 4 مدخل ورودی به نام بست در اطراف مضجع شریف رضوی ساخته شده است.

در ادامه مطلب جامع معرفی حرم امام رضا (ع) به مهم ‌ترین فعالیت ‌‌های انجام شده در جهت احداث و توسعه حرم رضوی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که شامل سه بخش فضاهای عبادتی و زیارتی، فضاهای فرهنگی و فضاهای خدماتی است، به ‌طور خلاصه اشاره می‌ شود.

گسترش فضاهای عبادتی و زیارتی

بیشترین نِمود گسترش و ساخت و ساز اماکن متبرکه، در فضاهای عبادتی و زیارتی بوده است. در تمام این مکان‌‌ ها فنون و فناوری جدید با هنر و ذوق ایرانی، اسلامی آمیخته شده تا یک فضای روحانی همراه با آرامش خاطر برای زائر ایجاد شود. در این حوزه تغییرات زیر بیشتر از همه به چشم می‌خورد:
1-گسترش روضه منوره
2-توسعه روضه منوره از سه طرف
3-تعویض ضریح قدیم و نصب ضریح جدید (ضریح پنجم)
4-تعویض سنگ قبر صندوقچه ‌ای درون حرم
5-نصب سنگ جدید و تعویض سنگ ‌‌های کف روضه منوره

رواق ‌‌های جدید حرم مطهر

احداث رواق جدید بالاسر مبارک در محدوده رواق‌های دار السیاده، دار الشرف و دار الولایه با زیربنای 536 متر مربع
احداث رواق دار الولایه در غرب و شمال غربی حرم امام رضا با زیربنای 1965 متر مربع
احداث رواق دار الاجابه در بخش تحتانی رواق دار الولایه با زیربنای 1965 متر مربع
احداث رواق دار الهدایه در جنوب غربی حرم امام رضا با زیربنای 536 متر مربع
احداث رواق دار الرحمه در جنوب غربی روضه منوره با زیربنای 831 متر مربع
احداث رواق دار الحکمه در حد فاصل بین صحن انقلاب و صحن آزادی و بست شیخ حر عاملی با زیربنای 1468 متر مربع
احداث رواق دار الحجه در بخش تحتانی صحن انقلاب با زیربنای 6799 متر مربع
احداث رواق امام خمینی (قدس سره) در دو طبقه با مساحت 9840 متر مربع و زیربنای 22000 متر مربع
احداث رواق دار الکرامه در ضلع شمال شرقی روضه منوره و جنوب شرقی صحن انقلاب با 1830 متر مربع زیربنا، در زمینی  به مساحت 488 متر مربع
توسعه رواق دار الضیافه

صحن‌‌های جدید حرم مطهر رضوی

احداث صحن جمهوری اسلامی بدون احتساب زیرزمین با زیربنای 19065 متر مربع
احداث صحن قدس در جنوب روضه منوره و جنب مسجد گوهرشاد با زیربنای 6969 متر مربع
احداث صحن جامع رضوی در ضلع جنوبی اماکن متبرکه با 117584 متر مربع زیربنا (نزدیک ترین هتل به صحن جامع رضوی، هتل اترک مشهد می باشد)
احداث صحن غدیر، صحن جانبی ضلع غربی صحن جامع با مساحت 14414 متر مربع
احداث صحن کوثر، صحن جانبی ضلع شرقی صحن جامع با مساحت 15266 متر مربع
احداث صحن هدایت که در ضلع شرقی اماکن متبرکه واقع شده و 17980 متر مربع زیربنا دارد. (نا گفته نماند هتل قصرالضیافه مشهد در حن هدایت واقع می باشد)

گسترش فضاهای فرهنگی حرم مقدس امام هشتم

کتابخانه، دانشگاه، موزه و …؛ شاید تا چند سال پیش تصور این مکان‌‌ها در فضاهای زیارتی بعید به نظر می‌رسید،اما زائران حرم رضوی خیلی وقت است که در کنار زیارت، از این امکانات فرهنگی هم استفاده می‌کنند.در زمینه گسترش فضاهای فرهنگی حرم امام رضا در بعد از انقلاب اسلامی تلاش ‌های زیر صورت گرفته است:

کتابخانه و دانشگاه

احداث دانشگاه علوم اسلامی رضوی با دو ساختمان شماره 1 در مساحت 9413 متر مربع و زیربنای 22000 متر مربع  ساختمان شماره 2 با مساحت 5109 و زیربنای 12000 متر مربع
احداث کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در شمال غربی حرم امام رضا با زیربنای 28000 متر مربع در سه طبقه، در زمینی به مساحت 11000 متر مربع
احداث کتابخانه مسجد گوهرشاد در جنوب غربی روضه منوره با زیربنای 1200 متر مربع در زمینی به مساحت 997 متر مربع
احداث ساختمان بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی به مساحت 11988 متر مربع و زیربنای 24000 متر مربع
احداث ساختمان مدیریت حوزه علمیه خراسان با مساحت 1455 متر مربع و زیربنای 5440 متر مربع

موزه ‌‌های جدید آستان متبرکه رضوی

احداث موزه قرآن (گنجینه قرآن و نفایس) با مساحت 1687 متر مربع و زیربنای 4507 متر مربع
توسعه موزه مرکزی و احداث موزه‌‌های تمبر و اسکناس، ساعت، صدف، سلاح و…
به مساحت 1382 متر مربع و زیربنای 5462 متر مربع
احداث موزه فرش به مساحت 2331 متر مربع و زیربنای 6600 متر مربع
بازسازی بنا های تاریخی حرم ضامن آهو
بازسازی مدرسه نواب با همان طرح سابق خود با زیربنای 7450 متر مربع و مساحت 2650 متر مربع
بازسازی مقبره پیر پالان‌دوز با مساحت 2403 متر مربع و زیربنای 6630 متر مربع
بازسازی مسجد صدیقی‌‌ها با مساحت 930 متر مربع و زیربنای 1132 متر مربع
بازسازی مسجد ملاهاشم با مساحت 606 متر مربع و زیربنای 1516 متر مربع
نوسازی مدارس علمیه پریزاد و دو در
مرمت و بازسازی مقبره شیخ حر عاملی
پروژه مقبره شیخ طبرسی در ضلع شمالی حرم امام رضا، کنار باغ رضوان با مساحت 240 متر مربع و زیربنای 252 متر مربع
گسترش فضا های خدماتی در حرم مقدس امام رئوف:

بست‌‌های جدید حرم مطهر

احداث بست شیخ بهائی در جنوب غربی روضه منوره با مساحت 3510 متر مربع
توسعه و بهسازی بست شیخ طبرسی در شمال روضه منوره با مساحت 1887 متر مربع
توسعه و بهسازی بست شیخ طوسی در شمال غربی روضه منوره با مساحت 3520 متر مربع
توسعه و بهسازی بست شیخ حر عاملی در شمال شرقی حرم امام رضا با مساحت 3448 متر مربع
احداث بست خسروی نو به ورودی باب الجواد (علیه السلام) در جنوب اماکن متبرکه در سه طبقه با مساحت 7256 متر
مربع و زیربنای کل 14570 متر مربع احداث بست امام رضا (علیه السلام) و ورودی باب الرضا (علیه السلام) در ضلع جنوب
شرقی اماکن متبرکه با مساحت 3393 متر مربع و زیربنای 5537 متر مربع

پارکینگ‌‌ها، زیرگذرها و دوربرگردان‌‌ها

احداث پارکنیگ شماره 1 در زیر صحن غدیر که در تراز 20/7 متر قرار دارد و زیربنای 55810 متر مربع را در برگرفته است.
احداث پارکینگ شماره 2 واقع در زیر صحن کوثر و قسمتی از ضلع شرقی صحن جامع رضوی با گنجایش 452 خودرو و
مساحت 27234 متر مربع
احداث پارکینگ شماره 3 در زیر صحن هدایت با گنجایش 493 خودرو و 20470 متر مربع مساحت
احداث پارکنیگ شماره 4 جنب سردر شیرازی با گنجایش 521 خودرو و 9485 متر مربع زیربنا
احداث رینگ زیرگذر اطراف حرم امام رضا به مساحتی بالغ بر 31304 متر مربع
اتصال دوربرگردان‌‌ها و زیرگذر با مساحت 26554 متر مربع
احداث دوربرگردان بست شیخ طوسی با مساحت 12258 متر مربع
احداث دوربرگردان بست شیخ حر عاملی با مساحت 10398 متر مربع
احداث دوربرگردان شیخ طبرسی با مساحت 15091 متر مربع
احداث سردرهای ورودی سه دور برگردان شیرازی با زیربنای 25492 متر مربع، نواب با زیربنای 16850 متر مربع و طبرسی با زیربنای 27715 متر مربع
مهمان‌سراها، بازارها، سرویس‌‌های بهداشتی
توسعه مهمان‌سرای حضرت در ضلع شمالی بست شیخ حر عاملی
با مساحت حدود 1066 متر مربع و زیربنای حدود 4264 متر مربع
احداث بازارچه هدایت
احداث راسته بازار
احداث زائرسرا
احداث مجتمع خدماتی کوثر با زیربنای 18086 متر مربع در دو طبقه تجاری و دو طبقه سرویس‌‌های بهداشتی
مجتمع خدماتی غدیر با زیربنای 19000متر مربع در دو طبقه تجاری و دو طبقه سرویس‌‌های بهداشتی
احداث سرویس‌‌های بهداشتی در بست شیخ طوسی
احداث سرویس‌‌های بهداشتی در بست شیخ بهائی
امکانات دیگر آستان مقدس امام رضا (ع)
احداث آسایشگاه خدام، طبقه فوقانی رواق دار الولایه
احداث ساختمان اداری دانشگاه علوم اسلامی رضوی
احداث کفشداری 13 و 14
احداث مرکز کنترل صوت
احداث باغچه مرتفع غربی
احداث باغچه مرتفع شرقی
احداث انبار فرش
احداث کوچه 8 و 14 متری
احداث موتورخانه‌‌های قطاع 1 و 2 و 4
احداث بلوک ب شرقی
احداث بلوک ب غربی
احداث سرای میر معین

معرفی اماکن کمتر شناخته شده در حرم امام رضا (ع)

وضعیت فعلی حرم واژه «حرم» در ذهن اکثر زائران، ضریح مقدس را تداعی می‌کند. اما در واقع به فضای مربع شکلی که بقعه مبارکه را در برگرفته و شامل گنبد، سنگ مرقد و ضریح مقدس می‌شود، حرم می‌گویند. حرم از طریق صفه‌‌هایی به داخل و خارج مرتبط می‌شود. شکل هندسی حرم امام رضا، تقریباً مربع است که مساحت آن بعد از عملیات توسعه به حدود 182 هزار متر مربع رسیده است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در ادامه عملیات و اقدامات ساختمانی در اماکن، قسمت‌‌هایی دیگر از حرم امام رضا، از جمله پشت سر و پیش رو و پایین پای مبارک نیز توسعه یافت و با انجام عملیات توسعه، نمای آن همانند ضلع بالاسر مبارک، با کاشی معرق تزیین شد. حرم از دو طرف (جنوب و مشرق) به وسیله درهای طلا به رواق‌‌ها راه دارد و از دو طرف دیگر، (شمال و مغرب) از طریق دو صفه بزرگ، به دیگر رواق‌‌ها و مسجد بالاسر مرتبط است.

صفه جنوبی

صفه جنوبی در ضلع پیش روی مبارک واقع است و در طلای پیش رو، در معبر این صفه جای دارد. این صفه راه ارتباطی رواق دار الحفاظ و روضه منوره است.

صفه شمالی

این صفه در پشت سر مبارک واقع شده و راه ارتباطی میان حرم و دو رواق دار الفیض و توحیدخانه است.

صفه شرقی

صفه شرقی در ضلع پایین پای مبارک واقع شده و از این طریق، رواق گنبد حاتم خانی به حرم مرتبط می‌شود. بر بلندای قامت این صفه نیز دری زرین نصب شده است.

صفه غربی یا صفه بالاسر حضرت:

این صفه در ضلع غربی حرم واقع شده و راهی است بین حرم و مسجد بالاسر

اسامی مختلف حرم مطهر علی بن موسی الرضا (ع)

تا این بخش از مطلب با مکان های مختلف حرم اما مهربانی ها اشنا شده اید، وقت آن رسیده که نام های آستان مقدس رضوی را هم یاد بگیرید و به دانش خود اضافه نمایید. این اسامی بدین شرح می باشد:
ارض اقدس
بقعه متبرکه
روضه منوره
روضه مقدسه
روضه رضویه
عتبه عالیه
کعبه آمال (به معنی قبله آرزو)
معین الضعفا
قبله هشتم
آستان مقدس ملائک پاسبان

واقعه و حادثه های حرم مطهر امام رضا

حرم مطهر امام رضا (ع) نیز مانند دیگر آثار تاریخی مورد بی محبتی ها و بی احترامی بسیاری شده است که بیشتر آن ها دلخراش هستند. در این بخش از مطلب می خواهیم به معرفی حوادث حرم امام رضا (ع) و اتفاق های ناگواری که پیش آمده بپردازیم تا باز هم از معجزات امام هشتم شگفت زده شوید.

اولین حادثه در حرم امام هشتم، حمله مغول ها

مهم ترین و اولین حادثه ای که در ایران رخ داد، حجوم مغول ها به ایران بود، مغول ها پس از کشتار مردم شهر طوس، وارد شهر مشهد شده و مردمان این شهر مقدس را نیز کشتند. این اتفاق در سال 618 ه-ق افتاد که طبخ برخی از گفته ها، مغول ها به آستان مقدس رضوی بی حرمتی نکرده و عده ای دیگر معتقدند اموال حرم را سرقت کرده و آسیب های کمی به حرم امام رضا (ع) رساندند.

مصون ماندن حرم مطهر امام رئوف از توپ های روسی

یکی دیگر از معجزات امام هشتم در این بخش گفته می شود که آن هم مصون ماندن حرم امام هشتم در برابر توپ های روسی است. بله در سال 1330 ه-ش سربازان چکمه پوش روسی به شکل وحشیانه ای حرم امام رضا را به توپ و مسلسل بستند.

زائران بسیاری در این حادثه فاجعه بار به شهادت رسیدند. با این که گنبد حرم آسیب هایی را متحمل شد؛ ولی بازهم تخریب نگردید و این یکی از معجزاتی است که مشهدی ها به آن عقیده دارند. البته سخن های بیشماری برای  حمله روس ها به حرم وجود دارد که با هم مختلف  ناسازگار است.

واقعه خونین مسجد گوهرشاد

همانطور که آگاه هستید مسجد گوهرشاد یکی از مکان های مهم زیارتی در حرم امام رضا (ع) می باشد که شاهد واقعه ای خونبار بوده است. این مسجد زیبا در زمان تیموریان و به دست گوهرشاد بانو، همسر شاهرخ تیموری ساخته شد. در مسجد گوهرشاد که به زیبایی طراحی و تزئین شده، می توان خط ثلث هایی را دید که زبان از وصف آن قاصر می ماند.

در تیر ماه سال 1314 مردم مشهد به دلیل تغییر پوشش بانوان و نداشتن اجباری حجاب به پا خاستند و رژیم مستبد پهلوی را محکوک کردند. شاه آن زمان (رضاخان معروف به رضا قزاق) دستور کشتار مردم را داد تا مسئله را تمام کند. از این رو دژخیمان شاه، با بی رحمی تمام درهای مسجد و حرم را بستند و به سمت نمازگزاران مسجد و زائران حرم گلوله شلیک می کردند.

انفجار تروریستی در آستان مقدس رضوی به دست منافقین

بعد از واقعه خونین مسجد گوهرشاد؛ یک اتفاق و حادثه دلخراش در حرم امام رضا (ع) روی داد که بیشتر مردم ایران را داغدار کرد. این حادثه انفجار حرم مطهر به دست منافقین بود که در 30 خرداد 1330 اتفاق افتاد. همزمانی روزعاشورا با واقعه انفجار سبب شده بود تا خیل عظیمی از عزاداران حسینی در این انفجار به شهادت برسند و زخمی شوند.

در پی این حادثه دردناک 26 نفر به شهادت رسیدند و بیش از 320 نفر زخمی شدند. آینه کاری ها و کاشی کاری های 800 ساله حرم، در این انفجار متاسفانه از بین رفت و پس از این حادثه بود که بازرس هایی از طرف تولیت حرم مطهر برای بازرسی مردم گمارده شدند. همین امر سبب شد تا ائران مطهر امام رضا (ع) پس از بازرسی و تفتیش کامل وارد صحن مقدس رضوی بشوند.

هتل های نزدیک حرم امام رضا

از هر چیزی که بگذریم پیداکردن یک اقامتگاه مناسب در نزدیکی حرم امام رضا (ع) برای اغلب افراد اهمیت زیادی دارد و این امکان را برای آن‌ها فراهم می‌کند تا با طی‌کردن یک مسیر کوتاه خود را به این مکان مقدس برسانند. ازآنجایی‌که تعداد زائرانی که هرسال به مشهد سفر می‌کنند بسیار زیاد است، به‌راحتی می‌توان انواعی از هتل‌های لوکس و اقتصادی را در خیابان‌های اطراف حرم مشاهده کرد که تعدادی از بهترین موارد عبارت‌اند از:

قصر الضیافه : هتلی در همسایگی حرم مطهر که با معماری ایرانی و اسلامی و با امکانات رفاهی بالا ساخته شده است

قصر الضیافه قدس : هتلی در مجاورت دارالشفاء امام و بست شیخ طوسی که مجلل ترین امکانات و اتاق ها را دارد

مدینه الرضا: یکی از نزدیک‌ترین اقامتگاه های 5 ستاره به حرم امام هشتم که خدمات و امکانات بسیار عالی را برای مهمانان ارائه می‌دهد.

اطلس: برای داشتن اقامتی اقتصادی در یک فضای مناسب می‌توانید هتل اطلس را انتخاب کنید که دارای رتبه 3 ستاره است.

الماس 2: از دیگر هتل‌های لوکس و جذاب که فاصله کمی تا حرم دارند باید هتل الماس 2 را نام برد.

درویشی: با اقامت در این هتل علاوه‌بر اینکه برای رسیدن به حرم مطهر رضوی تنها نیاز به کمی پیاده‌روی دارید، خدمات بسیار خوبی نیز در اختیار شما قرار می‌گیرد.

جمع‌بندی

حرم امام رضا (ع) به‌عنوان مهم‌ترین جاذبه تاریخی و مذهبی در مشهد به‌شمار می‌رود که در تمام طول سال تعداد زیادی از زائران برای بازدید از آن، به این شهر سفر می‌کنند. در این مقاله سعی داشتیم تا بررسی جامعی دررابطه‌با مکان‌های دیدنی، قسمت‌های مختلف حرم، امکانات و خدمات ارائه‌شده، راه‌های دسترسی و بسیاری موارد مهم را در اختیارتان قرار دهیم.

[faq]