به گفته ی کارشناسان پرشین هتل، خانه کوزه کنانی مشهد یکی از درخشان ترین نمونه های معماری دوران قاجار است که در قلب شهر مقدس مشهد جای گرفته است.
این بنای باشکوه با قدمتی بیش از 170 سال، داستان های فراوانی از تاریخ معاصر ایران در خود جای داده و امروزه به عنوان یکی از جاذبه های تاریخی و فرهنگی مشهد شناخته می شود.
این خانه که با نام حسینیه فروشانی ها نیز شناخته می شود، در محله تاریخی چهارباغ مشهد واقع شده و مساحت بیش از هزار متر مربع دارد. خانه کوزه کنانی در سال ۱۲۴۷ شمسی مطابق با ۱۲۸۸ قمری، در دوره قاجاریه ساخته شد و این اثر در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۲۵۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. با این مطلب از مجله گردشگری همراه باشید.
تاریخچه و داستان خانه کوزه کنانی
داستان این خانه تاریخی با تجارت و سیاست درهم آمیخته است. در ابتدا این بنای زیبا متعلق به یکی از تجار معروف مشهد به نام مرحوم حاج کوزه کنانی بود که نام خود را بر این خانه نهاده است. برای مسافرانی که قصد رزرو هتل مشهد را دارند، این خانه تاریخی یکی از اولین مقاصد بازدید محسوب می شود.
از سال ۱۳۱۶ تا چند سال بعد از این تاریخ، خانه اصیل کوزه کنانی کنسولگری روسیه بود. پس از آن به‌عنوان کنسولگری آمریکا از آن استفاده شد که اتاق کار سرکنسول در ایوان راستی خانه قرار داشت. این دوران کاربری سیاسی، اهمیت و جایگاه ویژه این بنا را در تاریخ معاصر ایران نشان می دهد. بازدید از چنین مکان‌های تاریخی می‌تواند بخشی جذاب از برنامه‌های فرهنگی در تور مشهد باشد.
شخصیت های مهم و مشاهیر
یکی از جذاب ترین بخش های تاریخ این خانه، حضور شخصیت های برجسته تاریخی در آن است. جالب است بدانید که هر زمان آیت الله بروجردی به مشهد مشرف می شدند، در این خانه اقامت می کردند. البته گفته می شود که رضا شاه نیز حدود یک ماه در این خانه زندگی می کرد.
در دوران مشروطه نیز شخصیت های مهمی چون باقرخان، ستارخان، ثقه الاسلام تبریزی و حاجی میرزا آقافرشی به همراه صاحب خانه یعنی حاج مهدی کوزه کنانی در این مکان حضور داشته اند. این امر اهمیت سیاسی و اجتماعی این خانه را در دوران مشروطیت نشان می دهد.
انتقال مالکیت و کاربری فعلی
در سال ۱۳۲۲ هجری شمسی ساختمان این کنسولگری توسط حاج آقای کوزه کنانی از آمریکایی ها خریداری و بعد از فوت او این ساختمان به هیأت مذهبی خمینی شهر فروخته شد. در حال حاضر مالک این خانه موسسه خیریه امام رضا (ع) فروشانی های خمینی شهر اصفهان است و از آن به عنوان موزه مشروطیت استفاده می شود.
معماری و ویژگی های ساختاری
معماری خانه کوزه کنانی مشهد ترکیبی منحصر به فرد از سبک های ایرانی و اروپایی است که آن را به یکی از نمونه های بی نظیر معماری دوران قاجار تبدیل کرده است. برای گردشگرانی که از طریق پرشین هتل اقامت خود را تنظیم کرده اند، این خانه فرصتی عالی برای آشنایی با هنر معماری ایرانی فراهم می کند.
ورودی به خانه از طریق هشتی ورودی با بدنه آجری و پوشش کاربندی است. جبهه اصلی ساختمان در قسمت شمال و غرب شکل گرفته است. این طراحی به گونه ای است که نور طبیعی و هوای مطبوع به بهترین نحو در فضاهای داخلی توزیع می شود.
ساختار کلی و تقسیم بندی
این خانه، سه حیاط، دو ورودی، 42 اتاق، سردابه، شاه‌نشین، حوض، انبار و اصطبل دارد. در‌های خانه چوبی و قدیمی هستند اما هنوز هم کارایی خوبی دارند و فضای خانه کوزه کنانی را دل‌نشین و خاطره‌انگیز کرده‌اند.
خانه به دو بخش اصلی شمالی و جنوبی تقسیم می شود. در قسمت جنوبی یک زیرزمین و یک ساختمان یک طبقه قرار دارد، در حالی که ساختمان شمالی سه طبقه دارد و از میانه به دو قسمت متقارن غربی و شرقی تقسیم می شود.
نمای خارجی و تزیینات
تزیینات این بنا آجری است. استفاده از آجر به عنوان عنصر اصلی تزیینی، ضمن ایجاد زیبایی بصری، با اقلیم مشهد نیز سازگاری دارد. سبک معماری که در این خانه به کار رفته است (به کارگیری سرستون های تقلیدی که به شیوه معماری کلاسیک یونانی و رومی ساخته شده اند) نشان می دهد که این بنا در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده است.
ایوان ها و فضاهای داخلی
قلب معماری این خانه، ایوان های باشکوه آن هستند که با ستون های گچی و تزیینات ظریف، نمایی چشم نواز ارائه می دهند. برای زائران و گردشگرانی که به دنبال رزرو تور مشهد با قطار هستند، این بخش از خانه یکی از جذاب ترین قسمت ها محسوب می شود.
در طبقه اول این جبهه، قسمت شمالی، به صورت تراس و مهتابی درآمده که اتاق‌های کناری به آن گشوده می‌شود. ایوان اصلی بنا در سمت جنوب، از هشت ستون با سرستون‌های گچی تشکیل یافته است.
راه پله ها و ستون ها
راه پله‌های طبقه اول به دوم، دارای دو ستون گرد با سرستون های کورنتی است. سقف این قسمت، از چوب ساخته شده است. این طراحی نشان دهنده تأثیرپذیری از معماری کلاسیک اروپایی است که در دوران قاجار رواج داشت.
فضای ورودی این خانه با چند ستون تزیین شده است که به دالان کوتاهی منتهی می شود. این ستون ها نه تنها وظیفه ساختاری دارند، بلکه زیبایی بصری فوق العاده ای نیز به مجموعه می بخشند.
اتاق ها و فضاهای مسکونی
یک اتاق بزرگ با پنجره‌های ارسی رنگی نیز در سمت جنوب طبقه اول واقع شده است. دو ایوان جلو آمده در طبقه اول رو به سمت حیاط قرار دارد. این پنجره های ارسی رنگی یکی از زیباترین عناصر تزیینی خانه هستند که نور ملایم و رنگارنگی را به فضای داخل می آورند.
موقعیت جغرافیایی و دسترسی
خانه کوزه کنانی در قلب مشهد و در محله تاریخی چهارباغ واقع شده است. این موقعیت استراتژیک آن را به یکی از قابل دسترس ترین جاذبه های تاریخی شهر تبدیل کرده است. گردشگرانی که از خدمات رزرو هتل استفاده می کنند، می توانند به راحتی به این مکان دسترسی پیدا کنند.
خانه کوزه کنانی مشهد، در خیابان شیرازی، کوچه چهار باغ، کوچه پنجه واقع شده و تنها در فاصله 30 متری از باب الجواد حرم مطهر امام رضا (ع) قرار دارد. این نزدیکی به حرم مطهر امام رضا، آن را به مقصدی ایده آل برای زائران تبدیل کرده است.
محله چهارباغ تاریخی
محله چهارباغ یکی از کهن ترین و معروف ترین محلات مشهد است که در گذشته محل سکونت اشراف و تجار بزرگ شهر بوده است. این خانه جلوه‌ای بسیار تماشایی و زیبا میان سایر خانه‌های این محله نوساز داشت. چهار باغ دارای درختان و جوی آب عریضی بود.
آب و هوای خوش این منطقه و وجود فضای سبز، بر دل انگیزی این خانه و محیط اطرافش می افزود. امروزه نیز این محله حفظ جایگاه تاریخی خود کرده و یکی از مناطق مهم فرهنگی مشهد محسوب می شود. اقامت در هتل بزرگ جهان مشهد می‌تواند تجربه سفر به این منطقه را راحت‌تر و دلپذیرتر کند.
راه های دسترسی
برای رسیدن به خانه کوزه کنانی مشهد ، بازدیدکنندگان می توانند از خیابان شیرازی وارد کوچه چهارباغ شده و سپس به کوچه پنجه بروند. این مسیر ساده و قابل دسترس، امکان بازدید آسان را برای همه گروه های سنی فراهم می کند. برای راحتی بیشتر در سفر، اقامت در هتل آپارتمان‌های مشهد گزینه‌ای مناسب و راحت است.
وضعیت فعلی و چالش های حفاظتی
متأسفانه خانه کوزه کنانی مشهد در سال های اخیر با چالش هایی در زمینه حفاظت و نگهداری روبرو بوده است.
بخشی از این بنای تاریخی در فروردین 1400 دچار آسیب شد که نگرانی هایی در مورد حفظ این میراث فرهنگی ایجاد کرد. گردشگرانی که از طریق رزرو تور مشهد از تبریز سفر می کنند، باید از وضعیت فعلی این مکان آگاه باشند.
با این حال، مسئولان میراث فرهنگی اعلام کرده اند که اصل بنا و معماری ارزشمند آن آسیب جدی ندیده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی گفت: خانه تاریخی کوزه‌کنانی پابرجاست و هیچ‌گونه آسیب و تخریبی به اصل بنا و معماری این خانه تاریخی که دارای ارزش و تزئینات معماری نیز هست، وارد نشده است.
برنامه های مرمت و احیا
در حال حاضر طرح مرمت، احیا و بازسازی کامل این بنا تاریخی با نظارت معاونت میراث فرهنگی در دست انجام است. این اقدامات نشان دهنده تعهد مسئولان برای حفظ این گنجینه تاریخی است.
اهمیت این خانه در حفظ هویت و ماندگاری حافظه تاریخی مشهد مقدس باعث شده که هرگونه تخطی خارج از طرح تصویبی مرمت، پیگردهای قانونی را در پی داشته باشد. این حساسیت نشان دهنده ارزش فوق العاده این اثر تاریخی است.
سخن پایانی در رابطه با نقش موزه مشروطیت
در حال حاضر از بخش هایی از این خانه به عنوان موزه مشروطیت استفاده می شود که فرصت منحصر به فردی برای آشنایی با تاریخ نهضت مشروطیت ایران فراهم می کند. این کاربری فرهنگی باعث زنده نگه داشتن حافظه تاریخی و انتقال آن به نسل های آینده شده است.
بازدیدکنندگان می توانند ضمن تماشای معماری زیبای این خانه، با اسناد و مدارک مربوط به دوران مشروطه نیز آشنا شوند.
این ترکیب منحصر به فرد از معماری و تاریخ، تجربه ای فراموش نشدنی را برای علاقه مندان به میراث فرهنگی ایران رقم می زند.
خانه کوزه کنانی مشهد همچنان یکی از گنجینه های تاریخی و فرهنگی این شهر مقدس محسوب می شود. حفظ و نگهداری این اثر ارزشمند، مسئولیتی است که بر عهده همه ما قرار دارد تا آیندگان نیز بتوانند از زیبایی و عظمت این میراث ماندگار بهره مند شوند.
