به گفته ی کارشناسان پرشین هتل ، در 25 کیلومتری شمال غربی مشهد، جایی که تاریخ با اسرار عجین شده، بنایی شگفت انگیز قرار دارد که گویای هزار داستان ناگفته است. گنبد هارونیه مشهد، کهن ترین بنای به جا مانده از شهر توس باستان، نه تنها به دلیل معماری منحصر به فردش بلکه به واسطه رازهای پنهان در دل خود، همواره گردشگران و پژوهشگران را مجذوب کرده است.
این اثر تاریخی که در سال 1310 با شماره ثبت 173 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت، امروزه یکی از جذاب ترین مقاصد گردشگری خراسان رضوی محسوب می شود. برای کسانی که از طریق پرشین هتل اقامتی راحت در مشهد تجربه می کنند، بازدید از این بنای اسرارآمیز تجربه ای فراموش نشدنی خواهد بود. با این مطلب از مجله گردشگری همراه باشید.
تاریخچه پر از ابهام گنبد هارونیه
تاریخ دقیق ساخت گنبد هارونیه یکی از بزرگ ترین معماهای تاریخی ایران است. هیچ باستان شناس و مورخی هنوز موفق نشده است که تاریخ دقیق ساخت این بنای شکوهمند را بیان کند. برخی از کارشناسان معتقدند این مکان در قرن هفتم هجری احداث شده و برخی دیگر قدمت آن را به دوران پیش از اسلام نسبت می دهند. گردشگرانی که با رزرو تور مشهد به این شهر سفر می‌کنند، بازدید از گنبد هارونیه را جزو برنامه‌های اصلی خود قرار می‌دهند.
یکی از نظریات رایج در میان مردم این است که گنبد هارونیه مشهد در زمان هارون الرشید، پنجمین خلیفه عباسی ساخته شده است. اما این نظریه از نظر تاریخی پایه ای ندارد. هارون الرشید زمانی که قصد داشت برای سرکوب اعتراضات مردم راهی خراسان گردد، در طول سفر بیمار گردید و در توس جان باخت. او در طول حیات خود هیچگاه فرصت ساخت چنین بنای باشکوهی را نیافت. برای اقامتی راحت و دسترسی آسان به این منطقه تاریخی، گردشگران می‌توانند با رزرو هتل مشهد تجربه‌ای دلپذیر از سفر خود داشته باشند.
رازهای کاوش های باستان شناسی
در سال 1354 هجری شمسی حفاری های باستان شناسی انجام شده در این بنا توانست سفال های متعلق به دوره سلجوقی، تیموری و صفوی را از دل خاک بیرون بیاورد. این یافته ها نشان می دهد که بنا احتمالا در قرن ششم هجری یا پیش از آن ساخته شده است.
محققان معتقدند که بنای گنبد هارونیه پس از حمله مغول به ایران احداث شده است. دلیل این نظریه آن است که اگر این بنا پیش از آن رویداد ساخته شده بود، احتمالا از حملات ویرانگر مغولان جان سالم به در نمی برد.
نظریات مختلف درباره کاربری بنا
درباره کاربری اصلی گنبد هارونیه مشهد نظریات مختلفی وجود دارد که هر کدام جنبه ای از اسرار این بنا را روشن می سازد:
برخی از باستان شناسان معتقدند که این بنا خانقاهی بوده که محمد غزالی از آن برای تدریس استفاده می کرده است. دلیل این نظریه وجود اتاق هایی در ضلع شمالی بنا و سنگ یادبود غزالی در کنار بنا است. سازمان میراث فرهنگی پس از پایان مرمت بنا، سنگ یادبودی را برای امام محمد غزالی در این مکان نصب کرد.
گروه دیگری از محققان معتقدند که این بنا مسجدی بوده که پس از هجوم مسلمانان به ایران بر روی آتشکده ساسانیان ساخته شده است. شواهدی از دیوار قطوری از سنگ و ملات ساروج یافت شده که یادآور پی بنای آتشکده های ساسانی است.
اما منطقی ترین نظریه، مقبره بودن این بنا است. با تکیه بر یافته های تاریخی و خصوصیات معماری بنای هارونیه که بسیار شبیه به بناهایی مانند آرامگاه علاء الدوله در سمنان، مقبره سلطان سنجر در مرو و قبر بابا لقمان در سرخس است، فرضیه مقبره بودن این بنا بسیار منطقی تر به نظر می رسد.
معماری شگفت انگیز گنبد هارونیه
معماری گنبد هارونیه مشهد نمونه ای بی نظیر از هنر معماری ایرانی است که سادگی و عظمت را به زیبایی در خود جمع کرده است. این بنا کاملا از آجر ساخته شده و دارای سبک معماری آذری است.
ویژگی های معماری متمایز
ساختمان این بنای تاریخی به طور کامل از آجر ساخته شده است و دارای سبک معماری آذری است. یک گنبد دو پوسته ای سقف این بنا را می پوشاند و برای تزئین آن از هیچ کاشی استفاده نشده است. این ویژگی باعث شده تا بنا حالتی خاص و متفاوت از دیگر آثار تاریخی داشته باشد.
ابعاد کلی بنا نیز جالب توجه است. ضلع شمالی 19.5 متر، ضلع جنوبی 20 متر، ضلع شرقی 28 متر و ضلع غربی 29 متر است. این عدم تقارن کامل نشان دهنده استفاده از تکنیک های خاص معماری دوران ساخت است.
گنبد دو پوسته ای
یکی از شاخص ترین بخش های بنای هارونیه، گنبد دو پوسته ای آن است. دهانه گنبد داخلی ارتفاعی در حدود 11.30 متر از سطح زمین دارد و ارتفاع 26 متری گنبد تا کف زمین آن را به اثری شگفت آور در معماری تبدیل کرده است. این گنبد بر روی سطح خارجی دارای تیغه های آجری است که زیبایی خاصی به آن بخشیده.
فضاهای داخلی
فضای درونی گنبد از چندین بخش مختلف اتاق فرعی (3 عدد)، شاه نشین (4 عدد) و گنبدخانه تشکیل شده که با سبک و سیاق معماری قرن هشتم هجری و با بهره گیری از مقرنس کاری و کاربندی های گچی به شایستگی تزئین شده است. تمام این بخش ها در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد.
نوآوری های معماری
از نکته های جالب معماری گنبد هارونیه، بادگیرهایی است که در جهت های مختلف، درون ساختمان آن ساخته شده اند و به شکل تهویه هوا کار می کردند. همچنین در ساخت گنبد از کلاف های چوبی نیز استفاده شده بود که هم به استحکام آن کمک می کرد و هم به نوعی سازه را در برابر زلزله مقاوم می ساخت.
موقعیت جغرافیایی و دسترسی
گنبد هارونیه در شهرستان مشهد، بخش مرکزی، دهستان طوس قرار دارد. این بنای تاریخی در حدود 600 متری از آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی واقع شده است.
آدرس دقیق: استان خراسان رضوی، جاده مشهد - قوچان، سه راه فردوسی، حاشیه بلوار شاهنامه، نرسیده به آرامگاه فردوسی، بقعه هارونیه.
راه های دسترسی
برای دسترسی به گنبد هارونیه چندین گزینه وجود دارد. اگر از وسایل نقلیه عمومی استفاده می کنید، می توانید از اتوبوس های خط 202 میدان فردوسی تا آرامگاه فردوسی استفاده کنید. در ایستگاه شاهنامه 64 پیاده شوید و گنبد هارونیه در مقابل شما قرار دارد.
کسانی که قصد رزرو هتل در مشهد را دارند، می توانند از خدمات تاکسی یا خودروی شخصی برای رسیدن به این مکان تاریخی استفاده کنند.
جاذبه های نزدیک گنبد هارونیه
یکی از مزایای بازدید از گنبد هارونیه، نزدیکی آن به سایر جاذبه های تاریخی مهم است که می توان آنها را در یک سفر مشاهده کرد. برای برنامه ریزی بهتر، رزرو تور مشهد با قطار گزینه مناسبی است که تمام جاذبه های مهم شهر را پوشش می دهد.
آرامگاه فردوسی
آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر بزرگ ایرانی و سراینده شاهنامه، تنها در 600 متری گنبد هارونیه قرار دارد. این مقبره که در سال های 1308 تا 1311 بازسازی شد، یکی از مهم ترین مکان های زیارتی فرهنگی ایران است.
محوطه تاریخی توس
شهر باستانی توس که گنبد هارونیه تنها بنای باقی مانده از آن است، خود مجموعه ای از یافته های باستان شناسی را در خود جای داده است. گردشگرانی که برای رزرو تور اقدام می کنند، می توانند از این منطقه تاریخی بازدید جامعی داشته باشند.
بهترین زمان بازدید از گنبد هارونیه
انتخاب زمان مناسب برای بازدید از گنبد هارونیه نقش مهمی در کیفیت تجربه گردشگری دارد.
بهار و پاییز بهترین فصل ها برای بازدید از این بنای تاریخی هستند. در این فصل ها هوا معتدل است و می توان از فضای بیرونی بنا نیز به راحتی بازدید کرد. برای کسانی که قصد رزرو هتل مشهد مثل هتل صبا مشهد را دارند، این فصل ها فرصت مناسبی برای ترکیب زیارت و گردشگری فرهنگی فراهم می کند.
گنبد هارونیه از ساعت 8 صبح تا غروب آفتاب برای بازدید عمومی باز است. بهترین زمان برای عکاسی و تماشای جزئیات معماری، ساعات اول صبح و عصر است که نور طبیعی زوایای زیبایی از بنا نمایان می کند.
نکات مهم برای بازدیدکنندگان
پیش از بازدید از گنبد هارونیه، آگاهی از نکات زیر می تواند تجربه شما را بهبود بخشد:
در اطراف بنای هارونیه فضای سبزی ایجاد شده و محوطه آن به وسیله سازمان میراث فرهنگی مرمت و بهسازی شده است. امکان بازدید از کلیه بخش های این مکان بدون هیچ محدودیتی برای بازدیدکنندگان فراهم است.
بازدید از گنبد هارونیه فرصتی عالی برای آشنایی با تاریخ و معماری ایران است. پیش از بازدید، مطالعه در مورد تاریخ شهر توس و معماری دوران ایلخانی و تیموری تجربه شما را غنی تر خواهد کرد.
بازدید از گنبد هارونیه را می توان با زیارت حرم مطهر امام رضا (ع) و بازدید از سایر مکان های دیدنی مشهد ترکیب کرد.
معماری منحصر به فرد گنبد هارونیه فرصت های عالی برای عکاسی فراهم می کند. جزئیات آجرکاری، قوس های مقرنس کاری شده و گنبد دو پوسته ای از جمله عناصری هستند که می توان از آنها عکس های بسیار زیبا گرفت.
جایگاه گنبد هارونیه در گردشگری خراسان
گنبد هارونیه نه تنها به عنوان یک اثر تاریخی بلکه به عنوان نمادی از استقامت و هویت فرهنگی ایران شناخته می شود.
این بنای تاریخی نماینده ای از دوران طلایی معماری ایرانی است. سادگی ظاهری همراه با پیچیدگی های فنی ساخت، نشان دهنده تسلط معماران آن زمان بر علم و هنر است.
سالانه هزاران گردشگر داخلی و خارجی از گنبد هارونیه بازدید می کنند. این بنا به دلیل رازهای فراوان و معماری خاصش، یکی از پرطرفدارترین جاذبه های گردشگری خراسان رضوی محسوب می شود.
حضور گنبد هارونیه در کنار آرامگاه فردوسی، منطقه توس را به یکی از مهم ترین مقاصد گردشگری فرهنگی خراسان تبدیل کرده است. این امر باعث رونق اقتصادی منطقه و ایجاد اشتغال برای اهالی محلی شده است.
جمع بندی: میراثی ارزشمند برای نسل های آینده
گنبد هارونیه مشهد بیش از یک بنای تاریخی، پلی است میان گذشته و حال. این اثر ارزشمند که کهن ترین بنای باقی مانده از شهر باستانی توس است، همچنان با تمام رازها و زیبایی هایش منتظر کاوش و شناخت بیشتر است.
برای هر ایرانی و علاقه مند به تاریخ و فرهنگ، بازدید از گنبد هارونیه تجربه ای ماندگار خواهد بود. این بنا نه تنها چشمان ما را به زیبایی معماری ایرانی روشن می کند، بلکه ذهن ما را نیز درگیر رازهای تاریخی می سازد که هنوز پاسخی برای آنها یافت نشده است. گردشگرانی که با تور مشهد از اصفهان سفر می‌کنند، می‌توانند بازدید از این اثر تاریخی را در برنامه سفر خود قرار دهند و تجربه‌ای فراموش‌نشدنی از مشهد داشته باشند.
در نهایت، گنبد هارونیه یادآوری است از آن که میراث فرهنگی کشورمان چقدر غنی و متنوع است. حفظ و معرفی چنین آثاری مسئولیت همه ماست تا نسل های آینده بتوانند از این گنجینه های فرهنگی بهره مند شوند.
