به گفته ی کارشناسان پرشین هتل ، شیراز، شهر شعر و عطر، خانه آثار بی نظیری است که هر کدام از آنها داستانی از تاریخ پرفراز و نشیب ایران را روایت می کنند. در میان این گنجینه های تاریخی، حمام وکیل شیراز به عنوان یکی از شاهکارهای معماری دوران زندیه جایگاه ویژه ای دارد.
این بنای تاریخی که در قلب شیراز قرار گرفته، نه تنها نماینده عظمت معماری آن دوران است بلکه تصویری زیبا از آداب و رسوم مردم شیراز در گذشته ارائه می دهد.
حمام وکیل شیراز یکی از بزرگترین و برجسته ترین حمام های عمومی ایران است که امروزه به موزه مردم شناسی تبدیل شده و هر ساله میزبان هزاران گردشگر از سراسر جهان است. برای آنچه که قصد سفر به این شهر زیبا را دارید، بازدید از حمام وکیل تجربه ای فراموش نشدنی خواهد بود که شما را با فرهنگ غنی ایران آشنا می کند. با این مطلب از مجله گردشگری همراه باشید.
تاریخچه و پیشینه حمام وکیل شیراز
تاریخ ساخت این بنای باشکوه به سال 1187 هجری قمری بازمی گردد که در دوران حکومت کریم خان زند بنا شده است. کریم خان که خود را وکیل الرعایا می خواند، شیراز را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد و در طول بیست و یک سال حکومتش (1172 تا 1193 هجری قمری) بناهای شگفت انگیزی در این شهر احداث کرد. اگر شما هم قصد کشف این شاهکارهای تاریخی را دارید، با رزرو تور شیراز می‌توانید سفری خاطره‌انگیز به دل تاریخ و فرهنگ ایرانی تجربه کنید.
حمام وکیل شیراز از جمله مهمترین آثار باقی مانده از دوران زندیه است که در مجموعه بناهای وکیل قرار دارد. این مجموعه شامل بازار وکیل، مسجد وکیل، و ارگ کریم خان نیز می شود که همگی در کنار یکدیگر تصویری جامع از شهرسازی دوران زندیه ارائه می دهند. رزرو هتل شیراز از طریق سایت پرشین هتل برای بازدید از این آثار تاریخی گزینه مناسبی برای اقامت راحت در شیراز است.
نقش کریم خان زند در ساخت حمام وکیل
کریم خان زند که به عمران و آبادی کشور علاقه فراوان داشت، همواره در تلاش بود تا زندگی مردم را راحت تر کند. او دستور ساخت حمام وکیل را داد تا مردم شیراز مکانی مناسب برای شست و شو و انجام مراسم مختلف اجتماعی داشته باشند. هنرمندان زیادی از سراسر ایران به شیراز آمدند تا نقش و نگارهای مختلف را روی دیوارهای این حمام پیاده کنند.
در دوران قاجار نیز تزیینات داخل این بنا مرمت شد و نقوش جدیدی به آن اضافه گردید. بیشتر آثار نقاشی و آهک بری که امروزه در حمام وکیل مشاهده می کنید مربوط به همین دوره است و مضامین مذهبی، اساطیری و تاریخی ایران را به تصویر می کشند.
ویژگی های معماری حمام وکیل شیراز
حمام وکیل شیراز با مساحت 11 هزار متر مربع و زیربنای 8660 متر مربع، طولی 120 متر و عرضی 80 متر دارد. این بنای باشکوه از پیشرفته ترین اصول معماری دوران خود بهره مند است و به درستی مثالی از هوشمندی معماران آن دوران محسوب می شود.
از جمله ویژگی های بارز معماری آن می توان به طراحی ورودی کوچک با شیب ملایم اشاره کرد که برای کنترل دما و جلوگیری از ورود سرما به داخل حمام طراحی شده است.
بخش های مختلف حمام وکیل
حمام وکیل از بخش های مختلفی تشکیل شده که هر کدام کاربرد خاص خود را داشته اند. این بخش ها شامل موارد زیر است:
سربینه یا رختکن: این بخش که به شکل هشت ضلعی منتظم ساخته شده، مهمترین و زیباترین قسمت حمام محسوب می شود. در وسط آن حوض هشت ضلعی زیبایی قرار دارد و سقف آن به شکل گنبد با هشت ستون سنگی یکپارچه نگهداری می شود. این ستون ها از سنگ گندمک گوگرددار هستند و با مقرنس های برجسته تزیین شده اند.
گرمخانه: این قسمت محل اصلی شست و شو و مشت و مال بوده است. گرمخانه با سنگ فرش پوشیده شده و در زیر آن دالان های باریکی ساخته شده که هوای گرم و بخار آب در آن جریان می یافته تا کف حمام زودتر گرم شود.
سیستم گرمایش هوشمندانه حمام وکیل
یکی از شگفت انگیزترین ویژگی های حمام وکیل، سیستم گرمایش پیشرفته آن است. در بخش جنوبی بنای گرمخانه ، خزینه ای قرار دارد که در آن توسط دو دیگ بزرگ، آب را گرم می کردند.
فضای حمام توسط دالان هایی که در زیر سنگ فرش های خزینه تعبیه شده بود، گرم نگه داشته می شد. این سیستم باعث می شد تا دمای مطلوبی در تمام فصول سال در حمام برقرار باشد.
نکته جالب توجه این است که در طراحی حمام وکیل، برای تنظیم دمای بدن افراد هنگام ورود و خروج، راهروی پرپیچ و خم بین گرمخانه و سربینه ساخته شده بود. این طراحی هوشمندانه مانع از شوک دمایی به بدن افراد می شد.
نقوش و تزیینات حمام وکیل
یکی از برجسته ترین ویژگی های حمام وکیل، نقوش و تزیینات بی نظیر آن است. در طراحی و ساخت این حمام، به جای گچ از آهک استفاده شده است.
دلیل این انتخاب آن است که آهک در برابر رطوبت مقاومت زیادی دارد و هرچه رطوبت بیشتری جذب کند، محکم تر می شود. پرشین هتل به گردشگرانی که قصد بازدید از این آثار تاریخی را دارند توصیه می کند که زمان کافی برای تماشای این تزیینات در نظر بگیرند.
مضامین نقاشی های حمام وکیل
تزیینات آهک بری حمام وکیل شامل سه دسته مضمون اصلی است:
مضامین مذهبی: شامل نقاشی هایی از داستان های قرآنی مانند قربانی کردن حضرت اسماعیل، آمدن حضرت یوسف به مجلس زنان، و حتی معراج حضرت محمد (ص) است.
مضامین اساطیری و ادبی: تصاویری از داستان های شیرین و فرهاد، بیژن و منیژه، و سایر داستان های کلاسیک ادبیات فارسی در دیوارهای حمام نقش بسته است.
مضامین تاریخی: نقوش مربوط به وقایع تاریخی ایران و شخصیت های مهم تاریخ کشور نیز در بخش هایی از حمام دیده می شود.
حمام وکیل به عنوان موزه مردم شناسی
پس از انقلاب اسلامی در سال 1357، حمام وکیل به موزه مردم شناسی تبدیل شد. امروزه این مجموعه با 30 مجسمه مومی که حالات مختلف مردم در حمام را نشان می دهند، فضایی زنده از گذشته ایجاد کرده است.
این مجسمه ها که توسط سازمان میراث فرهنگی شیراز و مجسمه سازان ماهر این شهر ساخته شده اند، نحوه زندگی، پوشش، و آداب و رسوم مردم در دوران زندیه را به تصویر می کشند.
کاربردهای متنوع حمام در گذشته
حمام وکیل در زمان های گذشته تنها محلی برای شست و شو نبود. این مکان مرکز مهمی برای فعالیت های اجتماعی محسوب می شد. در رختکن حمام وکیل، علاوه بر خدمات حمام، خدمات طب سنتی ایران نیز ارائه می شد.
مراسم مختلفی مانند حنابندان، عروسی، مراسم چله و نامگذاری نوزادان در حمام برگزار می شد. همچنین امورات پزشکی مانند سوزن زنی، حجامت، خالکوبی، دندان کشیدن و مشت و مال نیز در آنجا انجام می گرفت. این تنوع کاربری نشان می دهد که حمام های عمومی در آن دوران نقش مهمی در زندگی اجتماعی مردم داشته اند.
شاه نشین و حاکم نشین؛ تمایز طبقاتی در حمام
یکی از ویژگی های متفاوت حمام وکیل، وجود بخش های مختلف برای اقشار مختلف جامعه است. در دو طرف گرمخانه، دو سکو به نام شاه نشین قرار دارد که مخصوص پادشاهان بوده است. همچنین دو سکوی دیگر به نام حاکم نشین نیز وجود دارد که برای افراد متمول و شناخته شده در نظر گرفته شده بود.
در میان این بخش ها حوضی از جنس مرمر وجود دارد که آب آن از قنات تامین می شده است. متاسفانه در دوران پهلوی یکی از حاکم نشین ها به حمام نمره تبدیل شده و حوضچه مرمری آن بخش خراب شده است. این امر نشان دهنده تغییرات زیادی است که این بنای تاریخی در طول زمان متحمل شده است.
نورگیری و جام خانه های حمام وکیل
یکی از نکات جالب در معماری حمام وکیل، سیستم نورگیری آن است. نور طبیعی حمام توسط جام خانه هایی که در سقف طراحی شده اند تامین می شود. این جام خانه ها از شیشه های رنگارنگ محدب (گل جام) ساخته شده اند و علاوه بر تامین نور، نقش مهمی در کنترل دما و رطوبت نیز دارند. رزرو تور برای دیدن این جزئیات معماری و سایر جاذبه های تاریخی برای درک بهتر هنر ایرانی توصیه می شود.
این طراحی هوشمندانه باعث می شود که در فصل تابستان نیز هوای خنک و دلپذیری در داخل حمام حاکم باشد. همین ویژگی است که باعث شده تا حتی امروزه نیز بازدید از حمام وکیل در گرمای تابستان شیراز تجربه ای لذت بخش باشد.
اطلاعات کاربردی برای بازدید از حمام وکیل
حمام وکیل در آدرس شیراز، خیابان طالقانی، در ضلع غربی بازار وکیل واقع شده است. این مکان در قلب شهر قرار دارد و دسترسی آسانی به آن وجود دارد. می توانید با استفاده از مترو شیراز در ایستگاه زندیه پیاده شده و حدود 10 دقیقه پیاده روی تا حمام وکیل داشته باشید. برای دسترسی راحت‌تر به حمام وکیل و لذت بردن از اقامتی لوکس در قلب شیراز، می‌توانید با رزرو هتل زندیه شیراز سفری به‌یادماندنی را تجربه کنید.
حمام وکیل همه روزه از ساعت 9 صبح تا 17 بعدازظهر پذیرای بازدیدکنندگان است. در مناسبت های مذهبی مانند تاسوعا، عاشورا، شهادت امام علی (ع) و سایر ایام سوگواری، این مجموعه تعطیل است. قیمت بلیط ورودی برای گردشگران ایرانی 30 هزار تومان و برای گردشگران خارجی 250 هزار تومان است.
زمان پیشنهادی برای بازدید از حمام وکیل حدود یک تا یک ساعت و 15 دقیقه است. بهترین زمان برای بازدید، صبح ها است که ازدحام کمتری وجود دارد و می توانید با آرامش بیشتری از زیبایی های این بنا لذت ببرید. رزرو هتل چند هفته قبل از سفر برای اقامت راحت در شیراز و بازدید از جاذبه های مختلف شهر ضروری است.
جاذبه های اطراف حمام وکیل
یکی از مزایای بازدید از حمام وکیل این است که در نزدیکی آن جاذبه های تاریخی مهم دیگری قرار دارند. بازار وکیل، مسجد وکیل ، و ارگ کریم خان همگی در فاصله کمتر از 10 دقیقه پیاده روی از حمام قرار دارند. این امکان را برای گردشگران فراهم می کند تا در یک روز از مجموعه کاملی از آثار دوران زندیه بازدید کنند.
همچنین در نزدیکی این منطقه رستوران ها و کافه های مختلفی وجود دارد که می توانید پس از بازدید از غذاهای سنتی شیراز لذت ببرید. نارنجستان قوام ، خانه زینت الملوک، و مسجد نصیرالملک نیز از دیگر جاذبه های نزدیک به حمام وکیل هستند که بازدید از آنها توصیه می شود.
جمع بندی
حمام وکیل شیراز نه تنها یکی از شاهکارهای معماری ایران است بلکه پنجره ای است به گذشته و فرهنگ غنی ایران زمین. این بنای تاریخی با ترکیب زیبایی معماری، غنای نقوش و تزیینات، و ارزش موزه ای آن، تجربه ای فراموش نشدنی برای هر بازدیدکننده ای فراهم می کند.
بازدید از این مجموعه نه تنها آشنایی با تاریخ و فرهنگ ایران را به همراه دارد بلکه درک بهتری از هنر و مهارت معماران گذشته ارائه می دهد.
اگر قصد سفر به شیراز را دارید، حتماً بازدید از حمام وکیل را در برنامه خود قرار دهید. این تجربه شما را با دنیای شگفت انگیز معماری ایرانی آشنا خواهد کرد و خاطراتی جاودانه از سفر به شهر شعر و ادب برایتان به ارمغان خواهد آورد.
