به گفته ی کارشناسان پرشین هتل ، استان خراسان رضوی سرزمین عرفان و معماری باشکوه ایرانی است که در آن آثار تاریخی شگرفی جای گرفته اند. مقبره بابا لقمان سرخسی که در 3 کیلومتری شمال شهر واقع شده، یکی از شاهکارهای معماری سلجوقی به شمار می آید. این بنای آجری عظیم که در نزد مردم بومی به نام "الغ بابا" نیز شناخته می شود، در مجاورت مرز ایران و ترکمنستان قرار دارد.
آرامگاه بابا لقمان سرخسی نه تنها یکی از دیدنی ترین جاذبه های استان خراسان رضوی محسوب می شود، بلکه در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ثبت 165 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مقبره که پس از گذشت هزار سال هنوز ابهت خود را حفظ کرده، نمادی از عظمت معماری و عرفان ایرانی است. با این مطلب از مجله‌ی گردشگری با معرفی آرامگاه بابا لقمان سرخسی همراه باشید.
تاریخچه و شخصیت بابا لقمان سرخسی
بابا لقمان یکی از عقلای مجانین و عرفای قرن چهارم هجری اهل سرخس خراسان و معاصر ابوسعید ابوالخیر می باشد. شخصیت این عارف بزرگ در میان صوفیان و عرفای زمان خود جایگاه ویژه ای داشت و شیخ ابوسعید ابوالخیر، ارادت بسیاری به شخصیت لقمان داشت و او را "شوریده احوال" خطاب می کرد. بابا لقمان در ابتدا از عرفای نامدار سرخس بود اما بعدها دستخوش تغییراتی شد که باعث شهرت او به عنوان یکی از عقلای مجانین گردید. برای علاقه‌مندان به تور مشهد ، بازدید از ارانگاه بابا لقمان می‌تواند تجربه ای جدید و جذاب باشد.
در کتاب "اسرار التوحید" در مورد این واقعه چنین آمده است: "لقمان سرخسی در ابتدا مجاهده بسیار داشت و معامله با احتیاط. ناگهان کشف افتاد و عقلش برفت". این تبدیل حالت، او را در میان عارفان زمان به شخصیت ویژه ای تبدیل کرد که همگان او را گرامی می داشتند.
جایگاه بابا لقمان در میان عارفان زمان
بابا لقمان در میان معاصران خود جایگاه رفیعی داشت. از ابوسعید در سرخس پرسیدند که ظریف کیست؟ شیخ گفت: در شهر شما لقمان. این سخن نشان دهنده احترام فراوان شیخ بزرگی چون ابوسعید ابوالخیر نسبت به بابا لقمان بود.
شیخ عطار نیشابوری نیز از لقمان سرخسی در تذکره الاولیاء یاد کرده و داستان هایی از کرامات او نقل کرده است. پرشین هتل با ارائه خدمات اقامتی متنوع و گزینه‌های مختلف رزرو هتل مشهد ، امکان بازدید از این آثار تاریخی ارزشمند را برای گردشگران فراهم می کند.
زندگی و تعالیم بابا لقمان
لقمان سرخسی از عارفان ایرانی است که نزد پیشینیان آوازه بسیار داشت و همواره از او به بزرگی و نام آوری یاد می کردند. او در قرن چهارم هجری در شهر سرخس زندگی کرد و در همان دوره درگذشت. سرخس در آن زمان یکی از مراکز مهم علم و عرفان به شمار می آمد و عارفان بسیاری در آن جا تجمع یافته بودند.
در قرون چهارگانه دوم تا ششم هجری سرخس یکی از مراکز سیاست و علم و عرفان و حکمت بوده و وجود حوزه درسی سرخس و همچنین وجود علما و عرفایی مانند ابوعلی فقیه و بابا لقمان سرخسی سبب گردیده که عده ای از علما و عرفای مشهور زمان در آن جا جمع شوند.
معماری و ساختار مقبره بابا لقمان
آرامگاه بابا لقمان سرخسی یکی از شاهکارهای معماری دوره سلجوقی محسوب می شود. بنای آجری باشکوه آرامگاه بابا لقمان سرخسی، از شاهکارهای هنر معماری ایرانی است که به واسطه دیرینگی منسوب به عصر سلجوقیان، بی شباهت به آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی نیست.
ساخت آرامگاه لقمان سرخسی به گمان بسیار به سده ششم و روزگار سلجوقیان بازمی گردد. اما بخش هایی از آن در زمان فرمانروایی ایلخانان مغول بر ایران، ساخته شده است. کتیبه ای با تاریخ 757 هجری قمری در درون آرامگاه نشان دهنده مرمت و بازسازی بخش هایی از بنا در دوره بعدی است.
ویژگی های کلی معماری
این بنا آرامگاه منسوب به بابا لقمان سرخسی، عارف مشهور سده 4، شامل گنبدی دو پوشه آجری با ایوانی بلند است همچنین نوار کمربند مانندی قسمت مدور گنبد را از ساقه و دیواره آن که بر روی قاعده چندپهلویی قرار گرفته است، جدا می کند. این طرح معماری منحصر به فرد، ترکیبی از سبک های سنتی ایرانی و نوآوری های دوره سلجوقی است.
ساختمان از دو بخش مربعی تشکیل شده که به هم متصل هستند. بخش اصلی شامل گنبدخانه و بخش دوم شامل ایوان ورودی است. رزرو هتل برای بازدید از این اثر تاریخی می تواند اقامت راحت و مناسبی را برای گردشگران فراهم کند.
تزئینات و هنرکاری
در بدنه هر ضلع آن، روزنه ای برای روشنایی درون گنبد تعبیه شده است؛ و تزئینات گچی، گچ بری و آجرکاری آن ممتاز است. درون طاق ها مزین به نقوش هندسی لوزی شکل (برجسته و گود) است.
طاق نماهای داخلی مقبره را که به طرح های لوزی شکل گود و برجسته و آجرکاری و گچ بری های ظریفی مزین شده است، مهم ترین ویژگی چشم نواز معماری این بنا می دانند؛ چراکه این بخش به واسطه مرمت های متوالی، تا حدودی شکوه خود را حفظ کرده است.
موقعیت جغرافیایی و دسترسی
آرامگاه بابا لقمان در موقعیت جغرافیایی خاصی قرار دارد. مقبره بابا لقمان سرخسی در مجاورت بیابان قره قوم ترکمنستان واقع شده است و با وجود اینکه عمری به درازای 1000 سال بر آن می گذرد، همچنان باشکوه و استوار خودنمایی می کند.
این موقعیت خاص، آرامگاه را در نقطه ای استراتژیک قرار داده که همواره مورد توجه مسافران جاده ابریشم بوده است. سرخس نه تنها در گذشته، بلکه امروز نیز اهمیت بسیار دارد. در روزگاران پیشین، پیوندگاه راه هایی شناخته می شد که به نام جاده ابریشم می شناسیم.
نحوه دسترسی به آرامگاه
برای بازدید از آرامگاه بابا لقمان، ابتدا باید راهی شهر سرخس شوید که حدود 200 کیلومتر (سه ساعت رانندگی) با شهر مشهد فاصله دارد. به منظور رسیدن به این شهر، می توانید از دو مسیر "جاده مشهد - سرخس" و "جاده تایباد - سرخس" استفاده کنید.
آرامگاه در فاصله کوتاهی از مرکز شهر سرخس واقع شده و دسترسی آسانی دارد. گردشگران برای اقامت می توانند از تور مشهد با قطار نیز استفاده کنند که شامل بازدید از این آثار تاریخی هم می باشد.
مرمت و حفاظت از آرامگاه
مهم ترین باززنده سازی و مرمت از سال 1360 خورشیدی، آغاز شد. در خرداد 1398 نیز سه هکتار از زمین های پیرامون آرامگاه را به میراث فرهنگی واگذار کردند. این اقدامات نشان دهنده اهمیت ویژه ای است که دولت و نهادهای مرتبط برای حفاظت از این اثر تاریخی قائل هستند.
پروژه باغ ایرانی اسلامی
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرخس از تخصیص اعتباری بالغ بر چهار میلیارد ریال در سال 98 برای احداث باغ ایرانی اسلامی بابا لقمان خبر داد. این پروژه با هدف ارتقا فضای پیرامون آرامگاه و جذب گردشگران بیشتر طراحی شده است.
باغ ایرانی لقمان بابا بر پایه معماری ایرانی - اسلامی و عناصر تشکیل دهنده آن از جمله ساختار خاص هندسی، عبور آب و کاشت گونه های گیاهی متناسب با اقلیم سرخس و به مرکزیت و با حفظ بنای تاریخی لقمان بابا ساخته شده است.
ارزش فرهنگی و گردشگری مقبره‌ی بابا لقمان
آرامگاه بابا لقمان نه تنها از نظر معماری و تاریخی ارزشمند است، بلکه به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری خراسان رضوی نیز شناخته می شود. این شهرستان در حوزه گردشگری نیز از جاذبه های بی نظیری برخوردار بوده و هر ساله در تمام فصول سال به ویژه ایام تعطیلات نظر گردشگران داخلی و خارجی را به خود جذب کرده است.
این آرامگاه به دلیل موقعیت خاص خود در نزدیکی مرز ایران و ترکمنستان، امکان بازدید گردشگران خارجی را نیز فراهم کرده و به عنوان نماد فرهنگ و تمدن ایرانی عمل می کند.
نقش آرامگاه در توسعه گردشگری منطقه
شهرستان سرخس در منتهی الیه شمال شرق ایران، با پدیده های بی همتا و ناشناخته زمین شناسی در مسیر تبدیل شدن به نخستین پارک زمین شناسی (ژئوپارک) شرق کشور گام بر می دارد. در این میان، آرامگاه بابا لقمان به عنوان یکی از جاذبه های اصلی این منطقه نقش مهمی ایفا می کند.
تاکنون 120 اثر تاریخی در این شهرستان شناسایی شده که از این تعداد 25 اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این آمار نشان دهنده غنای فرهنگی و تاریخی منطقه است که آرامگاه بابا لقمان در صدر آنها قرار دارد.
جاذبه های اطراف آرامگاه بابا لقمان
سرخس شهری است که علاوه بر آرامگاه بابا لقمان، جاذبه های دیگری نیز دارد که بازدید از آنها را توصیه می کنیم. بابا لقمان، مجموعه رباط شرف، سیلو سرخس، انبار غله قوش خزایی، پل خاتون، بقایای معماری جنگ جهانی دوم، حمام تاریخی و انبار غله روستای کندکلی از مهم ترین بناهای تاریخی این شهرستان به شمار می روند.
کاروانسرای رباط شرف
یکی از مهم ترین آثار تاریخی مجاور آرامگاه، کاروانسرای رباط شرف است که در دوره صفویه احداث شده و نمونه بارز معماری آن دوران محسوب می شود. این کاروانسرای تاریخی در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و مسافران و کاروان ها در آن استراحت می کردند.
رباط شرف با معماری منحصر به فرد خود، تکمیل کننده تجربه بازدید از آثار تاریخی سرخس است و گردشگران معمولا آن را در کنار آرامگاه بابا لقمان مورد بازدید قرار می دهند.
جمع بندی
آرامگاه لقمان سرخسی را بی گمان باید یکی از مهم ترین سازه های تاریخی و هنری ایران دانست. با آنکه بخش هایی از آن فروریخته است و اکنون تنها بازمانده ای از شکوه پیشین آن پیداست، اما همان بنای نیمه ویران هزار ساله، چنان ابهت و زیبایی دارد که نادیده گرفتنی نیست.
مقبره بابا لقمان سرخسی نمادی از عرفان و معماری ایرانی است که پس از گذشت قرن ها هنوز هم قدرت جذب گردشگران و علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ ایران را دارد. این آرامگاه که در دل بیابان و در مرز دو کشور قرار گرفته، پیوند دهنده فرهنگ ایرانی با تمدن آسیای مرکزی محسوب می شود.
بازدید از آرامگاه بابا لقمان فرصت مناسبی برای آشنایی با تاریخ عرفان در ایران و مشاهده یکی از شاهکارهای معماری سلجوقی فراهم می کند. این تجربه برای هر کسی که به دنبال شناخت عمیق تر از فرهنگ و تاریخ ایران است، بسیار ارزشمند خواهد بود.
