به گفته کارشناسان پرشین هتل ، تبریز شهری است که تاریخ در هر کوچه و کنار آن جان دارد. این پایتخت فرهنگی ایران با آثار تاریخی فراوان، میزبان میلیون ها گردشگر در طول سال است.
در میان همه این جاذبه های تاریخی، ارگ علیشاه تبریز همچون نگهبانی قدیمی برجای مانده و داستان هایی از شکوه گذشته را روایت می کند. در این مطلب از مجله گردشگری ، با این بنای 700 ساله که از دور دست ها قابل رویت بوده، امروزه به عنوان بلندترین دیوار تاریخی کشور شناخته می شود، بیشتر آشنا می‌شویم.
تاریخچه ارگ علیشاه تبریز
سازه ارگ علیشاه در دل تبریز و در نزدیکی میدان ساعت قرار دارد. این بنای مهیب که ابتدا به عنوان مسجد طراحی شده بود، در طول سال ها تغییرات بسیاری را تجربه کرده است. گردشگرانی که قصد رزرو هتل تبریز دارند، می توانند بازدید از این اثر تاریخی را در برنامه سفرشان قرار دهند.
تاریخ ارگ علیشاه تبریز داستانی پر فراز و نشیب از یک مسجد عظیم ناتمام تا تبدیل شدن به قلعه نظامی است. این بنا در طول قرن ها تغییرات بسیاری را تجربه کرده و هر دوره کاربری متفاوتی داشته است.
آغاز ساخت مسجد عظیم علیشاه
ساخت این بنای تاریخی در سال 716 هجری قمری به دستور تاج الدین علیشاه جیلانی، وزیر ایلخانان مغول آغاز شد و در سال 724 به اتمام رسید. هدف اصلی از این پروژه عظیم، ساخت مسجد جامع شهر و آرامگاهی بزرگ در صحن آن بود که بتواند نماد قدرت و شکوه حکومت ایلخانی باشد.
در ضلع جنوبی این مسجد، طاقی عظیم طراحی شده بود که قرار بود 4 گز (حدود 4 متر) از طاق کسری بزرگتر باشد. اما همین جاه طلبی معماری، نقطه ضعف پروژه محسوب شد. شالوده بنا قادر به تحمل این حجم سنگین نبود و طاق فروریخت. مرگ زودهنگام علیشاه نیز باعث توقف کامل پروژه شد و مسجد برای همیشه ناتمام ماند.
تبدیل مسجد به ارگ نظامی
در دوران قاجار و هنگام شروع جنگ های ایران و روسیه (1804-1824) و جنگ ایران و انگلیس (1857)، بقایای این مسجد به ارگ نظامی تبدیل شد. به فرمان عباس میرزا ولیعهد قاجار، سربازخانه، ستاد فرماندهی ارتش ایران، کارخانه ریخته گری و توپ ریزی در محوطه ارگ علیشاه ساخته شد. در همین دوره نیز عمارت کلاه فرنگی در این محوطه احداث گردید.
محوطه ارگ تبریز در دوران مختلف قاجار به عنوان بخشی از برج و باروی شهر و همچنین محل انبار مهمات نظامی استفاده شد. به همین دلیل نام این بنا از مسجد علیشاه به ارگ علیشاه تغییر یافت. مسافران محترم می توانند با استفاده از خدمات پرشین هتل به تبریز سفر کنند ،در هتل مدنظر خود مانند هتل لاله پارک اقامت کنند و آثار این دوران را در بنای باقی مانده مشاهده کنند.
معماری ارگ علیشاه
معماری ارگ علیشاه نمونه بارز سبک آذری در دوران ایلخانان است که تلفیقی منحصر به فرد از هنر ایرانی و تاثیرات مغولی را نشان می دهد. این بنا از نظر فنی و زیبایی شناسی جایگاه ویژه ای در معماری اسلامی ایران دارد.
سبک آذری در معماری ایرانی
معمار این بنای شگفت انگیز، استاد فلکی تبریزی بوده که از سبک آذری در طراحی آن استفاده کرده است. سبک آذری که به معماری ایرانی پس از اسلام منسوب است و در دوران حکومت ایلخانان (1256 تا 1336 میلادی) رواج یافت، نمونه بارز آن در ارگ علیشاه قابل مشاهده است.
این سبک معماری که به نام سبک مغولی یا ایرانی-مغولی نیز شناخته می شود، تلفیقی از هنر ایرانی و تاثیرات فرهنگی دوران ایلخانان است. در ساخت این بنا از ساروج و مصالح ساختمانی بادوام استفاده شده که دلیل پایداری این بنا در طول 700 سال است.
ویژگی های معماری متفاوت
با توجه به نوشته ها و یادداشت های تاریخ نگاران و جهانگردان تاریخی، ارگ علیشاه تنها بنای مرتفع شهر تبریز بوده که حتی از دوردست قابل دیدن بوده است. این ویژگی منحصر به فرد نشان از عظمت و ابهت این بنا در زمان خود دارد. افرادی که قصد رزرو تور به تبریز دارند، باید بدانند که این بنا یکی از نمادهای اصلی شهر محسوب می شود.
دیوارهای موجود در حقیقت تشکیل دهنده ایوان تاق پوش و حمال تاقی استوانه ای عظیمی بوده که فضای به وجود آمده به عنوان شبستان و عنصر اصلی مسجد علیشاه به شمار می رفته است. عرض و ارتفاع بخش مسقف مسجد هر یک حدود 30 متر بوده که نشان از ابعاد باورنکردنی این بنا دارد.
حوادث تاریخی و تخریبات
در طول 700 سال عمر خود، ارگ علیشاه شاهد حوادث طبیعی و انسانی متعددی بوده که هر کدام آسیب هایی به این بنای ارزشمند وارد کرده اند. با این حال، مقاومت این سازه در برابر همه این حوادث نشان از استحکام فوق العاده معماری آن دارد.
زلزله های ویرانگر تبریز
ارگ علیشاه تبریز مانند سایر آثار تاریخی از زلزله ویرانگر قرن دهم شهر تبریز در امان نمانده و بخش بزرگ مجموعه ارگ در اثر این پدیده طبیعی فروریخته است. این بنای 700 ساله شاهد حدود 40 زلزله مختلف در طول تاریخ بوده که هر کدام آسیب هایی به آن وارد کرده اند. با این حال، مقاومت این دیوار در برابر این همه حادثه طبیعی، نشان از استحکام فوق العاده معماری آن دارد.
شکستگی بزرگی که در بدنه ارگ از زلزله های مختلف پدیدار شده، امروزه یکی از مشخصات بارز این بنا محسوب می شود. این ترک ها روایتگر داستان مقاومت این دیوار در برابر نیروهای طبیعی هستند.
جنگ ها و حملات نظامی
در سال 1290 هجری شمسی، زمانی که تبریز به دست نیروهای روس سقوط کرد، ارگ علیشاه مورد حمله توپخانه روس ها قرار گرفت. در دوران مشروطه نیز این ارگ نقطه تمرکز مدافعان تبریزی بود و آنها توپی را به بالای ارگ انتقال داده بودند تا از آن در دفاع از مواضع خود استفاده کنند.
پس از اشغال تبریز، به علت بی احتیاطی روس ها در جابجایی گلوله های توپ، آتش بخشی از برج و باروی ارگ را فرا گرفت. این حوادث تاریخی بخش دیگری از آسیب های وارده به این بنای ارزشمند را تشکیل می دهند.
ارگ علیشاه امروز
امروزه تنها دیوار جنوبی ارگ پابرجا مانده که تنها قسمت به جای مانده از دیوارهای عظیم و محراب بسیار بلند شبستان جنوبی این مسجد است. این دیوار مرتفع که بلندترین دیوار تاریخی کشور محسوب می شود، شاهدی بر شکوه و آبادانی این بنای بی نظیر در گذشته است.
در ساعاتی از روز این بنا برای بازدید عموم باز است و ورودی آن رایگان می باشد. گردشگران عزیز بعد از سفر به تبریز و رزرو هتل، می توانند بدون پرداخت هزینه از این جاذبه تاریخی بازدید نمایند.
مصلی بزرگ تبریز
محوطه اطراف ارگ در دهه های پس از انقلاب دستخوش تغییرات زیادی شد که برای احداث مصلی در نظر گرفته شد. در فضای پیرامون ارگ مسجد بزرگی به نام مصلی بزرگ تبریز بنا شده که بخشی از فضای دیداری ارگ را تحت تاثیر قرار داده است. از این مصلی در مراسمات مختلف دولتی و در روزهای جمعه برای برگزاری نماز جمعه استفاده می شود.
متاسفانه در سال 1360 به بهانه تاسیس مصلای نماز جمعه، دیوار شمالی عهد ایلخانی ارگ و پلکان قاجاری آن توسط جهاد سازندگی با استفاده از بولدوزر و مواد منفجره تخریب شد. در سال 1376 نیز خاکبرداری عمیق در محدوده شرقی ارگ باعث نابودی بازمانده های زیرساخت های مسجد ارگ علیشاه شد.
جاذبه های نزدیک ارگ علیشاه
ارگ علیشاه در قلب بافت تاریخی تبریز قرار دارد و در اطراف آن جاذبه های مهم دیگری وجود دارند که می توانند سفر شما را کامل تر کنند. بازدید ترکیبی از این مکان ها تجربه جامعی از تاریخ و فرهنگ تبریز ارائه می دهد.
خانه مشروطه
ارگ علیشاه نزدیک خانه مشروطه قرار گرفته است. این مکان تاریخی که یادآور نهضت مشروطیت ایران است، یکی از جاذبه های مهم نزدیک ارگ علیشاه محسوب می شود. بازدید ترکیبی از این دو مکان تاریخی می تواند تجربه کاملی از تاریخ تبریز را برای گردشگران فراهم کند.
خانه مشروطه که به عنوان مرکز فرماندهی مشروطه خواهان آذربایجان عمل می کرد، امروزه به موزه ای تبدیل شده که اسناد و آثار مربوط به دوران مشروطه را در معرض نمایش قرار داده است.
عمارت میدان ساعت
یکی دیگر از جاذبه های نزدیک ارگ علیشاه، عمارت میدان ساعت یا همان عمارت شهرداری تبریز است. این بنا در زمینی به مساحت 9600 مترمربع ساخته شده و زیربنایی حدود 6500 مترمربع دارد. عمارت در بین سال های 1314 تا 1320 هجری شمسی در 3 طبقه ساخته شد و برج ساعتی به ارتفاع 30.4 متر دارد که در هر 15 دقیقه نوایی زیبا از آن شنیده می شود.
اهمیت ارگ علیشاه در گردشگری تبریز
ارگ علیشاه نه تنها یک اثر تاریخی بلکه یکی از نمادهای اصلی شهر تبریز و عاملی مهم در توسعه گردشگری فرهنگی این شهر محسوب می شود. حضور این بنا در کنار سایر جاذبه های تاریخی، تبریز را به مقصدی جذاب برای علاقه مندان به تاریخ و معماری تبدیل کرده است.
نماد شهر تبریز
ارگ علیشاه یکی از نمادهای اصلی شهر تبریز محسوب می شود و از مهم ترین جاهای دیدنی این شهر به شمار می رود. این بنای تاریخی که در مرکز شهر و در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی قرار دارد، هر ساله میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است.
وجود این اثر تاریخی در کنار سایر جاذبه های تبریز مانند بازار بزرگ، مسجد کبود، و خانه های تاریخی، شهر تبریز را به یکی از مقاصد اصلی گردشگری فرهنگی ایران تبدیل کرده است. گردشگرانی که می خواهند تجربه کاملی از تاریخ و فرهنگ آذربایجان داشته باشند، حتما باید از این بنای شگفت انگیز بازدید کنند.
ثبت در فهرست آثار ملی
ارگ علیشاه تبریز در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ثبت 170 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این ثبت رسمی نشان از اهمیت فرهنگی و تاریخی این بنا در میراث ملی ایران دارد. نقشه حریم استحفاظی قانونی و ضوابط حفاظتی آن نیز در نشست شورای حفاظت آثار تاریخی مشخص و مورد تایید قرار گرفته است.
راهنمای بازدید از ارگ علیشاه
برای بازدید موثر از ارگ علیشاه، داشتن اطلاعات کاملی از آدرس، ساعات بازدید و نکات مهم ضروری است. این راهنما به شما کمک می کند تا بهترین تجربه را از بازدید این بنای تاریخی داشته باشید.
آدرس و نحوه دسترسی
ارگ علیشاه در استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز، در ضلع جنوبی تقاطع خیابان فردوسی و امام خمینی، نزدیکی میدان ساعت واقع شده است. برای دسترسی با خودروی شخصی، می توانید راه خود را به سمت میدان ساعت و خیابان امام پیدا کنید. ایستگاه شهید محققی متروی خط یک تبریز نزدیکترین ایستگاه مترو به این جاذبه تاریخی است که با چند دقیقه پیاده روی شما را به ارگ می رساند.
ساعات بازدید و هزینه ورودی
بازدید از ارگ علیشاه تبریز کاملا رایگان است و نیازی به پرداخت ورودی نیست. این بنا در تمام ساعات شبانه روز قابل بازدید است، هرچند روزهای جمعه تا ظهر به دلیل برگزاری نماز جمعه در مصلی مجاور، امکان بازدید محدود می شود. مدت زمان پیشنهادی برای بازدید کامل از این جاذبه بین 1 تا 2 ساعت است.
نکات مهم برای بازدیدکنندگان
هنگام بازدید از ارگ علیشاه، به نکات زیر توجه کنید:
- احترام به قدسیت مکان و عدم ایجاد سر و صدا
- پوشیدن لباس مناسب با توجه به قرار گیری در کنار مصلی
- عکاسی مجاز است اما با رعایت احترام به محیط
- استفاده از راهنمای محلی برای درک بهتر تاریخ بنا
جمع بندی
ارگ علیشاه تبریز بیش از یک بنای تاریخی، نمادی از مقاومت و استقامت در برابر گذر زمان است. این دیوار بلند که 700 سال پیش به عنوان بخشی از مسجد عظیمی طراحی شده بود، امروزه یادآور شکوه معماری ایرانی در دوران ایلخانان است. از زلزله های ویرانگر گرفته تا جنگ ها و تغییرات اجتماعی، این بنا همواره مقاوم ایستاده و داستان تاب آوری ملت ایران را روایت می کند.
برای کسانی که می خواهند عمق تاریخ و فرهنگ ایران را لمس کنند، بازدید از ارگ علیشاه تجربه ای فراموش نشدنی خواهد بود. این بنای شگفت انگیز که در قلب تبریز قرار دارد، فرصت کمیابی برای درک بهتر گذشته پرافتخار کشورمان فراهم می کند. مسافرانی که با خدمات حرفه ای آژانس های گردشگری به تبریز سفر می کنند، می توانند این تجربه ارزشمند را در کنار بازدید از سایر جاذبه های گردشگری تبریز کامل کنند.
