ارگ بم ؛ نمایش شکوه معماری ایرانی در سطح جهانی

به گفته کارشناسان پرشین هتل ، در دل کویر ایران، در استان کرمان، بنایی باشکوه و عظیم خودنمایی می کند که نه تنها شهره ایران، بلکه آوازه جهانی دارد. ارگ بم، این الماس کویر، نمادی از هوش، خلاقیت و استقامت ایرانیان است که قرن ها ایستادگی کرده و روزگاران مختلف را به چشم دیده است.

ارگ بم که بزرگترین سازه خشتی جهان به شمار می رود، داستان های بسیاری در دل خود دارد. .در ادامه این مطلب از مجله گردشگری، با این شاهکار معماری بیشتر آشنا میشویم.

ارگ بم؛ بزرگترین سازه خشتی جهان در قلب کویر ایران

ارگ بم به عنوان بزرگترین سازه خشتی جهان، در شمال شرقی شهر بم در استان کرمان واقع شده است. این بنای عظیم و باشکوه که بر بالای صخره ای وسیع بنا شده، شامل مجموعه ای از ساختمان های مسکونی، نظامی و حکومتی است که همگی با استفاده از خشت، گل، کاه و تنه درخت خرما ساخته شده اند. ارگ بم مساحتی حدود 180 هزار متر مربع دارد و با دیوارهایی به بلندی 6 تا 7 متر و طول 1815 متر احاطه شده است.برای دسترسی راحت تر به ارگ بم می‌توانید با رزرو هتل بم اقامتی نزدیک به این مکان داشته باشید.

این ارگ تاریخی در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و زمانی چهارراه مهمی برای کاروان های تجاری بوده که مسیرهای منتهی به آسیای میانه، خلیج فارس و مصر را به هم متصل می کرده است. قرن های هفتم تا یازدهم میلادی، دوران اوج شکوفایی ارگ بم بود، زمانی که این مرکز به محلی برای تجارت پارچه های پنبه ای و ابریشمی تبدیل شده بود. با رزرو هتل کرمان و اقامت در این شهر زیبا میتوانید از این اثر تاریخی با ارزش دیدن کنید.

تاریخچه شگفت‌ انگیز ارگ بم؛ از هخامنشیان تا امروز

قدمت ارگ بم به دوران هخامنشیان باز می گردد، هرچند توسعه اصلی آن طی چندین قرن صورت گرفته است. مهمترین دوران های گسترش این بنای تاریخی به دوره های اشکانی، سلجوقی و تیموری برمی گردد. برخی از ویژگی های معماری ارگ بم، مانند ترکیب ویژگی های ساختمانی و محیط طبیعی تپه ای که بر آن قرار گرفته، شباهت زیادی به تخت جمشید دارد.

پس از رشد ارگ بم در دوره اشکانی، ساسانیان کنترل آن را در دست گرفتند. با شکست ساسانیان از اعراب، این شهر مورد هجوم قرار گرفت و آسیب های زیادی دید. در دوران امام علی (ع)، خوارج که گروهی شورشی بودند، به کرمان فرار کرده و در ارگ بم سنگر گرفتند. بعدها یعقوب لیث صفاری که حکومت صفاریان را در منطقه سیستان و کرمان پایه گذاری کرد، توانست خوارج را شکست داده و کنترل ارگ بم را در دست بگیرد.

ارگ بم بعد از اسلام

نخستین باری که از شهر بم در نوشته های دوران اسلامی یاد شده، به سده دهم میلادی برمی گردد. در آن زمان، بم شهری با بازار توسعه یافته و بزرگ بود که با کشتزارهای سرسبز پوشانده شده بود. این شهر در آن دوران به واسطه پارچه های پنبه رنگارنگ، درختان نخل و بازار پرشکوهش مشهور بود.

در قرن های بعدی، حکومت های محلی شرق ایران مانند بازمانده های مغول، صفویان و قاجاریان از ارگ بم به عنوان یک نقطه استراتژیک در شرق ایران و مسیر تجاری شرق به غرب آسیا که از ایران عبور می کرد، استفاده می کردند. برای رزرو هتل و اقامت در کرمان می توانید از خدمات پرشین هتل استفاده کنید.

معماری حیرت‌ انگیز ارگ بم؛ شاهکار مهندسی خشت و گل

معماری ارگ بم از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به شکل ظاهری کنونی ارگ می توان گفت طراح یا طراحان، شکل نهایی کل ساختمان و شهر را از همان قدم های ابتدایی مراحل ساخت، پیش بینی کرده بوده اند. در حین هر کدام از مراحل پیشرفت ساخت، قسمت ساخته شده از یک شکل کامل برخوردار بوده و هر بخش اضافه می توانسته است به راحتی به قسمت های موجود دوخته شود.

ارگ در مرکز شهر نظامی در نقطه ای با بهترین دید از لحاظه امنیتی قرار دارد. این مجموعه از دو بخش اصلی تشکیل شده است: بخش حکومتی و بخش رعیت نشین. بخش حکومتی که در درونی ترین دیوار قرار گرفته و شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب 40 متری و اصطبل به گنجایش 200 اسب است.

بخش رعیت نشین

بخش رعیت نشین که اطراف بخش حکومتی است و شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصل کننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، نزدیک به 400 خانه و ساختمان های عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش است.

امنیت ارگ بم

همه ساختمان ها از خشت یا آجرهای رسی پخته نشده ساخته شده است. ارگ بم احتمالاً پیش از زلزله 2003، بزرگ ترین مجموعه خشت و گلی جهان بوده است. امنیت در این ارگ بسیار بالا بود؛ به طوری که هنگامی که دروازه ورودی شهر بسته می شد، هیچ حیوان یا انسانی نمی توانست وارد شود. ساکنان می توانستند زندگی خود را در دوره های طولانی ادامه دهند، زیرا به چاه آب، باغ ها و حیوانات اهلی در داخل ارگ دسترسی داشتند.

علاوه بر نمای برج های نگهبانی و رئوس تزئین شده دیوارهای مرتفع دژ در خط افق، بادگیرهای این بنا بسیار با شکوه جلوه می کنند. بادگیرها ساختارهای بیرون زده ای از بناها هستند که برای گرفتن باد و هدایت آن به داخل بناها استفاده می شوند. گاهی اوقات در مسیر باد به درون ساختمان حوضچه آبی را تعبیه می کردند تا بدین شیوه درون بنا خنک شود و گرد و خاک را بزداید.

بخش‌ های دیدنی ارگ بم؛ از خانه حاکم تا زورخانه

در میان خانه های ارگ بم، سه نوع مختلف وجود دارد که قابل توجه است. خانه های کوچکتر با 2-3 اتاق برای خانواده های فقیر، خانه های بزرگتر با 3-4 اتاق برای طبقه متوسط جامعه، و مجلل ترین خانه ها با اتاق های بیشتر که به خاطر فصل های مختلف سال در نقاط گوناگون قرار گرفته اند، با یک حیاط بزرگ و یک طویله در نزدیکی برای حیوانات. تعداد این خانه ها در ارگ خیلی کم است. از این جمله می توان به خانه سیستانی ها و خانه یهودیان اشاره کرد.

عمارت چهار فصل که در بخش حکومتی قرار دارد، یکی از بلندترین بخش های ارگ محسوب می شود. این عمارت که برای اداره شهر و صدور حکم استفاده می شد، سه طبقه دارد که معماری طبقه های آن کاملا از هم متمایز است. با توجه به طاق بندی ها، شکل و فرم قوس ها و مصالح آن می توان حدس زد که قدمت طبقه پایین بیشتر است.

مسجد جامع ارگ بم

مسجد جامع ارگ بم، یکی از مهم ترین و بزرگ ترین سازه های ارگ است که برای مردم شهر بم اهمیت زیادی داشت. در زمان مرمت ارگ بم، جعبه های شمعی با شمع هایی در آن کشف شد که قدمت شان به دوران پیش از انقلاب برمی گشت. در زمان صفویه، در این مجموعه یک حسینیه با ایوانی دو طبقه و سه منبر خشتی ساخته شده بود.

زورخانه ارگ بم

زورخانه ارگ بم مشابه ورزشگاه های سنتی شامل یک گنبد، چهار ایوان و گود می شود. یک کوچه سرپوشیده نیز در این قلعه وجود دارد که به عنوان ساباط جهودها معروف است. اصطبل ارگ بم که برای نگهداری از حدود 200 اسب ظرفیت داشته، در مدخل دروازه دوم شهر قرار گرفته است. این اصطبل که از زیباترین بناهای ارگ به حساب می آید، مزین به گچبری های دوره مغول و تیموری است.

با رزرو تور می توانید از این مجموعه تاریخی بی نظیر دیدن کنید و از نزدیک با شگفتی های معماری ایرانی آشنا شوید.

رازهای پنهان ارگ بم؛ کشفیات عجیب و داستان‌ های شگفت‌ انگیز

ارگ بم علاوه بر معماری شگفت انگیزش، رازها و داستان های عجیبی را در دل خود جای داده است که هرکدام به تنهایی بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران را روایت می کنند. این رازها گاه با زلزله سال 1382 از پرده بیرون افتادند و گاه در دل کتاب ها و روایات تاریخی ثبت شده اند.

گورستان کودکان در دیوارهای ارگ بم

پس از زلزله سال 1382، استخوان هایی از دیوار ارگ بم بیرون ریخته شد که بر اساس بررسی ها شامل 68 جسد کودک و نوزاد می شدند. آزمایش DNA روی استخوان اجساد نشان داد که این کودکان یک تا 6 سال سن داشتند و همگی پسر بودند. این کشف عجیب به "گورستان ایستاده کودکان" معروف شد.

تدفین کودکان در دیوارهای ارگ به سه شکل انجام شده است. بچه های کوچک تر به طور کامل در خشت قرار گرفته اند، به نحوی که این خشت به تابوت آن کودک تبدیل شده است. تعدادی از کودکان را نیز در فضای بین خشت ها جاگذاری کرده اند و در روش سوم، اجساد در پای دیوار و روی هم دفن شده اند. نظریه های مختلفی درباره این کشف وجود دارد.

نظریه های قبرستان کودکان

برخی معتقدند این کودکان متعلق به خانواده های غیرمسلمان بودند که نمی توانستند جسد مردگان خود را در کنار مسلمانان دفن کنند. نظریه دیگر این است که پسر بودن تمام کودکان، نشان دهنده یک رسم پسرکشی در دوره ای از تاریخ بوده است.

داستان لطفعلی خان زند و آقا محمد خان قاجار در ارگ بم

یکی از داستان های مشهور تاریخی که در ارگ بم اتفاق افتاده، مربوط به فرار لطفعلی خان زند و تعقیب او توسط آقا محمد خان قاجار است. لطفعلی خان زند پس از شکست از آقا محمد خان قاجار در سال 1209 هجری قمری، به قلعه بم گریخت.

در زمان حمله آقا محمد خان، لطفعلی خان از کرمان به بم فرار کرد. در حین فرار، سه نفر او را همراهی می کردند و جهانگیرخان سیستانی، پسر حاکم بم یکی از آن ها بود که در طوفان شن مفقود شد.

در نهایت لطفعلی خان دو روز بعد به تنهایی وارد ارگ بم شد. حاکم بم که از مفقودشدن پسرش خبر نداشت، تصور می کرد که پسرش به دست آقا محمد خان اسیر شده است و در نتیجه لطفعلی خان را در ازای آزادی او تسلیم کرد.

واقعه تلخ ارگ بم

آقا محمد خان پس از ورود به قلعه، دستور کشتن و سربریدن 600 اسیر را داد. 300 نفر از این سرها را به بم بردند که متعاقبا حاکم بم سر این افراد را نیز قطع کرد و با همه سرها مناره ای در شهر برپا کرد. این واقعه تلخ یکی از سیاه ترین صفحات تاریخ این ارگ باستانی است.

ارگ بم در شاهنامه فردوسی (داستان هفتواد)

جالب است بدانید که در شاهنامه فردوسی نیز از ارگ بم یاد شده است. طبق نوشته فردوسی، هفتواد (که به دلیل داشتن هفت پسر به این نام معروف بود) یکی از امرای محلی را می کشد و سپس روی کوهی در نزدیکی کجاران یک قلعه می سازد که شاید نخستین پایه های قلعه بم باشد.

داستان هفتواد در شاهنامه

داستان هفتواد به شکلی افسانه ای در شاهنامه روایت شده است. طبق این افسانه، در شهر کجاران در کنار دریای پارس، کوهی قرار داشت که دختران شهر هر روز برای ریسندگی به آنجا می رفتند. دختر هفتواد کرمی را در سیبی پیدا می کند و آن را در دوکدان می گذارد که مایه برکت کار و رونق هرچه بیشترش می شود. هفتواد و پسرانش نیز به لطف این کرم، ثروتمند می شوند و پس از تصرف شهر، دژی استوار بر فراز کوه بنا می کنند.

اردشیر بابکان با شنیدن اخبار هفتواد، به نبرد با او می رود و سرانجام با نیرنگ موفق می شود کرم را از بین ببرد و هفتواد را شکست دهد. این داستان افسانه ای نشان دهنده اهمیت تاریخی و فرهنگی ارگ بم در تاریخ کهن ایران است.

ارگ بم قبل و بعد از زلزله؛ فاجعه‌ ای که تاریخ را لرزاند

در تاریخ 5 دی 1382، زلزله ای به بزرگی 6.6 ریشتر بم را لرزاند و علاوه بر خسارات جانی و مالی فراوان به شهر، باعث تخریب حدود 80 درصد از ارگ بم شد. آسیب گسترده به ارگ تا حدی بود که یونسکو آن را در فهرست "میراث در خطر" جای داد. این فاجعه تلخ، یکی از بزرگترین فجایع فرهنگی ایران در دهه های اخیر محسوب می شود.

قبل از زلزله، ارگ بم بزرگترین سازه خشتی جهان بود که شکوه و عظمت معماری ایرانی را به نمایش می گذاشت. ساختمان های مختلف، برج های دیدبانی، بازارها، مساجد و خانه های متعدد، همگی با هنر و ظرافت خاصی ساخته شده بودند. عکس های ارگ بم قبل از زلزله، تصویری از یک شهر کامل با تمامی امکانات و زیبایی های معماری سنتی ایران را نشان می دهند.

شهر و ارگ بم پس از زلزله

پس از زلزله، اما با تلاش سازمان میراث فرهنگی و کمک کشورهای مختلف، عملیات مرمت و بازسازی ارگ بم آغاز شد. ژاپن، ایتالیا و فرانسه از جمله کشورهایی بودند که در بازسازی ارگ بم مشارکت کردند. ژاپن حدود 1.3 میلیون دلار به ایران برای بازسازی کمک کرد و با ارسال تجهیزات و ایجاد طرح سه بعدی از ارگ بم، این پروژه را پشتیبانی کرد.

خوشبختانه پس از سال ها تلاش، بخش زیادی از ارگ بم بازسازی شد و این اثر تاریخی توانست جان دوباره ای بگیرد. بازسازی ارگ بم به شکلی بوده است که در صورت وقوع یک زلزله دیگر، از ویرانی گسترده آن جلوگیری به عمل آید و خسارت ها به حداقل برسد. در سال 1392، کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو اصلاحات در مدیریت و نگهداری از ارگ بم و محوطه پیرامونی را مناسب تشخیص داد و به همین دلیل آن را از فهرست میراث در معرض خطر خارج کرد.

راهنمای سفر به ارگ بم

برای بازدید از ارگ بم، می توانید از شهر کرمان به سمت بم حرکت کنید. فاصله کرمان تا بم حدود 193 کیلومتر است و می توانید با خودروی شخصی یا اتوبوس به این شهر سفر کنید. همچنین بم دارای فرودگاه است و پروازهایی از تهران به این شهر انجام می شود. با استفاده از خدمات رزرو هتل وبسایت پرشین هتل می توانید اقامتی راحت در کرمان یا بم داشته باشید.

بهترین زمان بازدید از ارگ بم

بهترین زمان سفر به بم و بازدید از ارگ، فصل پاییز و بهار است. در ماه های گرم سال، دمای هوای بم بسیار بالا می رود و ممکن است بازدید از ارگ در این شرایط آزاردهنده باشد. اگر قصد دارید در کرمان اقامت داشته باشید، فاصله کرمان تا بم حدود 2 ساعت با خودرو است.

سخن پایانی

ارگ بم نه تنها یک بنای تاریخی ارزشمند، بلکه نماد استقامت و پایداری فرهنگی ایران است. این بنا نشان می دهد که چگونه ایرانیان در طول تاریخ با استفاده از ساده ترین مصالح در دسترس، توانسته اند شاهکاری بیافرینند که قرن ها دوام آورده و حتی پس از ویرانی، دوباره از خاکستر خود برخاسته است. بازدید از ارگ بم، سفری است به عمق تاریخ و فرهنگ ایران زمین.