روستای خرانق یزد ؛ سفر به زادگاه خورشید با 4500 سال تاریخ

به گفته کارشناسان پرشین هتل ، در میان شهرهای تاریخی ایران، یزد همواره با بادگیرها، خانه های خشتی و معماری بی نظیر خود شهرتی جهانی داشته است. اما در گوشه ای از این استان کویری، روستایی کهن با قدمتی 4500 ساله نهفته که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. روستای خرانق یزد با نام پیشین "خورانق" به معنای "زادگاه خورشید"، گنجینه ای ارزشمند از تاریخ و معماری ایران زمین است.

در این مطلب از مجله گردشگری ، با این روستای تاریخی  که در شهرستان اردکان واقع شده است ، بیشتر آشنا میشویم، این روستا یکی از مقاصد محبوب گردشگران اروپایی محسوب می شود، اما متأسفانه در میان گردشگران ایرانی کمتر شناخته شده است. خرانق با داشتن یکی از بزرگترین سازه های خشتی ایران و بناهای تاریخی متعدد، تجربه ای منحصر به فرد از سفر به گذشته را برای بازدیدکنندگان فراهم می کند. 

معرفی روستای خرانق یزد؛ جواهری پنهان در دل کویر

روستای خرانق با قدمتی ۴۵۰۰ ساله، به دلیل فرسایش در معرض نابودی قرار دارد. این روستا شامل دو بخش جدید و قدیم است؛ بخش جدید محل زندگی حدود ۵۰۰ نفر است، در حالی که بخش قدیم (قلعه خرانق) اکنون خالی از سکنه است. معماری منحصربه‌فرد خانه‌های خشت و گلی، کوچه‌های باریک و برج‌های نگهبانی نشان‌دهنده تدبیر ساکنان برای مقابله با شرایط محیطی و تأمین امنیت بوده است.

علاوه بر ارزش تاریخی، خرانق از نظر اقتصادی نیز منطقه ای با اهمیت محسوب می شود. وجود معادن سنگ آهن چادرملو، اورانیوم ساغند، باریت، روی و گرانیت، این منطقه را به یکی از قطب های معدنی کشور تبدیل کرده است. همچنین، پناهگاه حیات وحش دره انجیر با گونه های جانوری ارزشمندی چون یوزپلنگ آسیایی، کل و بز، میش، قوچ و سیاه گوش، ارزش طبیعی منطقه را دوچندان کرده است.

برای بازدید بهتر و راحت تر از این روستا بهتر است پس از رزرو یکی از هتل های یزد ، یک روز از سفر خود را برای بازدید از این روستا برنامه ریزی کنید.

موقعیت جغرافیایی روستای خرانق در یزد

روستای تاریخی خرانق در شمال استان یزد و در فاصله 85 کیلومتری شمال شرقی شهر یزد واقع شده است. این روستا در 70 کیلومتری شرق شهرستان اردکان و در مسیر جاده اردکان به طبس قرار دارد. خرانق مرکز بخش خرانق از توابع شهرستان اردکان محسوب می شود.

موقعیت جغرافیایی خرانق در منطقه ای کوهستانی و نسبتاً خنک تر از مرکز استان یزد قرار گرفته که این ویژگی، آن را به مقصدی مناسب برای فرار از گرمای تابستان تبدیل کرده است. دسترسی به این روستای تاریخی از طریق جاده 70 آسیا امکان پذیر است و مسافران می توانند پس از رزرو هتل در یزد یا اردکان از طریق سایت پرشین هتل،به این روستای زیبا سفر کنند.

منظره عمومی روستای خرانق شامل دشت ها، باغ ها، مزارع و بافت مسکونی قدیم و جدید است که چشم انداز زیبایی را برای گردشگران به نمایش می گذارد.

دیدنی های روستای خرانق که نباید از دست داد

روستای خرانق با داشتن آثار تاریخی متعدد، یکی از مقاصد مهم گردشگری استان یزد به شمار می رود. این روستا با بناهای خشتی و گلی، منظره ای بدیع و چشم نواز از معماری سنتی ایران را به تصویر کشیده است. بازدید از آثار تاریخی روستای خرانق، سفری به عمق تاریخ و فرهنگ این سرزمین است.

در ادامه به معرفی مهم ترین جاذبه های گردشگری روستای خرانق می پردازیم که بازدید از آنها را نباید در سفر به این منطقه از دست بدهید.

قلعه خرانق؛ بزرگترین قلعه مسکونی روستایی استان یزد

قلعه خرانق مهم ترین و شاخص ترین جاذبه گردشگری این روستاست که قدمت آن به دوره ساسانیان، حدود 1800 سال پیش بازمی گردد. این قلعه با وسعتی در حدود یک هکتار، یکی از بزرگترین قلعه های مسکونی روستایی استان یزد محسوب می شود و در 24 اسفند 1383 با شماره 11509 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ویژگی و نکات جالب درباره قلعه خرانق

ویژگی خاص قلعه خرانق، وجود 80 خانه دو یا سه طبقه در آن است که این قلعه را به یکی از معدود قلعه های جهان با خانه های چند طبقه تبدیل کرده است. دیوارهای خشتی و گلی، سقف های گنبدی و استفاده از تیرهایی از جنس حصیر الیافی، چوب و پوشال از ویژگی های این خانه هاست. قلعه خرانق همچنین دارای ویژگی های دفاعی مانند حصارها، برج های نگهبانی، خندق و مسیرهای پیچ در پیچ و باریک است که برای مقابله با هجوم راهزنان طراحی شده بود.

نکته جالب توجه در معماری خانه های قلعه خرانق، برخلاف خانه های معمول در اقلیم گرم و خشک، نداشتن حیاط در اکثر آنهاست. طبقه زیرین خانه ها برای نگهداری احشام و طیور یا انبار علوفه و غلات استفاده می شده و ارتباط با خانه ها تنها از طریق معابر درون قلعه امکان پذیر بوده است.

منار جنبان خرانق؛ کهن ترین منار جنبان ایران

یکی دیگر از جاذبه های دیدنی روستای خرانق، منار جنبان آن است که بر فراز مسجد قرار گرفته و از منار جنبان اصفهان قدیمی تر است. قدمت بنای اولیه این مناره به دوره ساسانیان می رسد و با ارتفاع 15 متر از بام مسجد، یکی از مرتفع ترین بناهای منطقه به شمار می رود.

این منار جنبان سه طبقه، دارای دو راه پله حلزونی برای رفت و برگشت است و در گذشته به عنوان برج دیده بانی و فانوس خانه مورد استفاده قرار می گرفته است. ساختاری چوبی در بالای منار وجود داشته که پس از کج شدن بر اثر زلزله و وزش باد، اهالی آن را بریده و پایین آورده اند. منار جنبان خرانق با شماره 2440 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و یکی از جاذبه های اصلی برای گردشگرانی است که اقدام به رزرو هتل یزد کرده و قصد سفر به این منطقه را دارند.

حمام تاریخی خرانق؛ شاهکاری از معماری قاجار

حمام تاریخی خرانق، بنایی قاجاری واقع در کاروانسرا و در نزدیکی کشتزار روستاست. این حمام برای دسترسی آسان به آب قنات، در سطحی پایین تر از قلعه و بالاتر از سطح روستا ساخته شده است. با این روش هوشمندانه، فاضلاب حمام به زمین های اطراف قلعه هدایت می شده است.

گود کردن حمام و استفاده از آجرهای ضخیم در دیواره آن، از اتلاف گرما جلوگیری می کرده است. سقف این بنا گنبدی است و برای تامین نور حمام، روزنه های کوچکی در سقف آن تعبیه شده بود. حمام خرانق به دو بخش حمام کوچک و حمام بزرگ تقسیم می شود که هر دو دارای تمام اجزای حمام کامل ایرانی همچون ورودی، هشتی، سربینه، میان در، بینه، خزینه، تون، گرم خانه و گلخن هستند.

حمام تاریخی خرانق دارای دو بخش زنانه و مردانه بوده است و در دوره پهلوی، با کاشی‌کاری و حذف خزینه، به حمام نمره‌ای تبدیل شد.این بنا در ۹ اردیبهشت ۱۳۸۹ در فهرست آثار ملی ثبت شد..

 

کاروانسرای خرانق؛ استراحتگاهی از دوران ساسانی

در روستای خرانق کاروانسرایی وجود دارد که قدمت بنای اولیه آن به دوره ساسانی برمی گردد. این کاروانسرای ایرانی پس از تخریب بر اثر گذشت زمان، به فرمان محمد ولی میرزا فرزند فتحعلی شاه مرمت شده و با عنوان کاروانسرای شاهزاده یا رباط شاهزاده به کار خود ادامه داده است.

کاروانسرای خرانق از نوع کاروانسراهای دشتی یک طبقه است که به سبک بنای شاه عباسی مرمت گردیده و دارای چهار تیمچه است که سه تای آن ها مسقف و یکی بدون سقف است. این کاروانسرا به شکل حیاط مرکزی ساخته شده و اتاق ها و صفه هایی با طاق های هلالی دور آن را گرفته اند. سقف تیمچه ها با آجر پوشیده شده و صدا در آن به نحو جالبی تکرار می شود.

این کاروانسرا پس از مرمت و بازسازی، به محلی برای اسکان مسافران تبدیل شده است. این اثر در تاریخ سه اسفند 1377 با شماره 2238 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل خرانق؛ قدیمی ترین پل آبرسانی یزد

هدف از ساخت پل خرانق در ده قرن پیش، انتقال آب از یک ساحل به ساحل دیگر رودخانه دوکالی بوده است. این پل که با نام پل آبراه نیز شناخته می شود، آب را از دهانه قنات خرانق در یک ساحل رودخانه به مزارع و باغ ها در ساحل دیگر می رسانده است.

پل خرانق عنوان قدیمی ترین پل انتقال آب در استان یزد را به خود اختصاص داده است. در ساخت این پل از ترکیب معماری ساسانی و رومی استفاده شده و طول آن 40 متر و ارتفاعش 7.5 متر است. امروزه دیگر آبی در رودخانه جریان ندارد، اما این پل استوار همچنان ایستاده و به محلی برای گذر مردم تبدیل شده است.

کنار پل، بقایای یک شترگلو از جنس سنگ و ساروج با طول 30 متر وجود دارد که نشان از پیشرفت مهندسی آب در این منطقه دارد. شترگلوها مجموعه ای از سازه های انتقال آب، برای آب رسانی به اراضی کشاورزی بوده اند.

سایر جاذبه های تاریخی روستای خرانق

علاوه بر جاذبه های اصلی ذکر شده، روستای خرانق دارای مکان های دیدنی دیگری نیز هست که هر کدام ارزش بازدید را دارند. مسجد جامع خرانق که در مرکز قلعه قرار دارد و قدمت آن به قرن هشتم تا دهم هجری قمری می رسد، همراه با حسینیه متصل به آن که در سطحی پایین تر واقع شده، از دیگر بناهای تاریخی ارزشمند روستاست.

مزار بابا خادم

مزار بابا خادم که با گنبد آبی خود، بیش از هر بنای دیگری جلب توجه می کند. این بنا، پیکر یکی از خادمین امام رضا (ع) را در خود دارد که در طی مسیر همراه امام بیمار شده و درگذشته است. همچنین بقعه یا قدمگاه مشهدک، بنایی از خشت و گل در پشت کاروانسرای خرانق است که آن را محل اقامت امام رضا (ع) حین سفر از مدینه به مرو می دانند.

آینه های خرانق

جاذبه جدیدتری به نام آینه های خرانق نما نیز در بستر خشک رودخانه وجود دارد که توسط امیر حاجبی برای افزودن به جاذبه های خرانق طراحی و اجرا شده است. این مجموعه شامل 9 آینه می شود که قطر بزرگ ترین آینه دو متر و کوچک ترین آن ها 40 سانتی متر است و تصاویر زیبایی از مناظر اطراف را منعکس می کند.

آسمان پر ستاره خرانق

یکی از جاذبه های طبیعی خرانق که در شب های صاف قابل مشاهده است، آسمان پر ستاره آن است. به دلیل دور بودن از آلودگی های نوری شهرها، این منطقه یکی از بهترین مکان ها برای رصد ستارگان است. بسیاری از منجمان و علاقه مندان به نجوم، شب های خرانق را برای مشاهده و عکاسی از اجرام آسمانی انتخاب می کنند.

بهترین زمان سفر به روستای خرانق

انتخاب زمان مناسب برای سفر به روستای خرانق می تواند تاثیر بسزایی در کیفیت تجربه سفر شما داشته باشد. بهترین زمان بازدید از خرانق اوایل بهار، پاییز و زمستان است. در فصل بهار، هوای خوب و شکوفه های درختان، خرانق را به مقصدی دلپذیر تبدیل می کنند.

در تابستان با وجودی که آب و هوای خرانق نسبت به سایر مراکز استان خنک تر است، اما تابش آفتاب می تواند آزاردهنده باشد. پاییز و زمستان خرانق بسیار سرد است، گرچه روزها هوا اعتدال خوبی دارد و خبری از تابش تند آفتاب نیست. اگر قصد سفر در فصل زمستان را دارید، حتما لباس گرم به همراه داشته باشید.

امکانات اقامتی در روستای خرانق

یکی از تجربه های متفاوت در سفر به روستای خرانق، اقامت در کاروانسرای تاریخی آن است. این کاروانسرا پس از مرمت و بازسازی، به یک اقامتگاه سنتی تبدیل شده که امکانات مناسبی برای اسکان گردشگران فراهم کرده است. اقامت در این بنای تاریخی می تواند خاطره ای فراموش نشدنی از سفر به خرانق برایتان رقم بزند.

علاوه بر کاروانسرا، در سال های اخیر اقامتگاه های بوم گردی نیز در روستای خرانق راه اندازی شده که با قیمت های مناسب، امکان اقامت راحت را برای گردشگران فراهم می کنند. این اقامتگاه ها غالبا در خانه های قدیمی روستا ایجاد شده اند و علاوه بر اقامت، فرصت آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم محلی را نیز برای مسافران فراهم می کنند.

در صورتی که تمایلی به اقامت در روستا ندارید، می توانید با رزرو هتل در شهرهای اطراف مانند اردکان یا یزد از طریق سایت پرشین هتل، به صورت روزانه از روستای خرانق بازدید کنید.

نکات مهم برای سفر به روستای خرانق

برای داشتن سفری خوش به روستای خرانق، توجه به نکات زیر می تواند مفید باشد.

تایم بازدید

بازدید از تمامی نقاط دیدنی روستا به زمانی بیشتر از یک روز نیاز دارد، بنابراین بهتر است برنامه سفر خود را به گونه ای تنظیم کنید که فرصت کافی برای بازدید از همه جاذبه ها را داشته باشید.

سوغات خرانق

در سفر به خرانق می توانید سوغاتی های خوشمزه ای همچون پسته و زردک (نوعی هویج) و همچنین دست بافته های زنان روستا از جمله چادر شب را به یادگار تهیه کرده و به رونق اقتصادی مردم بومی کمک کنید. متاسفانه جاذبه های تاریخی خرانق در وضعیت ناخوشایندی به سر می برند، در طول بازدید خود از این آثار ارزشمند محافظت کنید و از ریختن زباله و نوشتن یادگاری بپرهیزید.

هزینه و راهنمایان بازدید

برای بازدید از روستای خرانق هزینه ای دریافت نمی شود و همه روزه امکان دیدن آن وجود دارد. توصیه می شود در زمان بازدید از منطقه، از راهنمایان محلی استفاده کنید تا علاوه بر آشنایی بیشتر با تاریخ و فرهنگ منطقه، به اقتصاد محلی نیز کمک کرده باشید. در صورت تمایل به عکاسی از آسمان شب، دوربین و سه پایه مناسب به همراه داشته باشید.

جمع بندی

روستای خرانق یزد با قدمت 4500 ساله، یکی از گنجینه های پنهان ایران است که ارزش های تاریخی، معماری و فرهنگی بسیاری را در خود جای داده است. از قلعه خشتی و منار جنبان تا کاروانسرا و پل تاریخی، همگی نشان از هنر و مهارت مردمان این سرزمین در طول تاریخ دارد. متاسفانه این روستای تاریخی به دلیل فرسایش و عدم رسیدگی کافی در معرض خطر نابودی قرار دارد و نیازمند توجه بیشتر است.

سفر به روستای خرانق، فرصتی برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ غنی ایران زمین و همچنین کمک به اقتصاد محلی و حفظ میراث فرهنگی کشورمان است. امیدواریم مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری توجه بیشتری به این گنجینه ارزشمند داشته باشند تا نسل های آینده نیز بتوانند از دیدن این شاهکار معماری لذت ببرند. در سفر بعدی خود به استان یزد، حتما دیدار از روستای خرانق را در برنامه خود قرار دهید تا شاهد یکی از شگفت انگیزترین جلوه های معماری و تاریخ ایران باشید.