بافت تاریخی یزد ، سفری در دل کوچه های قصه گو !

به گفته کارشناسان پرشین هتل ، یزد، به‌عنوان نخستین شهر خشتی جهان و دومین شهر تاریخی دنیا، گنجینه‌ای از معماری و هنر ایرانی را در دل خود جای داده است. بافت تاریخی این شهر با وسعتی حدود ۷۰۰ هکتار، یکی از منسجم‌ترین و سالم‌ترین نمونه‌های شهرسازی سنتی در ایران است. خانه‌های کاهگلی، کوچه‌های باریک، بادگیرها و آب‌انبارها، همه نشانی از خلاقیت معماران ایرانی برای سازگاری با شرایط سخت کویر دارند؛ جایی که هر سازه، پاسخی هوشمندانه به کمبود آب و گرمای سوزان است.

این بافت ارزشمند که در سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد، امروز به موزه‌ای زنده تبدیل شده است؛ پر از خانه‌های تاریخی، مساجد باشکوه، بازارهای سنتی و میدان‌هایی که هنوز هم نفس می‌کشند. معماری فشرده و متراکم این منطقه نه‌تنها در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌کرد، بلکه باعث ایجاد آسایش و امنیت برای ساکنان می‌شد. در این مطلب از مجله گردشگری ، با بافت تاریخی یزدآشنا می‌شویم.

بافت تاریخی یزد کجاست؟

بافت تاریخی یزد در قلب شهر یزد قرار گرفته و موقعیت جغرافیایی ممتازی دارد. این بافت از سمت جنوب به خیابان کاشانی، از سمت شمال به خیابان دولت‌آباد، از سمت شرق به محله فهادان و از سمت غرب به خیابان مطهری محدود می‌شود. دسترسی به این منطقه تاریخی از هر چهار جهت شهر یزد امکان‌پذیر است و نزدیکی آن به بسیاری از هتل‌های یزد، گزینه‌های اقامتی متنوعی را برای گردشگران فراهم کرده است.

این منطقه تاریخی صرفاً یک مکان گردشگری نیست، بلکه محدوده ای زنده و پویاست که هنوز هم زندگی در آن جریان دارد. بیش از 1700 بنای خشتی در این بافت وجود دارد که هر کدام بخشی از تاریخ و فرهنگ غنی یزد را به نمایش می گذارند. با پرشین هتل می توانید به راحتی اقامتگاهی مناسب در نزدیکی این بافت ارزشمند تاریخی پیدا کنید.

تاریخچه بافت تاریخی یزد؛ از دوران پیشدادیان تا امروز

قدمت شهر یزد به تاریخ اساطیری ایران و دوران پیشدادیان باز می گردد. در آن زمان، این منطقه با نام "یزدان" شناخته می شد و به عنوان شهری مقدس و محل عبادت ایزدان به شمار می رفت. در دوره ساسانیان، یزد متعلق به یزدگرد بود و در دوره هایی به "یزدگردی" نیز معروف بود. همچنین در مقطعی از تاریخ، این شهر با نام "کثه" نیز شناخته می شد.

سابقه بافت تاریخی یزد ریشه در تاریخ باستانی ایران دارد، اما بناها و آثاری که تاکنون در آن کشف شده اند، قدمت شهر را به قرن اول و دوم هجری می رسانند. طی قرن ها، این شهر در دوره های مختلف تاریخی گسترش یافته و به تدریج به شکل امروزی خود رسیده است. بافت تاریخی یزد با 77 محله و قدمتی حدود 2500 سال، یادگاری ارزشمند از معماری و شهرسازی سنتی ایران است.

از نظر تاریخی، محله های فهادان و چهارمنار از قدیمی ترین محله های بافت تاریخی یزد هستند. برای رزرو هتل در نزدیکی این محله های تاریخی، می توانید از مشاوره رایگان کارشناسان بهره مند شوید.

شاهکارهای معماری در بافت تاریخی یزد

در بافت تاریخی یزد، معماری خانه‌ ها و بناها نشان‌ دهنده خلاقیت و هنر ایرانیان در سازگاری با اقلیم خشک کویر است. این آثار ارزشمند با استفاده از مصالح بومی مانند خشت و کاهگل، نه تنها از نظر زیبایی‌ شناختی بی‌ نظیرند، بلکه از لحاظ کارکردی و مهندسی نیز شاهکارهایی ماندگار محسوب می‌شوند.

بادگیرها؛ نماد هوشمندی معماری بافت تاریخی یزد

بادگیرها یکی از شاخص ترین و مهم ترین بخش های معماری در بافت تاریخی یزد هستند. این سازه های هوشمندانه که به نماد شهر یزد تبدیل شده اند، صرفاً جنبه زیبایی شناختی نداشته و کارکردهای متعددی داشته اند. بادگیرها به صورت ستون هایی چهار یا هشت ضلعی ساخته شده اند که هدف اصلی آن ها هدایت جریان هوا به داخل بناها بوده است.

در گذشته، از بادگیرها برای خنک نگه داشتن فضای داخلی خانه ها، نگهداری طولانی مدت مواد غذایی و خنک سازی آب انبارها و سرداب ها استفاده می شده است. به عبارتی، بادگیرها نقش یخچال های طبیعی و سیستم تهویه هوا را در خانه های سنتی ایفا می کردند. معماری آن ها به گونه ای است که حتی با وزش باد با سرعت کم، هوا را به داخل بنا هدایت می کنند.

بادگیر باغ دولت آباد با ارتفاعی حدود 33.8 متر، بلندترین بادگیر خشتی جهان است که در بافت تاریخی یزد قرار دارد. این شاهکار معماری نمونه بارزی از مهندسی هوشمندانه ایرانیان در مقابله با گرمای سوزان کویر است.

آب انبارها؛ گنجینه های آب در دل بافت تاریخی یزد

آب انبارها از دیگر شاهکارهای معماری در بافت تاریخی یزد هستند. در شهری که با کمبود آب و گرمای شدید دست و پنجه نرم می کند، وجود سازه هایی برای ذخیره و نگهداری آب از اهمیت حیاتی برخوردار بوده است. آب انبارها حوض هایی سرپوشیده هستند که معمولاً در زیرزمین خانه ها ساخته می شدند تا آب باران را در فصول پرباران ذخیره کنند.

یزد دارای حدود 75 آب انبار است که آب انبار شش بادگیر یکی از معروف ترین آن هاست. این آب انبار که متعلق به دوره قاجار است، دارای 6 بادگیر است که به صورت 8 وجهی طراحی شده تا جریان باد موجب خنک شدن آب شود. حجم این آب انبار حدود 2000 متر مکعب است و دارای دو درب خروجی بوده که در گذشته یکی برای مسلمانان و دیگری برای زرتشتیان استفاده می شده است.

سقف و گنبد آب انبارهای ساخته شده از خشت، یکی دیگر از جاذبه های گردشگری یزد به شمار می رود. این آب انبارها نشان دهنده درایت و هوشمندی ایرانیان در مدیریت منابع آب در مناطق خشک و کم آب است.

ساباط ها و کوچه های آشتی کنان؛ راز ماندگاری بافت تاریخی یزد

ساباط‌ها یکی از عناصر مهم معماری بافت تاریخی یزد هستند که نقش مهمی در مقابله با شرایط سخت اقلیمی شهر ایفا می‌کنند. این کوچه‌های سرپوشیده که برای محافظت از عابران در برابر آفتاب سوزان کویر طراحی شده‌اند، به‌صورت سقف‌های چوبی یا آجری ساخته می‌شدند و علاوه بر ایجاد سایه، موجب گردش هوا و تعادل دما در فصول مختلف سال می‌شدند.

در کنار ساباط‌ها، کوچه‌های آشتی‌کنان نیز از ویژگی‌های جالب توجه بافت تاریخی یزد به‌شمار می‌روند. این کوچه‌های بسیار باریک باعث می‌شدند افراد هنگام عبور به‌ناچار با هم تماس داشته باشند؛ از این‌رو، اگر دو نفر با یکدیگر قهر بودند، این فضای فیزیکی آن‌ها را به آشتی ترغیب می‌کرد. افزون بر جنبه اجتماعی، این کوچه‌ها به دلیل طراحی پیچ‌در‌پیچ و سایه‌انداز بودن، به خنک‌تر شدن محیط و کاهش تأثیر بادهای شدید کمک می‌کردند.

خانه های سنتی؛ جلوه گاه هنر زندگی در بافت تاریخی یزد

خانه های سنتی در بافت تاریخی یزد، نمود بارزی از هماهنگی معماری با شرایط اقلیمی و فرهنگی منطقه هستند. این خانه ها معمولاً دارای حیاط مرکزی، اتاق های متعدد در اطراف حیاط، بادگیر، آب انبار و زیرزمین هستند. معماری آن ها به گونه ای است که بخش هایی از خانه برای استفاده در زمستان و بخش هایی برای استفاده در تابستان طراحی شده است.

هر خانه سنتی در بافت تاریخی یزد معمولاً از بخش های مختلفی تشکیل شده است: بیرونی (محل پذیرایی از میهمانان)، اندرونی (محل زندگی خصوصی خانواده)، تختگاه، تالار، هشتی (ورودی خانه)، بادگیر، سردر، آشپزخانه و آب انبار. این تقسیم بندی فضا نشان دهنده توجه معماران به نیازهای زندگی روزمره و حفظ حریم خصوصی است.

ویژگی خانه های سنتی یزد

یکی از ویژگی های بارز خانه های سنتی یزد، استفاده از مصالح بومی مانند خشت و کاهگل است. این مصالح علاوه بر سازگاری با محیط زیست، خاصیت عایق حرارتی دارند و موجب خنک ماندن خانه در تابستان و گرم ماندن آن در زمستان می شوند. همچنین، وجود حوض آب در حیاط مرکزی خانه ها به خنک شدن هوا کمک می کرده است.

محله های مشهور بافت تاریخی یزد و جاذبه های آن

بافت تاریخی یزد از محله های متعددی تشکیل شده که هر کدام ویژگی ها و جاذبه های متمایزی دارند. برای رزرو تور و بازدید از این محله های تاریخی، می توانید روی کمک متخصصان حساب کنید.

محله فهادان؛ قلب تپنده بافت تاریخی یزد

محله فهادان یکی از قدیمی ترین محله های بافت تاریخی یزد است که در قسمت شرقی این بافت قرار دارد. این محله که با نام یوزداران نیز شناخته می شود، از نظر تاریخی و معماری اهمیت بسیار زیادی دارد. در این محله، آثار تاریخی ارزشمندی مانند زندان اسکندر (مدرسه ضیائیه)، خانه لاری ها، بقعه دوازده امام و چندین خانه تاریخی دیگر وجود دارد.

زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه یکی از بناهای شاخص این محله است که با خشت خام ساخته شده و هیچ کاشی کاری در آن دیده نمی شود. گچ بری ها و رنگ آبی و لاجوردی روی خشت ها، از تزئینات اصلی این بنا هستند. خانه لاری ها نیز یکی دیگر از جاذبه های دیدنی محله فهادان است که با گچ بری های ظریف، شیشه های رنگی، پنجره های ارسی و آینه کاری های زیبا، نمونه ای از معماری باشکوه قاجاری است.

محله چهارمنار؛ گنجینه معماری بافت تاریخی یزد

محله چهارمنار در کنار محله فهادان، یکی از قدیمی ترین محله های بافت تاریخی یزد به شمار می رود. این محله نام خود را از مسجد چهارمنار یا مسجد میر خضرشاه گرفته که یکی از بناهای تاریخی شاخص آن است. مسجد چهارمنار با چهار مناره بلند خود، نمادی از معماری کهن یزد است.

از دیگر بناهای تاریخی این محله می توان به حسینیه بزرگ چهارمنار، بقعه سید شمس الدین و آرامگاه شاه سید رضا اشاره کرد. بقعه سید شمس الدین با گچ بری ها و کاشی کاری های برجسته، یکی از شاهکارهای هنری معماری یزد است. همچنین، آب انبار کوچه بندان از دیگر آثار تاریخی این محله است که نشان دهنده اهمیت مدیریت آب در این منطقه خشک است.

سایر محله های تاریخی در بافت قدیمی یزد

علاوه بر محله های فهادان و چهارمنار، بافت تاریخی یزد دارای محله های دیگری نیز هست که هر کدام جاذبه های متفاوتی دارند. محله قلعه کهنه، محله سرجمع، محله سر دو راه، محله یعقوبی، محله مصلی و محله لب خندق از جمله این محله ها هستند. همچنین، محله شش بادگیر با آب انبار معروف خود، یکی دیگر از محله های دیدنی بافت تاریخی یزد است.

محله آبشاهی و محله خلف خانعلی نیز از محله های تاریخی مهم یزد هستند. محله خلف خانعلی به خاطر همزیستی مسالمت آمیز مسلمانان و زرتشتیان در آن، نمونه ای از تسامح و مدارای فرهنگی در تاریخ ایران است. هر یک از این محله ها دارای خانه های تاریخی، مساجد، حسینیه ها و آب انبارهایی هستند که بازدید از آن ها، تجربه ای فراموش نشدنی از سفر به یزد را رقم می زند.

جاذبه های گردشگری برتر بافت تاریخی یزد

بافت تاریخی یزد با بیش از 1700 بنای تاریخی، گنجینه ای از آثار ارزشمند معماری ایران را در خود جای داده است. در ادامه، به معرفی برخی از مهم ترین جاذبه های گردشگری این بافت تاریخی می پردازیم.

مسجد جامع یزد؛ نگین فیروزه ای بافت تاریخی

مسجد جامع یزد یکی از باشکوه ترین مساجد ایران و از مهم ترین جاذبه های بافت تاریخی یزد است. این مسجد که بر روی خرابه های یک آتشکده زرتشتی بنا شده، دارای صحن بزرگ، دو شبستان، شش درب ورودی و یک ایوان مرتفع است. سردر ورودی مسجد با کاشی کاری های هفت رنگ تزئین شده و گنبد فیروزه ای آن از دور نمایان است.

مناره های بلند و کاشی کاری های آبی رنگ مسجد جامع یزد، چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. محراب مسجد با گچ بری های ظریف و نقوش اسلیمی، نمونه ای از هنر استادان ایرانی است. قدمت بنای اصلی مسجد به قرن پنجم هجری باز می گردد، اما بخش های مختلف آن در دوره های ایلخانی، آذری و تیموری ساخته و تزئین شده است.

میدان امیرچخماق؛ نماد بافت تاریخی یزد

میدان امیرچخماق یکی از نمادهای شهر یزد و از جاذبه های اصلی بافت تاریخی این شهر است. این مجموعه تاریخی که در مرکز شهر یزد قرار دارد، شامل تکیه، بازار، مسجد و دو آب انبار است. سابقه این مجموعه به دوره تیموریان باز می گردد و به دست امیر جلال الدین چخماق، حاکم یزد در دوره شاهرخ تیموری و همسرش ساخته شده است.

تکیه امیرچخماق با نمای سه طبقه طاق نماهای متقارن، یکی از زیباترین بناهای تاریخی یزد است. در گوشه ای از حیاط تکیه، نخل معروف یزد قرار دارد که در مراسم عزاداری محرم استفاده می شود. اطراف میدان امیرچخماق، مغازه های سوغاتی فروشی و رستوران های متعددی وجود دارند که گردشگران می توانند از آن ها بازدید کنند.

خانه لاری ها؛ شکوه معماری در بافت تاریخی یزد

خانه لاری ها یکی از زیباترین خانه های تاریخی یزد است که در محله فهادان قرار دارد. این خانه متعلق به خانواده ای از تجار بوده که حدود 270 سال پیش از فارس به یزد مهاجرت کردند. خانه لاری ها در مساحتی حدود 1700 متر مربع و با زیربنای 1200 متر مربع ساخته شده و شامل سه حیاط، شش باب خانه، ایوان ها، تالارها و اتاق های متعدد است.

معماری این خانه تاریخی نمونه ای از شکوه و عظمت معماری قاجاری است. گچ بری های ظریف، شیشه های رنگی، پنجره های ارسی، آینه کاری ها و نقاشی های بنا، بیانگر ذوق و هنر استادان ایرانی است. امروزه این خانه تاریخی به موزه اسناد تبدیل شده و اسناد تاریخی مختلفی در آن به نمایش گذاشته شده است.

آب انبار شش بادگیر؛ معجزه مهندسی در بافت تاریخی یزد

آب انبار شش بادگیر یکی از معروف ترین آب انبارهای یزد است که در بافت تاریخی این شهر قرار دارد. این آب انبار که متعلق به دوره قاجار است، به خاطر داشتن شش بادگیر به این نام معروف شده است. بنای آب انبار به صورت هشت وجهی طراحی شده تا جریان باد باعث خنک شدن آب داخل آن شود.

حجم مخزن این آب انبار حدود 2000 متر مکعب است که آن را به یکی از بزرگ ترین آب انبارهای یزد تبدیل کرده است. آب انبار شش بادگیر دارای دو درب خروجی بوده که در گذشته یکی برای استفاده مسلمانان و دیگری برای زرتشتیان بوده است. این نکته نشان دهنده همزیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان مختلف در یزد است.

زندان اسکندر (مدرسه ضیائیه)؛ رازی کهن در بافت تاریخی یزد

زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه یکی از بناهای تاریخی مهم در محله فهادان یزد است. این بنا که در فهرست آثار ملی ثبت شده، یادگاری از قرن هفتم هجری است. زندان اسکندر با خشت خام ساخته شده و هیچ کاشی کاری در آن دیده نمی شود. گچ بری ها و رنگ آبی و لاجوردی روی خشت ها، از تزئینات اصلی این بنا هستند.

بر اساس روایات تاریخی، در زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران، او در این مکان زندانی برای مخالفان خود ساخته بود. بعدها عارف معروف، ضیاء الدین حسین رضی، در محل این زندان مدرسه ای ساخت که به مدرسه ضیائیه معروف شد. امروزه این بنای تاریخی یکی از جاذبه های گردشگری مهم بافت تاریخی یزد است که بازدیدکنندگان زیادی را به خود جلب می کند.

راهنمای سفر به بافت تاریخی یزد

بهترین زمان سفر به بافت تاریخی یزد از نظر شرایط آب‌وهوایی، ماه‌های اسفند و فروردین است؛ زمانی که هوا معتدل و میانگین دما حدود ۱۶ درجه است. البته باید در نظر داشت که ایام نوروز، یزد یکی از مقاصد پرتردد گردشگری است و ممکن است با افزایش قیمت و کمبود محل اقامت مواجه شوید. برای بازدید از این بافت تاریخی، کفش راحت و مناسب بپوشید، زیرا کوچه‌ها پیچ‌درپیچ و گاه ناهموار هستند. همچنین به‌دلیل گرمای هوا، همراه داشتن کلاه، عینک آفتابی و آب کافی ضروری است.

یزد گزینه‌های اقامتی متنوعی دارد؛ از هتل‌های مدرن تا اقامتگاه‌های سنتی و بوم‌گردی در دل بافت تاریخی. اقامت در هتل‌های سنتی مانند هتل مظفر، فهادان، ترنج یا چهل پنجره که در خانه‌های تاریخی بازسازی شده‌اند، تجربه‌ای خاص و به‌یادماندنی است. برای رزرو هتل یزد، استفاده از خدمات آنلاین و مشاوره پرشین هتل کمک می‌کند انتخابی مناسب با بودجه و نیاز خود داشته باشید. همچنین در سفر به یزد، تهیه سوغاتی‌های معروفی مانند قطاب، باقلوا، کیک یزدی، ترمه و زیلو را از دست ندهید.

سخن پایانی

بافت تاریخی یزد با معماری بی نظیر، کوچه های پیچ در پیچ، خانه های کاهگلی، بادگیرها و آب انبارها، گنجینه ای ارزشمند از هنر و فرهنگ ایرانی است. این موزه زنده و پویا ، نشان دهنده هوشمندی و توانایی ایرانیان در همزیستی با طبیعت سخت کویر است.

سفر به بافت تاریخی یزد، سفری است به عمق تاریخ و فرهنگ ایران زمین. قدم زدن در کوچه های آشتی کنان، بازدید از خانه های تاریخی، مساجد باشکوه و بازارهای سنتی، تجربه ای فراموش نشدنی برای هر گردشگری خواهد بود. این گنجینه 2500 ساله، نه تنها یادگاری از گذشته، بلکه الهام بخش معماری پایدار و هماهنگ با محیط زیست برای آینده است.

یزد، شهری که با عناوینی چون شهر بادگیرها، شهر دوچرخه ها، شهر قنات، قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب شناخته می شود، منتظر شماست تا با سفر به آن، رازهای نهفته در دل کویر را کشف کنید و خاطره ای ماندگار از این شاهکار معماری ایرانی در ذهن خود به یادگار ببرید.