تخت جمشید یکی از میراث گران بهاء ایرانیان در اطراف شهر شیراز می باشد که هویت هر فرد ایرانی، مدیون همین مکان تاریخی است. تخت جمشید به نام های دیگری شامل پرسه پلیس، هزار ستون، صد ستون، پارسه و چهل منار شناخته می شود. چهل منار جزئی از شهرهای ایران باستان بوده که از نظر شکوه و جلال، جایگاه ویژه ای داشته و در مدت های مدید، پایتخت پادشاهی ایران در زمان های مختلف بوده است.

تخت جمشید به دست داریوش کبیر، خشایار شاه و اردشیر اول بنا نهاده شد. جالب توجه این جا است که این شهر با عظمت بیش از 200 سال سر سبز و آباد بوده است. در عید باستانی نوروز (نخستین روز از سال نو) افراد و تشکل های بسیاری برای تبریک و شادباش و پیشکش نمودن هدایی به شاه، پا به تخت جمشید می گذاشتند.

تخت جمشید
Persepolis شکوهمند

تخت جمشید چگونه ساخته شد؟

Persepolis در 518 سال قبل از تولد مسیح، به عنوان پایتخت جدید سلسله هخامنشی معرفی گردید. این مکان به دست داریوش کبیر افتتاح و توسط پسرش خشایار و نوادگانش اردشیر اول و دوم گسترش داده شد. اطلاعاتی که در حال حاضر وجود دارد، مرهون همان سنگ نوشته های خشتی و سنگی حکاکی شده است که سینه به سینه نقل شده اند.

دشت تخت جمشید شامل 39 مکان مسکونی بوده که برآورد آن توسط سامنر، انجام شده است. این مکان های نسکونی تخمین زده می شود که بیش از 43 هزار نفر را درون خود جای می داده اند. اما پس از حمله اسکندر مقدونی در 330 سال قبل از میلاد مسیح و آتش زدن پاسارگاد، بسیاری از دست نوشته ها که بیانگر تاریخ و دستورات پادشاهان گذشته بود از بین رفت.

تخت جمشید
غروب آفتاب در Persepolis

ویرانه های تخت جمشید پس از گذشت هزاران سال همچنان پا برجا هستند و تاریخ دانان با تحقیق بر روی آن ها، نشانه هایی از آتش و حمله را مشاهده نموده اند. این مکان تاریخی به دلیل قدمت بالا، معماری جذاب و ... یکی از مجرب ترین آثار ثبت شده ایران در سازمان میراث جهانی (یونسکو- سال 1979) است.

محترم شمردن تخت جمشید پس از اسلام

کاخ جمشید یا پارسه پس از ورود اسلام به ایران نیز، محترم شمرده می شد. به گونه ای که برخی از اشخاص آن را به سلیمان نبی و جمشید معروف در شاهنامه ارتباط می دادند. کتیبه های دیگری از پادشاهان ساسانی، عضد الدوله دیلمی و مظفر الدین شاه در پارسه وجود دارد که به خط میخی، کوفی و فارسی حکاکی شده اند. کتیبه نوشته شده مظفر الدین شاه در ضلع شمالی دیوار کاخ تچر گذاشته شده است.

تخت جمشید
کوروش کبیر پایه گذار سلسله هخامنشی

تخت جمشید یا پارسه کجاست؟

پارسه، پرسه پلیس یا تخت جمشید در شمال شهرستان مرو دشت قرار گرفته است. با این که این مکان تاریخی و تفریحی در شهر شیراز نیست، اما به دلیل شهرت آن یکی از مکان های تفریحی و گردشگری شیراز محسوب می شود. فاصله شیراز تا شهر مرودشت حدود 50 کیلومتر است.

آرامگاه پادشاهان در تخت جمشید

زمانی که پای خود را به پارسه بگذارید، پس از طی کردن مسافت 6.5 کیلومتری به نقش رستم می رسید. نقش رستم مکانی است که پادشاهان هخامنشی از جمله کوروش کبیر در آن خفته اند. آرامگاه خشایار شاه (پسر داریوش)، اردشیر اول و دوم (نوادگان کوروش) نیز در کنار قبر کوروش کبیر دیده می شوند.

البته 2 آرامگاه دیگر در نقش رستم به چشم می خورد که تمام شده هستند و در قسمتی دیگر یک آرامگاه نیمه تمام دیده می شود. دامنه کوه رحمت محل دفن اردشیر دوم و اردشیر سوم (از نوادگان کوروش) است. اما در قسمت جنوبی Persepolis یک بقعه نیمه تمام وجود دارد که باستان شناسان معتقدند مربوط به داریوش سوم می باشد.

تخت جمشید
تصویری از داریوش بزرگ، بنیانگذار تخت جمشید

تاریخچه نام تخت جمشید

اگر به نام تخت جمشید نگاهی بیاندازیم، کنجکاو می شویم که چرا به این نام خوانده می شود؟ در زمان ساخت Persepolis به آن پارسه می گفتند که به معنی شهر پارسیان (منطقه ای منسوب به پارس ها) است. در زبان یونان باستان به تخت جمشید پرسپولیس می گفتند که معنی آن شهر پارسی ها است. این واژه در یونان باستان به دیگر کشورهای اروپایی سرایت کرده و در بیشتر کشورها تخت جمشید را با نام پرسپولیس می شناسند. صد ستون نام دیگر این مکان تاریخی است که در زمان ساسانیان رواج داشته که دلیل آن هم وجود ستون های مرتفع در این مکان می باشد.

Persepolis به این دلیل در فارسی معاصر باب شده که افراد تا قبل از ترجمه خط میخی، آن را قصر شاهی جمشید می نامیدند. اما جهانگرد معروف فرانسوی عصر صفوی (تاورنیه) به این مکان نام چهل منار را می دهد. پس از آن که پارسه توسط عرب ها و اسکندر مقدونی مورد حمله قرار می گیرد، خاطره شاهان هخامنشی فراموش می شود.

تخت جمشید
نمایی از بالای پرسپولیس

مردمانی که از ویران شده های پارسه گذر می کردند، حکاکی های تختی را می دیدند که بر روی دست افراد بلند گردیده است. ولی به دلیل ترجمه نکردن خط میخی، آن ها چنین تصور می کردند که همان اورنگ جمشید در داستان های شاهنامه می باشد. اما پس از ترجمه خط میخی دریافتند که پارسه نام اصلی این مکان می باشد.

ساخته های تخت جمشید

ارتفاع تخت جمشید از سطح دریا 1770 متر می باشد. ضلع شرقی این مکان تاریخی بر روی کوه رحمت و 3 سوی آن به طرف جلگه مرودشت پیشروی کرده است. اورنگ جمشید در بالای سکوی سنگی قرار گرفته که ارتفاع آن از سطح جلگه؛ 8 تا 18 متر می باشد.

مختصات این مکان بدین صورت است: ضلع غربی 455 متر، ضلع شمالی 300 متر، ضلع جنوبی 390 متر و ضلع شرقی 430 متر می باشد. طبق گمانه زنی ها گفته می شود که این مجموعه تاریخی با آکروپولیس یونان از نظر طولی برابری می کند اما از نظر عرضی 5 برابر آکروپولیس است.

تخت جمشید
نگاره های سنگ در پرسپولیس

کتیبه نگاشته شده داریوش کبیر (نقش بسته در دیوار جنوبی) سندی بر این باور است که در این منطقه هیچ بنایی وجود نداشته و هرآنچه ساخته شده، توسط داریوش کبیر بوده است. اگر بخواهیم وسعت تمامی کاخ های اورنگ جمشید را ذکر کنیم بیش از 124 هزار متر مربع می شود.

طبق یافته های تاریخ دانان کهن ترین قسمت تخت جمشید مربوط به 518 سال قبل از تولد مسیح است. با توجه به منابع متعدد تاریخی چنین به دست می آید که ساخت این مکان در دامنه های باختری کوه رحمت، میترا یا مهر توسط داریوش کبیر آغاز شد. پس از آن نیز جانشینانش کمر به همت بسته و کاخ ها و مکان هایی باشکوه را ساختند که موجب گسترش این مکان شد.

معماری و هندسه دقیق این مکان تاریخی

مهم ترین نکته ای که باید به آن توجه کرد، وجود دستمزد و بیمه برای کارگران زن و مرد بود که در زمان ساخت این مکان به آن ها داده می شد. این مسئله نشان دهنده تفکر والا و روح انسانی داریوش کبیر است. معماران، هنرمندان و افراد بسیاری در ساخت این مکان تاریخی دست داشته اند که خشت نوشته های تخت جمشید دلالت بر این موضوع دارد. 120 سال زمان برای ساخت این مجموعه تاریخی صرف شد.

تخت جمشید
عکس پرسه پولیس در گذشته

مهم ترین نکته که در معماری تخت جمشید به چشم می خورد، نسبت طلایی، طول، عرض و ارتفاع ستون ها است. این نسبت که در علم هندسه، نسبت طلایی نامیده می شود. نسبت طلایی در طبیعت وجود داشته که همین امر نشانگر معماری بی بدیل ایرانی های باستان است.

در حال حاضر فقط ویرانه ای از این مکان تاریخی دیده می شود که آن هم یادگار اسکندر مقدونی (آتش زننده تخت جمشید) است. تنها مکان نیمه ویرانه، کاخ آپادانا است که مدخل اصلی اورنگ جمشید به شمار می رود. این کاخ از 1 تالار مرکزی با 36 تیرک و 3 درگاه 12 ستونی متشکل شده است. درگاه های شمالی و خاوری کاخ آپادانا به وسیله پله هایی به حیاط مرکزی متصل می شوند. ارتفاع سکو در محل کاخ آپادانا به 16 متر و تیرک های آن به 18 متر می رسد.

وصف تخت جمشید از زبان فیثاغورس

قدیمی ترین منبع درباره این مکان تاریخی، سفرنامه فیثاغورس (یاضی دان یونانی) است که درباره پرسپولیس چنین وصف می کند: بنایی بسیار عظیم که بیش از 100 زن و مرد در حال ساختن آن هستند. مطمئنا این بنا ساخته شود بزرگ ترین بنا در جهان شناخته خواهد شد. حتی فیثاغورس چنین ذکر می کند که داریوش و کوروش با چرخ آبکشی باغ های سر سبز را آبیاری می نمودند و اسب های پارسی را پرورش می داده اند.

تخت جمشید
خط میخی های منتسب به پادشاهان هخامنشی

پولیپیوس از دیگر مورخ های یونانی است که چنین می گوید: هخامنشیان برای افرادی که آبراه، آباد کردن زمین یا چاه خشکی را بازسازی کنند، پاداشی در نظر گرفته که آن پاداش معافیت 5 نسل از مالیات است. تاریخ دانان دوره های اسلامی بعد از سده چهارم به اورنگ جمشید، لقب عظیم ترین بنای جهان را داده اند که برخی آز آن ها، با تخت سلیمان نبی از نظر شکوه و جلال یکی دانسته اند. زیرا در روایات متعدد از جنیان و دیوان برای ساخت تخت جمشید همچون تخت سلیمان نبی بهره گرفته شده بود.

حتی دیده می شود که اجنه ها تصویر شاهان هخامنشی را بر روی سنگ ها حجاری کرده اند. مسعودی از دیگر مورخان سده چهام هجری قمری Persepolis را مسجد سلیمان بن داوود می پنداشته که بعد از مدتی هُمای (دختر بهمن پسر اسفندیار) آن را تبدیل به آتشکده کرده است. با تمام این مباحث عضد الدوله دیلمی، حمد الله مستوفی، ابن بلخی و محمد بن محمود طوسی همگی لب به وصف بزرگی، عظمت و شکوه این مجموعه تاریخی نموده اند.

تخت جمشید
Persepolis در شب

تحقیقات پژوهشی در تخت جمشید

ارنست امیل هرتز فلد در سال 1931 پس از میلاد به دستور رضا شاه و توسط موسسه خاور شناسی دانشگاه شیکاگو راهی این مکان تاریخی شد تا درباره آن کاوش هایی را به عمل آورد. این اولین پژوهش علمی درباره این مکان بود که یافته های این مرد، همچنان در این موسسه نگهداری می شوند. وی اعتقاد داشت که دلیل ساخت اورنگ جمشید، به رخ کشیدن شکوه و جلال پادشاه بوده که نمادی برای امپراطوری پارس به خصوص جشن های باستانی مانند نوروز محسوب می شده است.

یکی دیگر از پژوهش ها درباره Persepolis، وجود ستون های چوبی مستحکم در این مکان تاریخی بوده که تعجب همگان را برانگیخته است. مهندسان باستانی کاخ جمشید فقط در زمانی که ساج هندی یا سرو لبنانی مقاوم نبوده اند، از سنگ استفاده می کرده اند. هرچند که سر و ته تمامی ستون های کاخ صد ستون سنگی می باشد. علیرضا عسگری چاوردی و پیر فرانچسکو کالیری جزء هیئت علمی ایرانی و ایتالیایی بودند که برای کاوش های دقیق تر راهی این مکان تاریخی شدند.

تخت جمشید
حکاکی های اورنگ جمشید

در زمان خاندان پهلوی، توجه فراوانی به تاریخ و نیاکان ایرانی ها مخصوصاً Persepolis شد که سبب اعتبار بخشیدن به آن شد. زمانی که رضا شاه بر ایران حکومت می کرد تمامی جشن های باستانی و 2500 ساله ایرانی را در کاخ جمشید می گرفت. اما پس از انقلاب اسلامی، انگ ساختمان پادشاهی و ... به آن زده شد و بسیار مورد بی حبتی قرار گرفت تا جایی که برخی افراطی ها قصد خراب کردن آن را داشتند.

تلاش افراطی ها برای خرابی تخت جمشید

یکی از این افراطی ها صادق خلخالی نام داشت که اولین حاکم شرع بود و مقبره رضا شاه را تخریب کرد. پس از آن قصد خراب کردن تخت جمشید را داشت که با مقاومت مردم و کارکنان شهر پارسه، این سرانجام شوم، ناکام ماند. اما همچنان بعد از گذشت هزاران سال اورنگ جمشید یکی از مباهات ایرانی ها در میان جهانیان است.

تخت جمشید
مجسمه 3 سر حیوان در پاسارگاد

سد سیوند در نزدیکی شهر پارسه

وجود رودخانه سیوند سبب شده تا سد سیوند شکل بگیرد. سد سیوند در کیلومتر 50 اورنگ جمشید و کیلومتر 10 پاسارگاد قرار گرفته که یک رودخانه به نام پلوار بین این منطقه تاریخی و مقبره کوروش سرازیر است. مخالفت های متعددی برای ساخت سد در نزدیکی Persepolis صورت گرفت.

دلیل این مخالفت ها هم از بین رفتن آثار تاریخی این مجموعه در طی سال های آتی خواهد بود. با تمام مخالفت ها متاسفانه این سد آبگیری شد. ولی طبق نظر مهندسان 30 سال عمر مفید برای آن تخمین زده شده که ممکن است تخریب هایی را برای آثار ملی ایران به همراه داشته باشد.

ستون های شهر پارسه چطوری سالم مانده اند؟

شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید چرا برخی از ستون های شهر پارسه با زلزله ها و حوادث طبیعی، همچنان استوار مانده اند؟ در وهله اول ستون هایی یک دست را مشاهده خواهید کرد که در واقع چنین نیست. این ستون ها به صورت تکه تکه بر روی هم سوار شده اند و دلیل اصلی پابرجایی آن ها، همین مورد است.

تخت جمشید
نمای دیگری از اورنگ جمشید

سرب گداخته شده وسیله ای می باشد که میان 2 سنگ ریخته می شده و سبب اتصال تکه های ستون به یکدیگر می شده است. سرب های گداخته شده پس از سرد شدن حکم مقابله با زمین لرزه را دارند. فلز سرب بدین گونه می باشد که در برابر ضربه از خود عکس العمل نشان می دهد و مورد شکستگی قرار نمی گیرد. با این تفاسیر درخواهید یافت فنر های امروزی در ساختمان ها، نشات گرفته از معماری هخامنشیان است.

چرا سنگ های تخت جمشید ملات ندارد؟

شاید یکی دیگر از دلایل استواری سنگ های تخت جمشید، استفاده نکردن از ملات (مخلوط سیمان و آب یا خاک) می باشد. تمامی سنگ هایی که در کاخ صد ستون و دیگر کاخ های این مجموعه تاریخی وجود دارد به صورت صاف بر روی یکدیگر سوار شده اند. تنها نکته اینجا است که سطوح سنگ ها را زبره تراش می کردند تا به خوبی بر روی هم چِفت (به معنی سوار) شوند.

یکی از رازهایی که برای سوار شدن سنگ ها روی هم به کاربرده می شده تا خطوط موازی شکل بگیرد، نشان گذاری سنگ های مرتبط به همدیگر بوده است. روش های مختلفی برای پیوستگی سنگ ها اعمال می شود که یکی از آن ها قفل و جفت و دیگری گودی سنگ ها بود. در راه قفل و جفت قسمتی از سنگ را گود و قسمت دیگری را برجسته می کردند تا درگیر یکدیگر شوند.

تخت جمشید
ماندانا همسر کوروش کبیر

ولی متداول ترین روش برای جای گذاری سنگ ها، ایجاد 2 گودی و فرو کردن میله آهنی و سپس ریختن سرب گداخته شده بوده است. بعد از سرد شدن سرب ها صیقل داده می شدند و به صورت بست در می آمدند. سر تبری، قلمی، دم چلچله ای و استوانه از انواع بست های سنگ ها هستند.

واحدهای اندازی گیری در زمان هخامنشیان

مقیاس های طولی و عرضی توسط پژوهشگرانی به نام آهسه؛ آقا و خانم تیلیا، مایکل رف و کرفتر کشف شده اند. طبق نظر این پژوهشگران کوچ ترین واحد برای اندازی گیری در آن زمان، یک انگشت بوده است. یک انگشت برابر با 22 میلی متر می شود. از دیگر واحد های اندازی گیری در این مجموعه تاریخی مرودشت می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

کف یا قبضه برابر ۴ انگشت یا ۸۷ میلی‌متر

گام تخت جمشیدی برابر ۱۶ انگشت یا ۳۴۷ تا ۳۴۸ میلی‌متر

آرش (گز) برابر ۲۴ انگشت یا ۵۲۱ تا ۵۲۲ میلی‌متر

تخت جمشید
نمای دیگری از دروازه ملل

اگر به پلکان کاخ آپادانا نگاهی بی اندازید، بهتر متوجه گام تخت جمشیدی خواهید شد. در پله های شرقی این کاخ یک رابطه منطقی برای طول و عرض وجود دارد که هر یک از آن ها 78 گم طول و  9 گام ارتفاع دارند. تمامی این طول و عرض ها را که با هم بسنجید، کلیه اعداد ضریب 3 می شوند که یکی از اعداد مقدس میان پارسی های باستان بوده است. عدد 3، 7 و 9 عددهایی محترم شمرده می شدند که در نگاره ی این مجموعه تاریخی ثابت می شود.

آپادانا دارای 72 ستون می باشد که مطابق با 72 فصل یسنا (یکی از کتاب مقدس زرتشت ها) و 72 رشته کستی (نوعی شال که باستانیان به کمر می بستند). وجود حکاکی پادشاه و 6 تن از یارانش در کاخ صد ستون همانند نقش اهورا مزدا و 6 فرشته است که نشان دهنده زرتشتی بودن هخامنشی ها است. پله های غربی در کاخ نیز 111 پله می باشند که نشان عدد 1 و حاصل ضرب 37 در 3 می شود که شمار منزل شاهی تا سارد هم 111 می باشد.

نقش ها در اورنگ جمشید چگونه تزئین می شدند؟

تمامی هنرمندان و معمارانی که در Persepolis مشغول ساخت و ساز بودند، نقش و نگار ها را از 3 راه مختلف انجام می داد. اولین راه تزئین چسباندن فلزات ارزشمند مانند الماس، طلا و نقره بر روی طوق (گردنبند)، گوشواره، تاج و ... بوده است.

دومین راه کنده کاری تزئینات اصلی لباس بوده که با ظرافت خاص بر روی سنگ حک می شده که نظیر آن را می توان در دیواره های کاخ تچر و حرمسرای شاه مشاهده نمود. دیگری رنگ نمودن طرح ها بوده که نشانه هایی از آن در کاخ سه دری دیده می شود.

تخت جمشید
اورنگ جمشید در گذر زمان

سنگ نگاره های شهر پارسه

یکی از شاخصه های زمامداری هخامنشیان، احترام به عقیده ها، سنت ها و نوع پوشش هر ملت بوده که در سنگ نگاره های تخت جمشید به وضوح دیده می شود. زمان دیدن سنگ نگاره ها نمی توانید کسی را سرافکنده ببینید، زیرا تمامی ملل با هر نوع پوست و نژادی محترم شمرده می شدند. تمامی ملل های آن زمان همچون مادها، هندی ها، آفریقایی ها، تونسی ها و یونانی ها به صورت شخصیت هایی مستحکم و مستقل حک شده اند.

درخت سرو فاصله میان هر ملل را مشخص می کرده که سرو یکی از درختان مقدس است. سنجش رتبه بندی نماینده های ملل مختلف به فرهنگ یا سابقه آن ها بر می گشت. مادها، ایلامی ها، خوزی ها، بابلی ها، آشوری ها همه برابر بودند و هیچ فخر و برتری میان آن ها وجود نداشته است.

دست های ملل مختلف به سوی یکدیگر دراز شده که بیانگردوستی و مودت میان آن ها است. کسانی که عصا در دست داشتند مقام والا داشته و آن کسانی هم که کلاه شیار دار بر سر داشته اند، ارتشی بوده اند. کلاه استوانه کوتاه به معنی خدمه بودن و کلاه بلند ساده هم نشان از بزرگی آن ملل بوده است.

سنگ نگاره پیشکش ملل های مختلف در شهر پارسه، به وفور در قسمت های مختلف Persepolis دیده می شود که تحفه ای را به شاه تقدیم کرده و از پله ای بالا می روند. در کاخ هدیش، کاخ تچر  و ... این سنگ نگاره ها دیده می شود. حکاکی ظریف و جایگذاری آن ها در زیر پله ها از شاخصه های معماری داخلی هخامنشیان می باشد.

تخت جمشید
پلن معماری ستون های تخت جمشید

دروازه ملل و دستانی خم شده

زمان داخل شدن به سکو 2 پلکان را خواهید دید که و به روی همدیگر قرار گرفته اند. این 2 پلکان همانند دستانی هستند که آرنج خود را خم کرده اند. این به معنی بلند کردن خواهان شاه و در آغوش کشیدن آن ها می باشد. 111 پلکان در اطراف قرار دارد که با پهنایی اندک(10 سانتی متر) طراحی شده است.

بسیاری از مورخان عقیده دارند که پهنای غیر معقول پلکان ها برای بالا رفتن اسب ها می باشد. اما این نظریه کاملا اشتباه بوده و به دلیل حفظ شان و منزلت و لباس های فاخر، چنین پله های کوتاهی در نظر گرفته شده است. این اتفاق باعث می شد تا ابهت و جلال هر مللی حفظ شود.

بعد گذر از پله ها به ورودی Persepolis می رسید که 10 متر ارتفاع دارد. 1 ورودی و 2 خروجی برای این بنا طراحی شده که بر دروازه های خاور و باختر آن نقش 2 مرد بالدار همراه دو گاو سنگی با سر انسان کنده کاری شده است.

دروازه های ذکر شده با 6 کتیبه به خط میخی نوشته شده اند که پس از واژه اهورا مزدا چنین بر می آید: «هر آن چه زیبا دیده می شود، به خواست اورمزد انجام شده». دروازه دیگر در شرق و جنوب واقع شده اند که به کاخ آپادانا منتهی می شوند.

تخت جمشید
عکسی از توریست ها در اورنگ جمشید

کاخ های شهر پارسه

همانطور که بارها ذکر کردیم کاخ ها بیانگر شکوه و جلال یک سلسله پادشاهی است. سلسله هخامنشی هم از این قاعده مستثنی نبوده و با ساخت کاخ هایی با شکوه، چشم جهانیان را خیره و زبان آنان را به تحسین گشوده است. در ادامه با کاخ های مختلف در شهر صد ستون آشنا خواهید شد.

کاخ آپادانا

زیبا ترین، بزرگ ترین و باشکوه ترین کاخ شهر پارسه، آپادانا نام دارد که به نام کاخ بار هم شناخته می شود. ساخت این کاخ به این دلیل صورت گرفت تا جشن های باستانی و گرد همایی ملل های مختلف در آن صورت گیرد. این کاخ که ابعادی مربع شکل دارد در 4 ضلع 60.5 متری ساخته شده است. قابل توجه است که با طی کردن پله های جنوب غربی کاخ، به کاخ تچر می رسید.

تخت جمشید
جهت دیگری از دروازه ملل

6 رده ستون 6 تایی با ارتفاعی بیش از 20 متر، وظیفه نگهداری از سقف کاخ را دارند. در مجمو 3 ایوانی که در کاخ بار وجود دارد 36 عدد می شود که همراه ستون های تالار به عدد 72 می رسد. هرچند به دلیل خرابی ها تنها 14 ستون از این کاخ باشکوه باقی مانده است.

ته ستون هایی که در داخل کاخ به جامانده مربعی و ته ستون های درگاه کاخ به صورت گِرد دیده می شود. نقش هایی که بر در و دیوار کاخ آپادانا دیده می شود فرماندهان بلند مرتبه ی مادی و پارسی را نشان می دهد. این فرماندهان گل های نیلوفر آبی در دست داشته و گارد جاویدان در خان (به معنی جلو) این افراد، ادای احترام می کنند.

کاخ تچر یا تچرا منسوب به داریوش کبیر

داریوش کبیر دستور ساخت یک کاخ زمستانی را داد که در زبان پارسی باستان تچر یا تچرا خوانده می شود. یک کتیبه بر روی این کاخ وجود دارد که خود داریوش چنین ذکر می کند: «من داریوش این تچر را ساختم» قابل توجه است به دلیل سنگ نوشته های مختلف از هخامنش تا قاجار، به موزه خط هم مشهور شده است.

تخت جمشید
نقش حکاکی شده فَروَهَر در اورنگ جمشید

مکان های اصلی کاخ توسط خود داریوش کبیر، درگاه و پله های سنگی توسط خشایارشا و پله های سنگی در غرب کاخ توسط اردشیر دوم بنیان گذاری شد. این کاخ بر روی سنگ بلند با ارتفاع 2.4 متر قرار گرفته و مقدار مساحت آن به 29 در 40 متر می رسد. در کاخ تچر 12 ستون قرار گرفته و چهارچوب درها با حکاکی های برجسته ای آذین شده است.

این طرح ها پادشاه و 2 ملازمش را نشان می دهد که یکی سایه بان شاه و دیگری شال شاه را به دوش می کشد. ظرف های سرپوشیده برای ضیافت، حمل حیوانات توسط خدمتکارها و ... از دیگر نگاره های کاخ هستند. پنجره های گچبری شده نمونه ای مصری هستند که با سنگ های آیینه ای صیقل داده شدند. این مکان ها در دسته جذاب ترین مکان های کاخ تچر به شمار می روند.

کاخ شورا

وجه تسمیه نامگذاری کاخ شورا به دلیل برگزاری و تفکر شاه و وزیران برای امور مملکت داری بوده است. نام دیگر آن تالار مرکزی می باشد که دلیل آن هم مرتبط بودن با 3 کاخ دیگر است. دلیل دیگری نامگذاری این وجود 2 سر انسان بوده که در زمان باستان نشان و سمبل تفکر است.

تخت جمشید
آرامگاه کوروش کبیر

کاخ هدیش منتسب به خشایارشا

یکی دیگر از کاخ های این مکان تاریخی، کاخ هدیش است که منتسب به خشایار شا، پسر داریوش کبیر می باشد. کاخ هدیش در بالا ترین مکان سکوی سنگی قرار گرفته و با 2 پله سنگی به کاخ ملکه مرتبط می باشد. طبق گمانه زنی ها چنین گفته می شود که آتش کشیدن شهر پارسه از این کاخ شروع شده، چون آتنی ها کینه خشایارشا (به دلیل آتش زدن آتن) را به دل گرفته بودند.

کاخ هدیش مکانی بسیار کوچک بوده که ابعاد آن 6 در 6 متر مربع می باشد. به دلیل خرابی های وسیع، اطلاعات دقیق و واضح تری از این کاخ در دسترس نیست و بسیاری به آن لقب کاخ مرموز داده اند. معنی هدیش مکان بلند می شود که البته نام همسر خشایارشا هم هدیش بوده است. نکته جالب توجه این که کف کاخ متشکل از خود سنگ های کوه می باشد.

کاخ 100 ستون

از دیگر کاخ های باشکوه در اورنگ جمشید کاخ 100 ستون است که هر کدام از این ستون ها 14 متر ارتفاع دارند. از نظر وسعت می توان گفت 4300 متر مربع می باشد. این کاخ نیز همانند دیگر کاخ های موجود در مجموعه شهر پرسه پولیس بسیار زیبا، شکوه و با عظمت ساخته شده است.

تخت جمشید
نمای هوایی از Persepolis

کاخ ه مشهور به کاخ اِچ

در ضلع جنوب غربی تخت جمشید و کاخ هدیش یک کاخ به شکل ه یا اچ دیده می شود. پله های منقوشی در جوانب کاخ وجود دارد که در حال حاضر نیمه ویران هستند. طبق لوحی که در این مکان به جا مانده، نشان می دهد بنای فعلی را خشایارشا ساخته و اردشیر یکم آن را به سرانجام رسانده است.

کاخ سه در و نام های مختلف

سه دری، سه دروازه، دروازه شاهان، تالار شورا و کاخ سه در نام های یک کاخ در Persepolis هستند. وجه تسمیه کاخ به دلیل 3 درگاه مختلف و راهروهای دیگر و همچنین راه یافتن به کاخ مرکزی است. بر پله های این کوشک زیبا می توان نجیب زاده هایی را مشاهده کرد که در حال خوشگذرانی با لباس غیر رسمی هستند. برخی چنین ادعا می کردند که این کاخ را داریوش بزرگ ساخته در حالی که بیشتر نظر ها به سمت اردشیر یکم می رود.

تخت جمشید
کاوشگری ها در تخت جمشید

کاخ ملکه و موزه

پایین ترین کاخ موجود در ارکه جمشید (ارکه به معنی تخت)، کاخ ملکه و موزه است. یک قسمت از این کاخ در 1931 میلادی خاکبرداری و مرمت شد که توسط ارنست امیل هرتز فلد صورت پذیرفت. در حال حاضر این بنا به عنوان موزه و مرکز تاسیساتی تخت جمشید مورد استفاده قرار می گیرد.

این کاخ از 1 درگاه 2 نگارخانه و یک تالار متشکل شده است. ایوان موزه در قسمت شمالی کاخ قرار گرفته و 2 جرز بزرگ در میان موزه و کاخ قرار گرفته است. (جرز به معنی شکافی میان دیوار های طرفین است). سنگ هایی که در جرز این کاخ و موزه قرار دارند، بزرگ ترین و سنگین ترین سنگ های کار شده در میان کاخ های هخامنشی هستند.

این سنگ های عظیم عرض 8 متری و طول 20 متری دارند. 8 ستون چوبی در سقف این کاخ وجود دارد که سر ستون های آن گاو مانند است. موزه تخت جمشید یا همان موزه هخامنشی در 28 اردیبهشت 81 مطابق با روز موزه، افتتاح گردید.

بزرگ ترین خزانه جهان در اورنگ جمشید

خزانه تخت جمشید را به جرات می توان بزرگ ترین خزانه جهان در زمان هخامنشیان دانست. به گونه ای که گفته می شود 3000 شتر مسئول بردن خزانه بوده اند. این خزانه به دستور داریوش بزرگ ساخته شد و جانشین وی (خشایارشا) اصلاح هایی را درون آن انجام داد.

تخت جمشید
قصه غم انگیز در اورنگ جمشید

خرانه دارای یک تالار وسیع با 99 ستون و یک تالار دیگر با 100 ستون، چند باب اتاق، تعدادی سالن و حیاط خلوت می باشد. این مجموعه با حصارهایی محکم و ضخیم از دیگر ساختمان های شهر جدا شده بود تا افراد متوجه اهمیت آن شوند. لوح های سنگی که منتسب به خشایارشا هستند، از همین خزانه جمع آوری شده اند. پس از حفاری های فراوان تعدادی لوح گلی (میخی و ایلامی) کشف شد که نشان دهنده دستمزد کارگران بوده است.

جلسه بار عام شاهی نیز در خزانه کشف شد که تصویر خشایارشا با لباسی رسمی، نشسته بر تخت را نشان می دهد. «پیش تر از این تصور بر این بود که نقش داریوش کبیر بوده است». یک عصا در دست راست و یک گل نیلوفر آبی (نماد شاهان هخامنشی)  در دست چپ وی مشاهده می شود.

در عقبه شاه، ولیعهد نیز با گل نیلوفر و یک دست بالا به نشان احترام دیده می شود. ضمن این که اسلحه دار پادشاه و یکی از مقامات بلند پایه پشت سر ولیعهد ایستاده اند. همچنین 2 عدد عود سوز جلوی پادشاه قرار دارد و مسئول تشریفات دربار به شاه گزارش می دهد. تمامی مراسم زیر یک چادر سلطنتی که به شادروان شناخته می شود برگزار می شده و توسط 4 نگهبان مواظبت می گردیده است.

​​تخت جمشید
اسکندر مقدونی سرنگون کننده سلسله هخامنشی

تخت جمشید و کتیبه های مختلف

با این که کتیبه های نفیس هخامنشی به وفور در این مکان تاریخی شیراز یافت می شود، اما کتیبه هایی وجود دارند که مختص هخامنشیان نبوده و با زبان های مختلف نگاشته شده اند.  به عنوان مثال 2 کتیبه را در این مکان خواهید یافت که به خط کوفی بوده و منتسب به عضدالدوله دیلمی است. از دیگر کتیبه های موجود در این مکان، کتیبه های مربوط به دوران قاجار و دیگر اشخاص در سده های مختلف است.

کتیبه های گلی نیز از زیر انبار های Persepolis یافت شد که به دلیل آتش سوزی پخته شدند. این یافته ها به ایالات متحده فرستاده شد که متاسفانه در میان راه برخی از این کتیبه ها از بین رفتند. تعدادی دیگر نیز با شروع جنگ جهانی دوم در انبارهای ایالات متحده نگهداری شدند.

اما پس از سال ها، این کتیبه ها ترجمه شد و فاش گردید که مربوط به مسائل حسابداری امپراتوری هخامنشی می باشد. مهم تر این که مشخص گردید تا چه اندازه ایرانیان متمدن بوده و تمامی حقوق و بیمه کارگران، مهندسان و زنان را پرداخت می کرده اند. ضمن این که زنان در صورت بارداری 6 ماه حقوق دریافت می کردند.

تخت جمشید
نمایی از بهار پرسه پولیس

متاسفانه اتفاق های بسیار بدی برای این کتیبه های گلی اتفاق افتاد که باعث شد یهودی ها از آن به عنوان غرامت استفاده نمایند. طبق مستنداتی که تاریخ دانان در شبکه دیسکاوری اعلام کردند، 3 موضوع مهم از این کتیبه ها کشف شد. 1 نظم در پرداخت حقوق، 2 انواع طلاها و فلزات گران بها در کاخ های اورنگ جمشید و 3 چگونگی به آتش کشیدن پرسه پولیس.

یافته های تخت جمشید و باطل شدن نظر بیگاری افراد

بر اثر خاکبرداری ها در گوشه شمال غربی سکوی تخت جمشید، لوح هایی گلی با مقدار 40 هزار یافت شد. این لوح های سنگی به خط ایلامی و میخی نگاشته شده بودند که پس از ترجمه، مشخص گردید نظریه بیگاری کشیدن افراد برای ساخت کاخ های شهر پارسه، همانند ساخت اهرام ثلاثه مصر، کاملا باطل است. چون به تمامی افراد کارگر، بیمه، دستمزد و پاداش تعلق می گرفته است.

نکته مهم دیگر این که تمامی کارگرانی که قصر های این مجموعه تاریخی را ساختند از کشورهای بابل، آشور، ایلامی، یونانی و ... بودند که تحت رعیت پادشاه هخامنشی فعالیت می کرده اند. حتی نژاد های مختلف این کارگران در گرفتن دستمزد آنان تاثیری نداشت و تمامی آن ها به یک میزان حقوق می گرفته اند. حتی برخی از این الواح سنگی، سندهای پرداخت حق الزحمه مهندسان، معماران و کارگران هستند.

تخت جمشید
نمایی از پایین دروازه ملل

اولین منشور حقوق بشر کوروش کبیر

یکی دیگر از شگفتی های پادشاهی کوروش کبیر و سلسله هخامنشی، انسان دوستی و کرامت انسانی است. به گونه ای که کوروش کبیر، اولین منشور حقوق بشر را بر لوح گلی پخته نگاشت. این منشور که به استوانه کوروش هم مشهور می باشد، تمامی حقوق یک فرد را یادآوری کرده و تمام ادیان، نژاد و زبان مختلف را محترم شمرده است. متاسفانه یا خوشبختانه این استوانه مهم که میراث ایرانی ها می باشد، در موزه بریتانیا نگهداری می شود.

تخت جمشید و سنگ نوشته هایی با ارزش

در شهر پارسه و بالای نقاشی های داریوش و همراهان وی چنین آمده است: «داریوش شاه بزرگ، شاه کشورها، شاه شاهان، پسر ویشتاسب هخامنشی کسی که این کاخ را ساخت» این جمله در 6 رج با 3 زبان مختلف بر روی چهارچوب های داخلی کاخ منقوش شده است.

تخت جمشید
سنگ نگاره های تخت جمشید

یک رده به 3 زبان بر روی پوشاک داریوش نوشته شده که هم اینک در یکی از موزه های پاریس نگهداری می شود. «داریوش شاه بزرگ پسر ویشتاسب هخامنشی»

در رده ای دیگر کلمه رخ بام 18 بار تکرار شده که منظور همان پنجره درونی کاخ است. «رخ بام پنجره سنگی ساخته شده در کاخ داریوش»

از دیگر سنگ نوشته های با ارزش در این مکان تاریخی می توان به 24 رج نوشته اشاره کرد که زبان پارسی باستان را نشان می دهد. این 24 رَج بر روی دیوار جنوبی کاخ تچر (کاخ مخصوص داریوش) حکاکی شده و متن آن چنین است:

ردیف اول: اهورامزدای بزرگ، بزرگ‌ترینِ بغان، او داریوش شاه را آفرید، او شهریاری را به او ارزانی داشت؛ بخواست اهورامزدا داریوش شاه است.

ردیف دوم: داریوش شاه گوید: این کشور پارس که اهورامزدا به من ارزانی داشت، زیبا، دارنده اسبان خوب، دارنده مردان خوب است به خواست اهورامزدا و نیز من داریوش شاه، از دیگری نمی‌ترسد.

تخت جمشید
ورودی دروازه ملل اورنگ جمشید

ردیف سوم: داریوش شاه گوید: اهورامزدا مرا یاری کند، با بغان خاندان شاهی و این کشور را اهورامزدا از دشمن، از خشک‌سالی، از دروغ بپاید! به این کشور نه دشمن، نه خشک‌سالی، نه دروغ بیاید؛ این را من چون بخشایشی از اهورامزدا با بغان خاندان شاهی درخواست می‌کنم. باشد که این نیکی را اهورامزدا با بغان خاندان شاهی به من بدهد.

زبان های ایلامی و اکدی دارای 24 رج می باشد که چنین بر می آید:

ردیف اول: من داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای بسیار، پسر ویشتاسپ هخامنشی هستم.

ردیف دوم: داریوش شاه گوید: به خواست اهورامزدا این ‌ها هستند کشورهایی که من افزون بر مردم پارسی، از آنِ خود کردم، که از من ترسیدند و به من باج دادند: ایلام، ماد، بابل، ارابایه، آشور، مسر، ارمنیه، کبدوکیه، سارد، ایونی ‌هایی خشکی و (آن‌ها) که کنار دریا هستند، و کشورهایی که آن سوی دریا هستند، اسَگرتیا، پارت، زرنگ، هرات، بلخ، سغد، خوارزم، ثتگوش، رخج، سند، گندار، سَکَ، مَکَ.

ردیف سوم: داریوش شاه گوید: اگر این چنین بیندیشی «از دیگری نترسم» این مردم پارس را بپای؛ اگر مردم پارس پاییده شوند، از این پس شادی پیوسته به دست اهورا بر این خاندان فرو خواهد رسید.

تخت جمشید
پاسارگاد یا پرسه پولیس


2 لوح طلایی و 2 لوح نقره ای که به 3 زبان نوشته شده در موزه های تهران نگهداری می شود. به زبان های ایلامی، اکدی و پارسی باستان نین متنی برداشت می شود:

ردیف اول: داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، پسر ویشتاسپ هخامنشی.

ردیف دوم: داریوش شاه گوید: این است شهریاری که من دارم، از سکاهای آن سوی سغد، از آن جا تا کوش (اتیوپی)، از هند، از آن جا تا سارد، که آن را اهورامزدا، بزرگ‌ترینِ بغان بر من ارزانی داشت. اهورامزدا مرا و خاندان مرا بپاید.
یک درب سنگی در کاخ داریوش بزرگ وجود دارد که بر روی دستگیره آن به 3 زبان چنین نوشته شده : دستگیره از سنگ گران بهایی در کاخ داریوش ساخته شده است.

سنگ نوشته خشایار شاه

خدای بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که آدم را آفرید، که شادی را برای آدم آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یک شاه از بسیاری، یک فرمان دار از بسیاری.

من خشایارشا، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین ‌های دارنده هرگونه مردم، شاه در این زمینِ بزرگِ دور و دراز. پسر داریوش شاه هخامنشی.

تخت جمشید
غروب آفتاب در اورنگ جمشید

شاه خشایارشا گوید: به خواست اهورامزدا این دالانِ همه کشورها را من ساختم. بسیار (ساختمان) خوب دیگر در این (شهر) پارس ساخته شد، که من ساختم و پدر من ساخت. هر بنایی که زیبا دیده می‌شود آن همه را به خواست اهورامزدا ساختیم.

شاه خشایارشا گوید: اهورامزدا مرا و شهریاری مرا بپاید و آنچه را که به دست من ساخته شده و آنچه را که به دست پدر من ساخته شده، آن را اهورامزدا بپاید.

شاه خشایارشا گوید: داریوش را پسران دیگری بودند، ولی چنان‌که اهورامزدا را کام بود، داریوش، پدر من، پس از خود، مرا بزرگ‌ترین کرد. هنگامی که پدر من داریوش از تخت کنار رفت، به خواست اهورامزدا من بر جای‌گاه پدر شاه شدم. هنگامی که من شاه شدم، بسیار ساختمان‌ های والا ساختم. آنچه را که به دست پدرم ساخته شده بود، من آن را پاییدم و ساختمان دیگری افزودم. آنچه را که من ساختم و آنچه که پدرم ساخت آن همه را به خواست اهورامزدا ساختیم.

شاه خشایارشا گوید: پدر من داریوش بود؛ پدر داریوش ویشتاسب نامی بود. پدر ویشتاسب آرشام نامی بود. هم ویشتاسب و هم آرشام هر دو در آن هنگام زنده بودند، اهورامزدا را چنین کام بود، داریوش، پدر من، او را در این زمین شاه کرد. زمانی که داریوش شاه شد، او بسیار ساختمان‌های والا ساخت.

تخت جمشید
خرابه های تخت جمشید

تُل آجری شهر پارسه

تُل آجری یک بنا در 3 کیلومتری اریکه جمشید می باشد که بخشی از دروازه اصلی کوروش بزرگ بوده است. این تُل آجری قبل از ساخت اورنگ جمشید بنا شده که هنر معماری بابلی نیز در آن دیده می شود. این تُل دارای متراژی 33 در 33 متر حداقل بوده که بیش از هزاران کاشی درون آن به کار رفته است.

این ورودی که به نام ورودی فیروزی شناخته می شده، در حال حاضر به طور کامل خراب گردیده است. یک پردیس میان کاخ و دروازه وجود داشته که با مطالعه های ژئوفیزیکی این امر اثبات گردید. پژوهش ها نشان می دهد که رابطه تُل آجری با کاخ فیروزی همانند ساختمان های پاسارگارد است.

وجود هنر معماری بابلی ها در این ورودی و کاخ نشان می دهد که هخامنشی ها گرایش بسیاری به این هنر داشته اند. در آجرهای لعابی به کاربرده شده در این ورودی می توان نقش اسطوره های ایرانی و میان رودان در بابل را مشاهده کرد. حتی در برخی آجرهای کشف شده، نقوش حیوانات دیده می شود که توسط هیئت ایتالیایی و ایرانی یافت شدند.

پس از کشف این آجرهای زیبا؛ به محلی در تهران منتقل شدند تا به صورت امن نگهداری شوند. این اتفاق کمک می کند تا نسل آینده از پیشینه پربار خود آگاه شود. این تکه های آجری به صورت یک پازل کنار هم قرار داده شده اند تا جلوه گر تزئینات هخامنشی باشند.

تخت جمشید
نگاره سنگی داریوش بزرگ

معماری باستان، فراتر از مرزها

شهر پارسه نه تنها پایتخت شاهان هخامنشی، اداری و اقتصادی و مرکزی محسوب می شده؛ بلکه برای هنر معماری نیز، الگویی برای آیندگان و ملل مختلف به شمار می رفته است. استخر و نقش رستم از جمله مکان هایی هستند که به تقلید از تخت جمشید آثاری را بنا نهادند. برخی از پادشاهان فارس برای رهایی از سلطنت مقدونی ها، از فرمانروایی آنان الهام می گرفتند.

سلسله ساسانی نیز به شهر پرسه پولیس احترام زیادی می گذاشتند چنان که بابک، اردشیر و شاپور (پسران بابک) نقش این شاهان را به روش سوزنی در حرمسرا و تالار حک کردند. 2 کتیبه بزرگ در کاخ تچر وجود دارد که منسوب به شاپور سگانشاه است. پلکان کنگاور، ایوان های فیروزآباد، شیار ستون های گچی شیز در آذربایجان، نقش هدیه دهندگان به شاپور یکم در بیشاپور و ... از جمله مکان هایی هستند که هنر معماری خود را از پاسارگاد استخراج کرده اند.

حتی خارج از مرزهای این سرزمین پاک، الگوهایی از تخت جمشید در شهر آتن و آکروپل، سمبل مردم هند (ستون سرنات) و ... دیده می شود. تا بدین جای مطلب با تمامی مسائل ریز و درشت این مجموعه تاریخی آشنا شده اید، حال وقت آن رسیده تا با رزرو هتل شیراز در نزدیکی این مکان تاریخی، دسترسی خود را به دیگر مکان های تاریخی آن راحت کنید.

تخت جمشید
مجسمه های نمادین تزئینی هخامنشی

کدام هتل شیراز در مجاورت تخت جمشید است؟

هتل جهانگردی تخت جمشید مرو دشت، تنها هتل شیراز در مجاورت این مجموعه تاریخی است. شما با اقامت در این هتل تنها 60 متر فاصله با مقبره کوروش کبیر خواهید داشت. این هتل 3 ستاره شیراز دارای سوئیت هایی کامل است که تمامی امکانات رفاهی را برای گردشگران فراهم می آورد. اکنون که هم با هتل نزدیک تخت جمشید و هم طلاعات کامل درباره آن آشنا شده اید وقت آن رسیده کوله بار سفر بسته و به شهر تمدن هزارساله جهان بروید.

بیشتر بخوانید :
منابع :
ویکی پدیا