به گفته کارشناسان پرشین هتل ، در گوشه ای از خراسان رضوی، در شهرستان خواف، سازه هایی خشتی و گلی با قامتی افراشته، قرن هاست که در برابر بادهای موسمی استوار ایستاده اند.
در این مطلب از مجله گردشگری ،با آسبادهای نشتیفان آشنا می‌شویم، این آسبادها که شاهکار مهندسی ایرانیان باستان هستند با استفاده از انرژی پاک باد، گندم را به آرد تبدیل می کردند. این بناهای تاریخی، بزرگترین مجموعه خشتی، گلی و چوبی در ایران و قدیمی ترین آسیاب های بادی جهان به شمار می روند.آسبادهای نشتیفان خواف، نمادی از هوش و ذکاوت مردمان این سرزمین است که توانسته اند از شرایط اقلیمی منطقه به بهترین شکل بهره ببرند.
آسبادهای نشتیفان خواف؛ شاهکار مهندسی ایرانیان باستان
آسبادها، ترکیبی از واژه‌های "آس" به‌معنای سنگ آسیاب و "باد"، سازه‌هایی هستند که با استفاده از نیروی باد گندم را آسیاب می‌کردند. این آثار هوشمندانه، نشان‌دهنده دانش و مهندسی ایرانیان در استفاده بهینه از منابع طبیعی‌اند. آسبادهای نشتیفان به‌عنوان نخستین کارخانه‌های سنتی شناخته می‌شوند که شامل ساختمان، منبع انرژی، ماشین‌آلات و نیروی انسانی بوده‌اند. در برنامه‌ریزی سفر و رزرو هتل مشهد، بازدید از این سازه‌های تاریخی توصیه می‌شود.
این آثار که در سال ۱۳۸۱ با شماره ۷۴۹۰ در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند، امروز به یکی از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی مهم منطقه تبدیل شده‌اند. بازدید از آسبادهای نشتیفان می‌تواند بخشی متفاوت و جذاب از سفر به شرق ایران باشد. اگر قصد رزرو تور مشهد را دارید، بازدید از این مجموعه تاریخی، تجربه‌ای منحصربه‌فرد برای علاقه‌مندان به تاریخ و مهندسی سنتی خواهد بود.
تاریخچه آسبادهای نشتیفان خواف و قدمت این بنای تاریخی
درباره تاریخچه دقیق آسبادهای نشتیفان خواف اطلاعات کافی در دست نیست، اما برخی مورخان قدمت آن را به پیش از ورود اسلام به ایران نسبت می دهند. عده ای دیگر معتقدند که این سازه ها به 1700 سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد. در پرونده ثبت ملی، دوره صفویه برای این سازه تاریخی ثبت شده است.
از مجموع 200 آسباد شناسایی شده در مناطق شهری و روستایی شهرستان خواف، اکنون حدود 130 فقره باقی مانده و 70 آسباد به مرور زمان تخریب شده است. جالب اینجاست که از میان 32 آسباد نشتیفان، 6 آسباد هنوز قابلیت تبدیل گندم به آرد را دارند. اگر قصد سفر به این منطقه را دارید، می توانید با رزرو هتل مناسب، اقامتی راحت داشته باشید.
وجه تسمیه نشتیفان؛ سرزمین نیش عقرب و توفان
نام "نشتیفان" ترکیبی از دو واژه "نش" و "تیفان" است. "نش" محلی شده کلمه "نیش" است که کنایه به نیش عقرب دارد و اشاره به فراوانی عقرب در این منطقه گرم و خشک است. "تیفان" نیز محلی شده کلمه "توفان" است که به بادهای موسمی این منطقه اشاره دارد. بنابراین، نشتیفان به معنای سرزمینی است که در معرض نیش عقرب و توفان قرار دارد.
وزش بادهای 120 روزه سیستان که از خرداد تا اوایل پاییز ادامه دارد، نعمتی برای مردم این منطقه بوده است. این بادها نه تنها هوای خنکی را به منطقه می آوردند، بلکه انرژی لازم برای چرخش آسبادها را نیز فراهم می کردند. ایرانیان باستان با هوش و ذکاوت خود توانستند از این شرایط طبیعی به بهترین شکل بهره ببرند.
معماری شگفت انگیز آسبادهای نشتیفان خواف
معماری آسبادهای نشتیفان خواف بسیار متفاوت از آسیاب های بادی چرخشی است که در سایر نقاط جهان دیده می شود. این سازه ها با استفاده از ساده ترین مواد از جمله خشت، گل و چوب ساخته شده اند، اما معماری بسیار هوشمندانه و پیچیده ای دارند.
برای بالا بردن مقاومت و استحکام، آسبادها در کنار یکدیگر بنا شده اند. همچنین، قبرستانی در قسمت پشتی آسبادهای نشتیفان ایجاد شده است که علاوه بر جنبه فرهنگی، مانع از ساخت و ساز در جهت وزش باد می شود و باعث می شود چرخ آسیاب همیشه در گردش باشد. این نوع طراحی نشان دهنده تفکر سیستمی و آینده نگری ایرانیان باستان است.
ساختار و بخش های مختلف آسبادهای نشتیفان
آسبادهای نشتیفان از دو بخش اصلی تشکیل شده اند: "پرخانه" در طبقه بالا و "آس خانه" در طبقه پایین. پرخانه وظیفه به دام انداختن بادهای 120 روزه سیستان و انتقال آن به قسمت پایینی برای چرخش سنگ آسیاب را به عهده دارد.
در پشت پرخانه، دهانه ای به نام "درباد" وجود دارد که تنها ورودی باد به داخل آسباد است و نشانه مهندسی هوشمندانه پیشینیان ماست. آس خانه نیز محل قرارگیری سنگ آسیاب است.
دریچه ای که از قسمت پرخانه به این قسمت راه دارد، همانند یک پنکه طبیعی هوای داخل آسباد را خنک می کند و همچنین مانند یک زنگ هشدار، به راه افتادن آسباد را به آسیابان اطلاع می دهد. برای سفر به نشتیفان و بازدید از این شاهکار معماری، می توانید از طریق پرشین هتل برنامه ریزی کنید.
پرخانه و آس‌خانه؛ قلب تپنده آسبادهای نشتیفان
پرخانه به عنوان قسمت بالایی آسباد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این بخش، پره های آسباد قرار دارند که با وزش باد به حرکت در می آیند. جهت گیری این پره ها به گونه ای است که بیشترین بهره را از بادهای منطقه می برند. درباد که رو به شمال دارد، تنها ورودی باد به داخل آسباد است و با طراحی خاص خود، باعث افزایش انرژی باد می شود.
آس خانه یا همان قسمت پایینی آسباد، محل قرارگیری سنگ آسیاب است. این سنگ ها به صورت افقی روی هم قرار گرفته اند و با چرخش سنگ بالایی (که از طریق محوری به پره های آسباد متصل است)، دانه های گندم بین دو سنگ خرد شده و به آرد تبدیل می شوند. دریچه ای که در قسمت پرخانه وجود دارد، در این بخش نقش مهمی ایفا می کند و به عنوان کولر طبیعی، به فرایند پاک سازی و جداسازی گندم از کاه و ریگ کمک می کند.
نحوه کارکرد آسبادهای نشتیفان خواف و بهره گیری از انرژی پاک باد
نحوه کارکرد آسبادهای نشتیفان بر اساس اصول ساده اما هوشمندانه طراحی شده است. با وزش باد، پره های موجود در پرخانه به حرکت در می آیند. این حرکت از طریق یک محور عمودی به سنگ آسیاب در آس خانه منتقل می شود و باعث چرخش آن می گردد. گندم از طریق مخزنی به فضای بین دو سنگ آسیاب هدایت می شود و با چرخش سنگ بالایی، خرد شده و به آرد تبدیل می شود.
یکی از جالب‌ترین نکات درباره آسبادهای نشتیفان، وجود ابزاری به نام "تخت وحشت" است که حرکت سنگ‌ها را از پایین و داخل آسیاب کند می‌کند. همچنین، حفره‌ای در زیر سنگ‌ها وجود دارد که دستگاه ابتدایی موجود در آن توسط یک اهرم می‌تواند به‌جای ترمز، سنگ‌ها را در زمان نیاز از حرکت باز دارد. اگر قصد سفر به این منطقه را دارید، می‌توانید با رزرو هتل مهریز مشهد، به‌راحتی به نشتیفان سفر کنید.
آسبادهای نشتیفان خواف؛ در صف ثبت جهانی یونسکو
آسبادهای نشتیفان خواف به دلیل ارزش تاریخی و معماری بی نظیرشان، در صف ثبت در فهرست جهانی یونسکو قرار دارند. این امر می تواند به شهرت هر چه بیشتر این بنای تاریخی کمک کند و گردشگران بیشتری را به سوی خود جذب کند.
ویژگی های تاریخی و متفاوت آسبادهای نشتیفان سبب شده است که این سازه شگفت انگیز در لیست انتظار برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو قرار بگیرد.
با این حال، وجود برخی از ساخت و سازهای مسکونی و صنفی در حریم آسبادها، از موانع اصلی ثبت جهانی این بنای تاریخی است. اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواف در تلاش است تا با تغییر کاربری واحدهای مسکونی موجود و متناسب سازی آن با فرایند جذب گردشگر و انتقال صنوف واقع در حریم آسبادها به نقاط دیگر، این مشکل را برطرف کند. امید است در آینده نزدیک، شاهد ثبت این شاهکار مهندسی در فهرست آثار جهانی یونسکو باشیم.
راهنمای سفر به آسبادهای نشتیفان خواف
شهر نشتیفان در 17 کیلومتری جنوب شهرستان خواف در استان خراسان رضوی واقع شده است. برای رسیدن به نشتیفان، می توانید از طریق مشهد به سمت خواف حرکت کنید. مسیر مشهد به خواف حدود 267 کیلومتر است و با خودروی شخصی حدود 3 تا 4 ساعت طول می کشد. از خواف تا نشتیفان نیز فاصله کوتاهی است که حدود 20 دقیقه زمان می برد.
بهترین زمان برای بازدید از آسبادهای نشتیفان، فصول بهار و پاییز است. در این فصول، آب و هوای منطقه معتدل است و می توانید به راحتی از این بنای تاریخی بازدید کنید.
در اطراف آسبادها و در خود شهر نشتیفان، اقامتگاه های بومگردی وجود دارد که می توانید شبی را در آنجا سپری کنید. همچنین، قبرستان تاریخی، پارک جنت و مدرسه غیاثیه خرگرد نشتیفان از جمله مکان هایی هستند که می توانید از آن ها نیز دیدن کنید. برای رزرو تور مناسب به این منطقه، می توانید از خدمات تور پرشین هتل استفاده کنید.
جمع بندی
آسبادهای نشتیفان خواف، نمونه بارزی از هوش و ذکاوت ایرانیان باستان در استفاده بهینه از منابع طبیعی است. این سازه های شگفت انگیز که قدمتی چند هزار ساله دارند، همچنان پابرجا هستند و داستان زندگی مردمانی را روایت می کنند که با طبیعت در هماهنگی کامل زندگی می کردند. معماری هوشمندانه، استفاده از انرژی پاک باد و طراحی متناسب با اقلیم منطقه، از ویژگی های بارز این بنای تاریخی است.
بازدید از آسبادهای نشتیفان خواف، تجربه ای متفاوت است که نه تنها شما را با تاریخ و فرهنگ ایران آشنا می کند، بلکه شگفتی های معماری ایرانی را نیز به نمایش می گذارد.
این سازه های تاریخی که روزگاری قلب تپنده زندگی در این منطقه بوده اند، امروز به عنوان میراثی ارزشمند، حکایت گر تلاش و پشتکار مردمانی هستند که با وجود محدودیت ها، بهترین بهره را از امکانات موجود برده اند. امید است با ثبت جهانی این بنای تاریخی، شاهد حفاظت و نگهداری بهتر از آن برای نسل های آینده باشیم.
