به گفته کارشناسان پرشین هتل ، در قلب شهر تاریخی یزد، بنایی باشکوه با قدمتی بیش از ۹۰۰ سال خودنمایی می کند که هر بیننده ای را مجذوب زیبایی و عظمت خود می سازد. مسجد جامع یزد، این گوهر درخشان معماری ایرانی، با مناره های بلندش که به آسمان سر کشیده اند، نمادی از هنر و فرهنگ غنی ایران زمین است.
در این مطلب از مجله گردشگری ، با این مسجد که در طول تاریخ با نام های مختلفی چون "مسجد جمعه شهرستان"، "مسجد جامع عتیق"، "مسجد جمعه قدیم درده" و "مسجد جامع نو" شناخته شده، آشنا می‌شویم. مسجد جامع یزد ترکیبی شگفت انگیز از سه مسجد مختلف است که در دوره های گوناگون تاریخی شکل گرفته است.
معرفی مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد با وسعتی نزدیک به ۹۸۰۰ متر مربع، طول ۱۰۴ متر و عرض ۹۹ متر، یکی از بزرگترین و چشمگیرترین مساجد ایران به شمار می رود. این بنای عظیم با هفت ورودی، در یکی از محله های قدیمی شهر یزد واقع شده و در سال ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شهرت جهانی مسجد جامع یزد بیشتر به خاطر مناره های بلند، سردر رفیع و کاشی کاری های خیره کننده آن است. سبک معماری این مسجد به شیوه آذری (مغولی) است و از لحاظ خوابیدگی گنبد، نوع روشنایی غیرمستقیم و همچنین تزئینات خاص، نمونه ای بی نظیر از هنر معماری اسلامی-ایرانی محسوب می شود. همچنین زیبایی این مسجد به حدی است که تصویر آن زمانی بر روی اسکناس های ۲۰۰ ریالی نقش بسته بود.
هنگام سفر به یزد، بازدید از این شاهکار معماری می تواند تجربه ای به یادماندنی برای شما باشد. با رزرو هتل یزد در نزدیکی مسجد جامع، می توانید به راحتی از این بنای تاریخی دیدن کنید.
تاریخچه کامل مسجد جامع یزد در گذر زمان
سرگذشت مسجد جامع یزد به دوران پیش از اسلام باز می گردد، زمانی که در این مکان آتشکده ای زرتشتی قرار داشت. با ورود اسلام به ایران، پایه های مسجد بر روی این آتشکده بنا شد و در طی قرن ها تکامل یافت. تاریخچه ساخت این مسجد را می توان به سه دوره اصلی تقسیم کرد.
در دوره نخست، مسجدی به نام "مسجد جامع عتیق" در زمان حکومت عمرولیث صفاری در قرن سوم هجری قمری ساخته شد. سپس در نیمه دوم قرن پنجم هجری قمری، علاء الدوله گرشاسب از دودمان آل کاکویه، مسجد جامع قدیم را بنا نهاد. و نهایتاً در اوایل قرن هشتم هجری قمری، سید رکن الدین محمد قاضی، ساخت مسجد جامع نو را آغاز کرد که پس از مرگش توسط شرف الدین علی یزدی به پایان رسید.
تغییرات و توسعه های مسجد جامع یزد
در طول دوره های بعدی، مسجد جامع یزد شاهد تغییرات و توسعه های فراوانی بود. در سال ۷۷۷ هجری قمری، شاه یحیی بن مظفر، ساخت شبستان شرقی، کاشی کاری ها و سردر بزرگ مسجد را به انجام رساند.
در دوره صفویه، مناره های بلند مسجد توسط آقا جمال الدین محمد، حاکم یزد در زمان شاه طهماسب صفوی، افزوده شد. و بالاخره در دوره قاجار، محمد ولی میرزا، حاکم یزد در زمان فتحعلی شاه، تغییرات گسترده ای را در بنای مسجد ایجاد کرد تا به شکل کنونی آن رسید.
معماری شگفت انگیز مسجد جامع یزد
معماری مسجد جامع یزد نمونه ای بارز از سبک آذری یا ایرانی-مغولی است که با ظرافت و هنرمندی بی نظیری طراحی و ساخته شده است. این بنا با پلان چهارگوش که برگرفته از الگوی معماری کعبه است، نمادی کاملاً قدسی و متعالی در معماری اسلامی به شمار می رود.
یکی از ویژگی های بی نظیر معماری این مسجد، گنبد دو پوسته آن است که به گفته محمدکریم پیرنیا، استاد برجسته معماری ایرانی، پوشش درونی گنبد متناسب با اقتضائات فضایی و اجرایی معماری داخلی شکل گرفته، در حالی که پوشش بیرونی با توجه به شرایط محیطی طراحی شده است. همچنین استفاده وسیع از طاق های سراسری (طاق و تویزه) در شبستان ها، همراه با کاشی های معرق، از دیگر ویژگی های بارز معماری این مسجد است.
سیستم روشنایی غیرمستقیم مسجد جامع یزد نیز یکی دیگر از شاهکارهای معماری آن محسوب می شود. این سیستم که حاصل انعکاس نور خورشید از گچ سفید ردیف پنجره های فوقانی گنبد و دیوارهاست، فضایی آرامش بخش را در داخل مسجد ایجاد می کند.
بخش های مختلف مسجد جامع یزد؛ سفری در دل تاریخ
مسجد جامع یزد از بخش های مختلفی تشکیل شده که هر کدام با ویژگی های برجسته خود، بخشی از تاریخ و هنر این بنای باشکوه را به نمایش می گذارند. در ادامه به معرفی مهمترین بخش های این مسجد می پردازیم.
سردر شرقی و مناره های بلند
سردر شرقی مسجد جامع یزد که ورودی اصلی آن را تشکیل می دهد، با ارتفاعی حدود ۲۴ متر و دو طاق نمای کم عرض در طرفین، نگاه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. این سردر باشکوه که زمانی فرو ریخته بود، بعدها مرمت شده و به شکل کنونی خود درآمده است.
اما آنچه بیش از همه در این بخش خودنمایی می کند، مناره های بلند و مشهور مسجد است که در دوره صفویه به سردر افزوده شده اند. این مناره ها با ارتفاع ۵۲ متر و قطر ۸ متر، بلندترین مناره های جهان به شمار می روند.
مناره ها که با کاشی کاری های زیبا و کتیبه هایی به خط کوفی تزئین شده اند، هر کدام دارای راه پله هایی هستند که مناره سمت راست دو مسیر پلکانی برای رفت و برگشت و مناره سمت چپ یک پلکان دارد.
جلوخان و کریاس (دهلیز)
فضای جلوخان مسجد جامع یزد، پیش از ورود به سردر اصلی، شامل حوضی هشت ضلعی و دو ستون مرمری است که روی آنها نقوش حیوانات و گیاهان کنده کاری شده و دو بیت شعر با خط نسخ نوشته شده است. متأسفانه به دلیل شکستگی ستون ها، این اشعار به طور کامل خوانا نیستند.
پس از عبور از سردر، به فضای چهارگوش کریاس (دهلیز) می رسیم که سقفی گنبدی با آجرکاری زیبا دارد. این فضا را می توان "موزه کتیبه ها" نامید، زیرا انواع کتیبه های سنگی و کاشی که بر آنها وقفنامه ها و فرامین حکومتی در دوره های مختلف درج شده، در اینجا نصب شده است.
صحن و سکوی مهتابی
صحن داخلی مسجد جامع یزد، فضایی مستطیل شکل با طول ۸۳ متر و عرض ۲۰ متر است که برای اقامه نماز در نظر گرفته شده است. در وسط این صحن، سکویی به نام "مهتابی" با طول ۳۵ متر و عرض ۱۵ متر قرار دارد که در گذشته محل عبادت نمازگزارانی بوده که دوست داشتند در شب های مهتابی تابستان، دور از رفت و آمد و جای کفش دیگران، نماز بخوانند.
در این صحن همچنین محرابی با کاشی های آبی رنگ وجود دارد که نام های الله، محمد، علی، حسن و حسین روی آن نقش بسته است. این محراب قدمتی به سال ۸۹۰ هجری قمری دارد. در زیر صحن نیز پایاب یا سردابه ای با تزئینات آجر و کاشی وجود دارد که در گذشته از طریق دو قنات که امروزه خشک شده اند، آبرسانی می شده است.
ایوان اصلی؛ کاشی کاری های خیره کننده با ۹۹ نام خداوند
ایوان اصلی مسجد جامع یزد که به شکل مستطیل ساخته شده، یکی از زیباترین بخش های این بناست. در سقف این ایوان، ۹۹ اسم از اسامی خداوند به خط کوفی بنایی (نوعی خط کوفی زاویه دار) نگاشته شده است. این اسامی با (إِنَّ لِلَّهِ) در ابتدای ایوان شروع و به کلمه (الصبور) در مرکز آن ختم می شود.
همچنین در سقف ایوان، حدیثی از پیامبر اکرم (ص) به این مضمون نقش بسته است: إِنَّ لِلَّهِ تعالی تِسْعَةً وَ تِسْعِینَ اسْمَا مِائَةً إِلاَّ وَاحِدًا مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ: همانا برای خداوند بلندمرتبه ۹۹ اسم است (صد منهای یک) کسی که آن را حفظ کند (بشمارد)، داخل بهشت می گردد.
در دو طرف دهانه ایوان، غلام گردش ها و غرفه هایی در دو طبقه قرار دارند که به یکدیگر متصل هستند و فضای ایوان و گنبدخانه را دور زده و بر آن مشرف هستند. نمای ایوان با مجموعه ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق، نقوش اسلیمی و گیاهی و گره چینی پوشیده شده که همراه با آجرهای ضربی، نقوش معقلی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی، مجموعه ای بدیع و خیره کننده آفریده اند.
گنبدخانه مسجد جامع یزد
گنبدخانه مسجد جامع یزد، یکی از شگفت انگیزترین بخش های این بنا است. این گنبد که بر روی فیلپوش های بزرگی قرار گرفته، دارای دو پوسته است: پوسته درونی و بیرونی. لایه بیرونی گنبد با قطر ۱۷ متر، سازه ای قدرتمند را به وجود آورده است. یکی از ویژگی های مهم و قابل توجه این گنبد، (خوابیدگی) لایه بیرونی آن است که در نوع خود کم نظیر است.
تزئینات داخل گنبد شامل کاشی کاری های آبی، زرد، کبود و سبز است که فضایی خنک و روحانی را در ذهن بیننده خلق می کند. بر روی گنبد، نقش یک گل صابونکی معقل به زیبایی اجرا شده و بر ساقه آن عبارت «الملک لله» به خط کوفی تکرار شده است. همچنین در زیر طاق گنبد، با کاشی های فیروزه ای و خط کوفی بنایی، واژه "الله اکبر" به صورت تکراری نوشته شده است.
محراب؛ شاهکار تزئینی مسجد جامع یزد با خاک تربت کربلا
محراب مسجد جامع یزد که در گنبدخانه قرار دارد، یکی از زیباترین و مقدس ترین بخش های این مسجد به شمار می آید. این محراب تماماً از سنگ مرمر ساخته شده و قابل توجه است که به اعتقاد مردم یزد، در ساخت آن به جای آب از گلاب استفاده شده و خاک آن نیز از تربت کربلا آورده شده است.
محراب با انواع کاشی معرق، کتیبه و آجر ضربی تزئین شده است. در دور تا دور آن کتیبه ای به طول تقریبی ۱۹ متر و عرض ۴۰ سانتی متر قرار دارد که با کاشی کاری معرق شکل گرفته و شامل آیات قرآنی است. در بالای محراب، یک نیمکره وجود دارد که به گفته برخی محققان، الگوی رنگ آمیزی کاشی کاری های این قسمت را دربرگرفته تا در آینده برای ترمیم بخش های آسیب دیده مورد استفاده قرار گیرد.
در دو طرف محراب و به فاصله کمی از آن، دو ورودی یا مدخل کوچک قرار دارد که به صورت راهرویی باریک، به محراب می رسد. هدف از ساخت این ورودی ها، تسهیل عبور زنان برای رسیدن به امام جماعت بوده است.
شبستان های مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد دارای سه شبستان اصلی است که هر کدام در دوره های مختلف تاریخی ساخته شده و ویژگی های متمایزی دارند. شبستان شرقی به فرمان شاه یحیی مظفری در سال ۷۷۷ هجری قمری ساخته شده و محراب اصلی مسجد در این شبستان قرار دارد. این شبستان با پنج دهانه به ایوان و گنبدخانه متصل می شود.
شبستان غربی یا "شبستان غیاثیه" در قرن نهم هجری قمری توسط خواجه غیاث الدین عقیل ساخته شده است. این شبستان مستطیلی شکل با ابعاد ۳۸ متر در ۹ متر، دارای پنجره های مشبک و کاشی کاری های زیبا در قسمت بالای آن است. از سال ۱۳۹۳، این شبستان به عنوان محل دائمی گنجینه و موزه مسجد جامع یزد مورد استفاده قرار می گیرد.
شبستان سوم، معروف به "شبستان شاهزاده"، در سال ۱۲۴۰ هجری قمری توسط شاهزاده محمد ولی میرزا، حاکم یزد در زمان فتحعلی شاه قاجار، ساخته شده است. این شبستان با ابعاد ۲۰ متر عرض و ۳۷ متر طول، دارای ۴۸ ستون مستطیل شکل با ازاره های پوشیده از کاشی های شش ضلعی و فیروزه ای رنگ است.
کتابخانه وزیری؛ گنجینه کتب خطی در کنار مسجد جامع یزد
کتابخانه وزیری، یکی از کتابخانه های مشهور ایران، درست در کنار سردر اصلی مسجد جامع یزد قرار دارد. این کتابخانه که به عنوان پنجمین کتابخانه خاورمیانه شناخته می شود، در سال ۱۳۳۴ هجری شمسی توسط علی محمد وزیری تأسیس شد و در سال ۱۳۴۸ وقف آستان قدس رضوی گردید.
در این کتابخانه، نسخه های بسیار قدیمی و نفیس خطی نگهداری می شود که در نوع خود بسیار خاص و ارزشمند هستند. همچنین حدود ۱۶۰۰ جلد کتاب خطی و چاپی برای استفاده طلاب علوم دینی در آن وجود دارد. ساختمان کتابخانه در طول سال ها بارها بازسازی و توسعه یافته، اما آخرین بار در سال ۱۳۴۸ ساختمانی به آن افزوده شد که امروزه کتب خطی در آن نگهداری می شوند.
برای بازدید از این مجموعه ارزشمند و اقامت در نزدیکی آن، می توانید با استفاده از خدمات پرشین هتل، اقامتگاهی مناسب در شهر یزد انتخاب کنید.
شگفتی های مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد دارای شگفتی ها و ویژگی هایی است که آن را از سایر مساجد تاریخی ایران متمایز می سازد. در ادامه به برخی از این شگفتی ها می پردازیم.
مناره های دو قلوی مسجد جامع یزد
مناره های دوقلوی مسجد جامع یزد با ارتفاع ۵۲ متر و قطر ۸ متر، نه تنها بلندترین مناره های ایران، بلکه بلندترین مناره های جهان به شمار می روند. این مناره ها که در دوره صفویه به مسجد افزوده شده اند، کاشی کاری بی نظیری دارند که حتی در بالاترین نقاط آن نیز با ظرافت تمام انجام شده است.
نکته قابل توجه درباره این مناره ها، فنون ساخت آنهاست. به گفته کارشناسان، در ساخت این مناره ها از آهن استفاده نشده و تماماً با طاق ضربی، کاه گل و گچ ساخته شده اند. همچنین این مناره ها هرچه به سمت بالا می روند، باریک تر می شوند که این امر ظرافت کاشی کاری در ارتفاع بالا را دشوارتر و در عین حال شگفت انگیزتر می سازد.
داستان استاد و شاگرد؛ افسانه ای تأثیرگذار در ساخت مناره های مسجد جامع یزد
در میان مردم یزد، داستان جالبی درباره ساخت مناره های مسجد جامع رواج دارد. بر اساس این روایت، برای ساختن مناره ها، استاد و شاگردی توافق کردند که بدون نظارت بر کار یکدیگر، هر کدام ساخت یکی از مناره ها را به عهده بگیرند و سپس نتیجه کار را با هم مقایسه کنند.
پس از اتمام کار، استاد متوجه شد که شاگردش (سازنده مناره سمت راست) پلکان مناره را به صورت دوطرفه ساخته، در حالی که پلکان مناره خودش یک طرفه است.
این موضوع چنان استاد را ناراحت کرد که بلافاصله خود را از بالای مناره به پایین انداخت. این داستان که نشان دهنده روحیه کمال گرایی استادکاران ایرانی است، هرچند ممکن است افسانه باشد، اما به شهرت و جذابیت مناره های مسجد جامع یزد افزوده است.
قنات زارچ؛ قدیمی ترین قنات جهان زیر پای مسجد جامع یزد
یکی دیگر از شگفتی های مسجد جامع یزد، عبور قنات زارچ از زیر آن است. این قنات که به عنوان قدیمی ترین و طولانی ترین قنات جهان شناخته می شود، طولی حدود ۱۰۰ کیلومتر دارد و با ۲۱۱۵ حلقه چاه، قدمتی حدود ۳۰۰۰ سال دارد. در ژوئیه سال ۲۰۱۶، این قنات به همراه ۱۰ قنات دیگر ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
تعدادی از میله های این قنات در صحن مسجد جامع یزد قرار دارند و در گذشته از آنها برای پر کردن آب انبار زیر مسجد استفاده می شده است. نمازگزاران نیز از طریق پایاب مسجد برای وضو گرفتن از آب این قنات بهره می برده اند. این ارتباط بین مسجد و قنات، نشان دهنده پیوند عمیق معماری ایرانی با منابع آبی و سازگاری آن با محیط خشک و کم آب کویری است.
موزه گنجینه مسجد جامع یزد
در سال ۱۳۹۳، شبستان غربی مسجد جامع یزد (شبستان غیاثیه) به موزه گنجینه این مسجد تبدیل شد. در این موزه، حدود ۳۵۰ اثر تاریخی از دوره ایلخانیان تا دوره معاصر به نمایش گذاشته شده است. این آثار شامل درهای چوبی قدیمی مسجد، پرده کعبه، سماور قدیمی، ساعت، کاشی کاری های زیبای مسجد، منبر سنگی و سایر اشیاء تاریخی است.
ساعات بازدید از موزه گنجینه مسجد جامع یزد در نیمه اول سال (بهار و تابستان) از ساعت ۹ صبح تا ۱۴ و در نیمه دوم سال (پاییز و زمستان) از ساعت ۹ صبح تا ۱۸ است. بنابراین هنگام برنامه ریزی برای بازدید، این ساعات را در نظر داشته باشید تا بتوانید از این مجموعه ارزشمند بازدید کنید.
با رزرو هتل یزد می توانید اقامتی راحت در این شهر تاریخی داشته باشید و از موزه گنجینه مسجد جامع یزد دیدن فرمایید.
راهنمای بازدید از مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد در قلب بافت تاریخی شهر یزد و در ضلع غربی خیابان امام خمینی، مقابل برج ساعت، انتهای خیابان مسجد جامع قرار دارد. دسترسی به این مسجد بسیار آسان است و از هر نقطه شهر می توانید با تاکسی یا خودروی شخصی به آنجا بروید.
هزینه و ساعات بازدید
ساعات بازدید از مسجد جامع یزد همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۷:۳۰ شب است. هزینه بازدید برای گردشگران ایرانی ۳۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی ۲۰ هزار تومان در نظر گرفته شده است. البته این قیمت ها ممکن است تغییر کند، بنابراین بهتر است قبل از بازدید، اطلاعات به روز را کسب کنید.
تجربه بازدید و سوغات
برای داشتن یک تجربه بهتر، پیشنهاد می شود حداقل ۲ تا ۳ ساعت از وقت خود را به بازدید از مسجد جامع و محیط اطراف آن اختصاص دهید. در خیابان منتهی به مسجد جامع، فروشگاه های متعدد صنایع دستی و کافه های سنتی وجود دارد که می توانید از آنها نیز دیدن کنید.
بهترین تایم بازدید برای عکاسی
اگر به عکاسی علاقه دارید، بهتر است در ساعات اولیه صبح یا عصر به مسجد بروید زیرا در این ساعات، نور مناسب تری برای عکاسی وجود دارد. همچنین مسجد جامع یزد در شب با نورپردازی خاصی که دارد، منظره بسیار زیبایی ایجاد می کند که ارزش دیدن دارد.
از آنجایی که مسجد جامع یزد در قلب بافت تاریخی شهر واقع شده، می‌توان بازدید از آن را با دیدن سایر جاذبه‌های گردشگری نزدیک ترکیب کرد. در چند قدمی مسجد، برج و میدان ساعت قرار دارد و کمی دورتر، مقبره سید رکن‌الدین در فاصله ۱۷۰ متری دیده می‌شود. همچنین می‌توانید با پیمودن حدود یک کیلومتر به موزه آب، میدان امیرچخماق و خانه لاری‌ها برسید. اگر کمی بیشتر وقت داشته باشید، باغ زیبای دولت‌آباد نیز در فاصله ۲.۷ کیلومتری گزینه‌ای دیدنی و جذاب برای ادامه مسیر خواهد بود.
سخن پایانی
مسجد جامع یزد، این شاهکار معماری ایرانی-اسلامی با قدمتی بیش از ۹۰۰ سال، نه تنها یکی از با ارزش ترین میراث های تاریخی و هنری ایران، بلکه گنجینه ای از معماری اسلامی در جهان است. این بنای عظیم که در گذر زمان شاهد تغییرات و تحولات بسیاری بوده، امروزه با همان شکوه و عظمت گذشته، پذیرای بازدیدکنندگان از سراسر جهان است.
پیشنهاد می کنیم حتماً در سفر به یزد، بازدید از مسجد جامع را در برنامه خود قرار دهید و با اختصاص زمان کافی، از زیبایی ها و شگفتی های این بنای منحصر به فرد لذت ببرید. با خدمات رزرو هتل و رزرو تور در پرشین هتل، می توانید سفری راحت و به یادماندنی به این شهر تاریخی داشته باشید و زیبایی های مسجد جامع یزد را با آرامش خاطر تماشا کنید.
