به گفته کارشناسان پرشین هتل ، باغ گنبد سبز قم یکی از زیباترین و ارزشمندترین آثار تاریخی ایران است که در قلب شهر مقدس قم قرار گرفته. این مجموعه شگفت انگیز که به گنبدهای دروازه کاشان نیز معروف است، نمونه ای بی نظیر از هنر گچبری و معماری دوران اسلامی ایران به شمار می رود. با قدمتی که به قرن هشتم هجری قمری باز می گردد، این اثر تاریخی داستان های شگفت انگیزی از گذشته پرافتخار ایران برای ما روایت می کند.
در این مطلب از مجله گردشگری ، با باغ گنبد سبز قم آشنا می‌شویم ،باغ گنبد سبز قم نه تنها از نظر معماری اهمیت بالایی دارد، بلکه به عنوان یکی از آثار ملی ایران در سال ۱۳۱۰ شمسی با شماره ثبت ۱۲۹ به فهرست آثار ملی کشور اضافه شده است. این مجموعه که در جوار گلزار شهدا و در خیابان انقلاب قم واقع شده، برای علاقه مندان به تاریخ و معماری ایران یکی از مقاصد جذاب گردشگری محسوب می شود.
تاریخچه باغ گنبد سبز و افراد مدفون
باغ گنبد سبز قم در قرن هشتم هجری قمری به عنوان آرامگاه خاندان صفی، که حاکمان مستقل قم بودند، احداث شده است. این مجموعه در منطقه ای که به دروازه کاشان مشهور است قرار گرفته و گنبدهای آن نیز به گنبدهای دروازه کاشان معروفند. آن زمان قم تحت حکومت مستقل امرای خاندان علی صفی قرار داشت که این خاندان توانایی ایجاد بناهای زیبا و باشکوهی مانند باغ گنبد سبز را داشتند، امروزه این بنا مورد توجه مسافرانی است که رزرو هتل قم انجام داده اند.
مقصود اصلی از احداث این مجموعه، فراهم کردن مکانی شایسته برای دفن اعضای خاندان صفی بود. این خاندان که در قرن هشتم هجری بر شهر قم حکومت می کردند، تلاش داشتند تا با ساخت چنین آثار باشکوهی، قدرت و ثروت خود را به نمایش بگذارند. با استناد به نوشته های حک شده بر سنگ نوشته هایی که در این مکان وجود دارند، می توان این مقابر را متعلق به خواجه اصیل الدین، خواجه علی صفی و فرد دیگری دانست که متاسفانه به علت تخریب شدن کتیبه گنبد سوم، هویت او ناشناس مانده است.
اشخاص مدفون و کتیبه های تاریخی
گنبد جنوبی مدفن خواجه اصیل الدین و دو نفر دیگر از حاکمان خاندان صفی به سال ۷۶۱ هجری قمری و گنبد مرکزی آرامگاه خواجه علی صفی و مقبره سه تن از فرمانروایان خاندان صفی به سال ۷۹۲ هجری قمری است. خواجه اصیل الدین از اعضای برجسته خاندان صفی بوده که نقش مهمی در اداره شهر قم در آن دوران داشته است.
البته در بین مردم قم اعتقادی رایج است که این سه گنبد مربوط به سه تن از بزرگان عرب اشعری به نام های سعد، سعید و مسعود است که در دوران اسلامی نقش مهمی در احیا و توسعه شهر قم داشته اند. اما این موضوع با توجه به تاریخ برج مقبره هایی که در مناطق مختلف ایران وجود دارد و همچنین سرگذشت شهر قم، چندان درست نیست. مطالعات تاریخی و بررسی کتیبه های موجود نشان می دهد که این مقابر بیشتر به خاندان صفی تعلق دارد.
ویژگی های معماری و طراحی بنا
باغ گنبد سبز قم شامل سه برج آرامگاهی است که در مرکز باغچه ای کوچک قرار گرفته اند. مقبره مرکزی از نمای بیرون به صورت دوازده ضلعی منتظم و از داخل به صورت هشت ضلعی منتظم طراحی و ساخته شده است. بالای این مقبره، گنبدی را با شکل هندسی شانزده ضلعی بنا کرده اند. این طراحی هندسی نشان دهنده دقت و مهارت فوق العاده معماران آن دوران است که توانسته اند ترکیب زیبایی از اشکال هندسی مختلف ایجاد کنند.
گنبدهای این مجموعه دارای ساختار دو پوسته ای هستند که این ویژگی یکی از نوآوری های مهم معماری ایرانی آن دوران به شمار می رود. پوسته خارجی آن به صورت منشوری شانزده ترکی و پوسته داخلی، به شکل عرقچین احداث شده اند. این طراحی علاوه بر زیبایی ظاهری، از نظر مقاومت ساختاری نیز بسیار مناسب بوده و باعث دوام طولانی مدت بنا شده است.
تاثیرات معماری و سبک ساخت
معماری این مجموعه از گنبد سلطانیه زنجان تاثیر گرفته و انواع تکنیک های گچبری در ساخت آن استفاده شده است. این تاثیرگیری نشان می دهد که معماران آن دوران با سبک های مختلف معماری آشنا بوده و توانایی ترکیب این سبک ها را برای خلق آثار منحصر به فرد داشته اند. گنبد سلطانیه که یکی از شاهکارهای معماری دوران ایلخانی است، الهام بخش بسیاری از بناهای بعدی شده که بباغ گنبد سبز قم یکی از زیباترین نمونه های آن محسوب می شود.
ساختار کلی این بناها به گونه ای طراحی شده که هم از نظر زیبایی و هم از نظر کاربری بهترین عملکرد را داشته باشند. نمای بیرونی این مقابر به شکل هندسی با دوازده ضلع منظم، که هر ضلع با طاق نماهای منقش تزیین گردیده اند، و سنگ نبشته ها حاکی از نام و نشان افراد مدفون در آن می باشد. این طراحی باعث شده تا بنا از هر زاویه ای که نگاه شود، نمایی زیبا و متعادل داشته باشد.
هنر گچبری و تزیینات
مهم ترین ویژگی شاخص مقابر باغ گنبد سبز قم، استفاده از تزیینات گچبری تحسین برانگیز، کم نظیر و ستودنی است. این گچبری ها که توسط استاد علی ابن محمد بن ابی شجاع انجام شده، از بهترین نمونه های هنر گچبری ایرانی به شمار می روند. ظرافت و دقت به کار رفته در این تزیینات به حدی است که هنوز پس از گذشت قرن ها، بازدیدکنندگان را مجذوب خود می کند.
هنرمندان آن دوران با استفاده از تکنیک های پیشرفته گچبری، توانسته اند نقوش پیچیده و زیبایی خلق کنند که هیچ دو قسمت از آن شبیه هم نیست. تزیینات این بناهای تاریخی از گنبد سلطانیه تاثیر گرفته است و کتیبه های آن با گچبری برجسته سفید، به خط ثلث یا کوفی بر زمینه ای لاجوردی نقش بسته و با طرح و نگارهای زیبای اسلیمی جذابیت خاصی به گنبدها بخشیده اند. پرشین هتل برای مسافرانی که به منظور مطالعه و یا بازدید این آثار هنری به قم سفر می کنند، اقامتگاه های مناسبی فراهم کرده است.
کتیبه ها و خطوط به کار رفته
کتیبه های به خط ثلث یا کوفی با گچبری برجسته سفید رنگ و زمینه لاجوردی با نقوش اسلیمی میان دو حاشیه نقش و نگار شده و به صورت بسیار زیبا و هنرمندانه آیات قرآن و اسامی جلاله معصومین درون آن با طرحی از گل و بوته مزین شده است. این کتیبه ها نه تنها از نظر هنری زیبا هستند، بلکه حاوی پیام های معنوی مهمی نیز می باشند که بازتابی از باورهای دینی آن دوران است.
رنگ آمیزی بخش های مختلف این بناها با رنگ های زیبا و متنوع انجام شده است که حتی پس از گذشت قرن ها هنوز جذابیت خود را حفظ کرده اند. در ادامه طاق نماها و درگاه هایی چندگانه که به صورت قرینه و مقرنس گشته حاکی از شیوه های متنوع گچبری چند رنگ است و قسمت هایی از آن توسط شمسه ای عظیم با گره بندی های متعدد تزین یافته که همه آنها نمونه هایی بسیار زیبا و بدیع از نوع هنر معماری ذوق و سلیقه گچبری و رنگ آمیزی هنرمندان قمی در آن زمان به نمایش می گذارد.
موقعیت جغرافیایی و دسترسی
باغ گنبد سبز در انتهای خیابان چهار مردان قم، جنب گلزار شهدا و در بخش شرقی شهر قرار گرفته است. این موقعیت جغرافیایی باعث شده تا دسترسی به این مجموعه تاریخی برای بازدیدکنندگان آسان باشد. برای رسیدن به باغ گنبد سبز، بازدیدکنندگان می توانند از خیابان انقلاب (چهارمردان سابق) عبور کرده و به سمت گلزار شهدا حرکت کنند.
فاصله این مکان تا مرکز شهر قم و حرم حضرت معصومه (س) نیز چندان زیاد نیست که این موضوع برای گردشگرانی که قصد بازدید از چندین جاذبه در یک روز را دارند، بسیار مناسب است. همچنین رزرو تور برای گروه های گردشگری که قصد بازدید جامع از اماکن تاریخی قم را دارند، می تواند گزینه مناسبی باشد. نزدیکی این مکان به گلزار شهدا نیز فرصت مناسبی برای بازدید همزمان از دو مکان مهم فراهم می کند.
ساعات بازدید و امکانات
بازدید از باغ گنبد سبز همه روزه از ساعت ۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰ امکان پذیر است. این ساعات بازدید به گونه ای تنظیم شده که هم برای گردشگران محلی و هم برای مسافران از شهرهای دیگر مناسب باشد. بهای ورودی به این مجموعه نیز بسیار مناسب و مقرون به صرفه است که همگان بتوانند از دیدن این اثر زیبا لذت ببرند.
فضای آرام و دنج باغ گنبد سبز، محیطی مناسب برای تأمل و بررسی دقیق‌تر جزئیات معماری فراهم می‌کند. باغ گنبد سبز قم، مکانی کمتر شناخته شده بین گردشگران است و سکوت و آرامش خاصی در فضای آن حاکم است؛ بنابراین، هنگام بازدید از این مجموعه، آرامش محیط را بر هم نزنید. همچنین توصیه می‌شود برای بازدید، چند هفته قبل نسبت به رزرو هتل‌های قم از جمله هتل بزرگ پارسیا، اقدام کنید تا زمان کافی برای مشاهده جزئیات و لذت بردن از آرامش این مکان داشته باشید.
اهمیت تاریخی و فرهنگی
باغ گنبد سبز نه تنها از نظر معماری اهمیت دارد، بلکه به عنوان سندی زنده از تاریخ ایران نیز ارزش فراوانی دارد. این مجموعه نشان دهنده قدرت و نفوذ خاندان صفی در قرن هشتم هجری و همچنین سطح بالای هنر و معماری آن دوران است. وجود چنین بناهایی در شهرهای مختلف ایران حاکی از غنای فرهنگی و هنری تمدن ایرانی است.
آثار و عمارات تاریخی، دربردارنده بخش عظیمی از فرهنگ، تمدن و هویت گذشتگان است که پس از گذشت چندین قرن، همچون گوهری ناب و ارزشمند، برای آیندگان به یادگار مانده است. باغ گنبد سبز یکی از همین گوهرهای ناب است که می تواند برای نسل های آینده درس هایی ارزشمند از تاریخ و فرهنگ ایران باشد. محققان و پژوهشگرانی که قصد مطالعه عمیق تر این آثار را دارند، می توانند از طریق سایت پرشین هتل رزرو هتل خود را انجام دهند.
نقش در گردشگری فرهنگی
امروزه باغ گنبد سبز یکی از جاذبه های مهم گردشگری فرهنگی قم محسوب می شود که علاقه مندان به تاریخ و معماری ایران را به خود جذب می کند. این مجموعه فرصت مناسبی برای آشنایی با سبک های معماری دوران اسلامی ایران و نحوه تلفیق هنرهای مختلف فراهم می کند. بازدید از این مکان می تواند تجربه ای آموزنده و لذت بخش برای افراد مختلف باشد.
حضور در محیط آرام و معنوی باغ گنبد سبز فرصتی مناسب برای تأمل در عظمت تمدن ایرانی و دستاوردهای هنری آن فراهم می کند. این مکان به ویژه برای عکاسان و هنرمندان الهام بخش است که می توانند از زیبایی های بصری آن در آثار خود استفاده کنند. همچنین برای دانشجویان رشته های مختلف مانند معماری، تاریخ هنر و باستان شناسی منبعی غنی از اطلاعات عملی محسوب می شود.
جمع بندی
باغ گنبد سبز قم یکی از درخشان ترین نمونه های معماری ایرانی اسلامی است که با گذشت قرن ها هنوز قابلیت تحسین و جذب بازدیدکنندگان را دارد. این مجموعه نه تنها از نظر هنری و معماری ارزش بالایی دارد، بلکه به عنوان سندی زنده از تاریخ و فرهنگ ایران نیز اهمیت فراوانی یافته است. گچبری های بی نظیر، طراحی هندسی دقیق و زیبایی کلی این بنا آن را به یکی از جاذبه های مهم گردشگری قم تبدیل کرده است.
برای کسانی که قصد سفر به قم و بازدید از این اثر ارزشمند را دارند، همچنین آگاهی از تاریخچه و ویژگی های معماری این مجموعه می تواند تجربه بازدید را لذت بخش تر و آموزنده تر کند. باغ گنبد سبز گنجینه ای است که هر ایرانی باید حداقل یک بار در زندگی خود از آن دیدن کند تا با یکی از زیباترین نمونه های هنر و معماری کشورش آشنا شود.
